بهینه‌سازی مصرف کود در گندم (Triticum aestivum L.) با استفاده از شاخص تغذیه نیتروژن

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 4، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 37، مهر 1397، صفحه 647-664   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v10i3.32578

نویسندگان

مهدی نصیری محلاتی؛ علیرضا کوچکی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

به­منظور نعیین شاخص تغذیه نیتروژن برای ارقام گندم (Triticum aestivum L.) آزمایشی مزرعه­ای با آرایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. دو فاکتور آزمایش عبارت بودند از سه رقم گندم (چمران، گاسکوژن و سایونز) و چهار سطح مصرف نیتروژن (صفر، 55، 110 و 170 کیلوگرم در هکتار). میزان ماده خشک و درصد نیتروژن قسمت های هوایی طی پنج نوبت در دوره رشد رویشی اندازه­گیری شد. با استفاده از این داده­ها غلظت­های بحرانی و منحنی بحرانی رقیق شدن نیتروژن محاسبه و با منحنی رقیق شدن مرجع برای گندم مقایسه شد. منحنی حاصل از این تحقیق غلظت­های بحرانی را کمتر از منحنی مرجع برآورد کرد، البته ضرایب معادله به­ضرایب منحنی مرجع نزدیک و با آن قابل مقایسه بود. به­طور کلی، منحنی رقیق شدن و جذب بحرانی نیتروژن کمبود، کفایت و بیش بود نیتروژن در قسمت های هوایی گندم را در سطوح مختلف مصرف این نهاده به­خوبی توصیف کرد. در تیمارهای شاهد و kg N.ha-1 55 هر سه رقم گندم در شرایط محدودیت نیتروژن قرار داشتند. در حالی­که در تیمار kg N.ha-1 170 مقدار نیتروژن تجمع یافته در گیاه بیشتر از نیاز رشدی بود، در تیمار kg N.ha-1 110 جذب نیتروژن در ارقام تحت بررسی به مقادیر بحرانی بسیار نزدیک بود. شاخص تغذیه نیتروژن (NNI) از نسبت غلظت اندازه­گیری شده نیتروژن در قسمت هوایی به نسبت بحرانی آن محاسبه شد. در تیمارهای شاهد و kg N.ha-1 55  مقدار NNI در تمام دوره رویشی کمتر از یک بود در حالی­که در تیمار kg N.ha-1 110 در حدود یک و در تیمار kg N.ha-1 170  بین 1 تا 3/1 قرار داشت. شاخص تغذیه نیتروژن در مرحله گلدهی رابطه معنی­داری با عملکرد نسبی ارقام گندم داشت و حداکثر عملکرد هر سه رقم تحت بررسی در NNI بین 1-9/0 حاصل شد. بین پروتئین دانه و NNI در مرحله گلدهی نیز رابطه خطی معنی­داری وجود داشت. بر اساس یافته­های این تحقیق با استفاده از شاخص تغذیه نیتروژن که بر مبنای منحنی رقیق شدن این نهاده محاسبه می­شود می­توان برآورد دقیقی از سرعت رشد محصول، تولید ماده خشک، عملکرد و تا حدودی پروتئین دانه به­دست آورد و مقدار بهینه کود نیتروژن را برای دستیابی به هر سطحی از عملکرد دانه تعیین نمود.

کلیدواژه‌ها

غلظت بحرانی نیتروژن؛ منحنی رقیق شدن بحرانی نیتروژن؛ جذب بحرانی نیتروژن؛ عملکرد دانه؛ پروتئین

مراجع

Bahrani, A., and Tahmasebi Sarvestani, Z. 2006. Effects of rate and time of nitrogen fertilizer on yield, yield component, and dry matter remobilization efficiency in two winter wheat cultivars. Journal of Agricultural Sciences Islamic Azad University 12(2): 369-376. (In Persian with English Summary)

Barraclough, P.B., Howarth, J.R., Jones, J., Lopez-Bellido, R., Parmar, S., Shepherd, C.E., and Hawkesford, M.J. 2010. Nitrogen efficiency of wheat: genotypic and environmental variation and prospects for improvement. European Journal of Agronomy 33: 1-11.

Belanger G., and Richards J.E. 2000. Dynamics of biomass and N accumulation of alfalfa under three N fertilization rates. Plant and Soil 219: 177–185.

Brisson, N., Gary, C., Justes, E., Roche, R., Mary, B., Ripoche, D., Zimmer, D., Sierra, J., Bertuzzi, P., Burger, P., Bussière, F., Cabidoche, Y.M., Cellier, P., Debaeke, P., Gaudillère, J.P., Maraux, F., Seguin, B., and Sinoquet, H. 2003. An overview of the crop model STICS. European Journal of Agronomy 18: 309–332.

Casanova, D., Goudriaan, J., Forner, M.C., and Withagen, J.C.M. 2002. Rice yield prediction from yield components and limiting factors. European Journal of Agronomy 17: 41-61.

Cassman, K.G., Dobermann, A., and Walters, D.I. 2002. Agroecosystems, nitrogen use efficiency and nitrogen management. Ambio 31: 132-140.

Colnenne, C., Meynard, J.M., Reau, R., Justes, E., and Merrien, A. 1998. Determination of a critical N dilution curve for winter oilseed rape. Annals of Botany 81: 311-317.

Debaeke, P., Rouet, P., and Justes, E. 2006. Relationship between the normalized SPAD index and the nitrogen nutrition index: application to durum wheat. Journal of Plant Nutrition 9: 75-92.

Debaekea, P., van Oosterom, E.J., Justes, E., Champoliviere, L., Merrien, A., Aguirrezabal, L.A.N., Gonzalez-Dugo, V., Massignam, A.M., and Montemurro, F. 2012. A species-specific critical nitrogen dilution curve for sunflower (Helianthus annuus L.). Field Crops Research 136: 76-84.

Dobermann, D.I., and Cassman, K.G. 2004. Plant nutrient management for enhanced productivity in intensive grain production of United States and Asia. Plant and Soil 247: 153-175.

Dordas, C.A. 2011. Nitrogen nutrition index and its relationship to N use efficiency in linseed. European Journal of Agronomy 34: 124-132.

Eickhout, B., Bouwman, A.F., and van Zeijts, H. 2006. The role of nitrogen in world food production and environmental sustainability. Agriculture, Ecosystems and Environment 116: 4–14.

Fageria, N.K., and Baligar, V.C. 2005. Enhancing nitrogen use efficiency in crop plants. Advances in Agronomy 88: 97-185.

Flenet, F., Gu´erif, M., Boiffin, J., Dorvillez, D., and Champolivier, L. 2006. The critical N dilution curve for linseed (Linum usitatissimum L.) is different from other C3 species. European Journal of Agronomy 24: 367-373.

Gastal, F., and Lemaire, G. 2002. N uptake and distribution in crops: an agronomical and ecophysiological perspective. Journal of Experimental Botany 370: 789-799

Greenwood, D.J., Gastal, F., Lemaire, G., Draycott, A., Millard, P., and Neeteson, J.J. 1991. Growth rate and % N of field grown crops: theory and experiments. Annals of Botany 67: 181-190.

Greenwood, D.J., Lemaire, G., Gosse, G., Cruz, P., Draycott, A., and Neeteson, J.J. 1990. Decline in percentage N of C3 and C4 crops with increasing plant mass. Annals of Botany 66: 425-436.

Houles, V., Guerif, M., and Mary, B. 2007. Elaboration of a nitrogen nutrition indicator for winter wheat based on leaf area index and chlorophyll content for making nitrogen recommendations. European Journal of Agronomy 27: 1–11.

Jeuffroy, M.H., and Recous, S.1999. Azodyn: a simple model simulating the date of nitrogen deficiency for decision support in wheat fertilization. European Journal of Agronomy 10: 129–144.

Justes, E., Jeuffroy, M.H., and Mary, B. 1997. The N requirement of major agricultural crops: wheat, barley, and durum wheat. In: Lemaire, G. (Ed.), Diagnosis of the Nitrogen Status in Crops. Springer-Verlag Publishers, Heidelberg, ‎Germany p. 73–91.

Justes, E., Mary, B., Meynard, J.M., Machet, J.M., and Thelier-Huche, L. 1994. Determination of a critical N dilution curve for winter wheat crops. Annals of Botany 74: 397–407.

Justes, E., Denoroy, P., Gabrielle, B., and Gosse, G. 2000. Effect of crop nitrogen status and temperature on the radiation use efficiency of winter oilseed rape. European Journal of Agronomy 13: 165–177.

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Bakhshaee, S., and Davari, A. 2013. A meta analysis of nitrogen fertilizer experiments for cereal crops in Iran. Journal of Agroecology 9(2): 29-313. (In Persian with English Summay)

Kramer, T. 1979. Environmental and genetic variation for protein content in winter wheat (Triticum aestivum L.). Euphytica 28: 209-218.

Lemaire, G., and Gastal, F. 1997. N uptake and distribution in plant canopies. In: Lemaire G, ed. Diagnosis on the nitrogen status in crops. Heidelberg: Springer-Verlag p. 3-43.

Lemaire, G., and Gastal, F., 2009. Quantifying crop response to nitrogen deficiency and avenues to improve nitrogen use efficiency. In: Sadras, V., Calderini, D. (Eds.), Crop Physiology. Elsevier Inc. p. 171-211.

Lemaire, G., Jeuffroy, M.H., and Gastal, F. 2008a. Diagnosis tool for plant and crop N status in vegetative stage: theory and practices for crop N management. European Journal of Agronomy 28: 614-624.

Lemaire, G., van Oosterom, E., Jeuffroy, M.H., Gastal, F., and Massignam, A. 2008b. Crop species present different qualitative type of response to N deficiency during their vegetative growth. Field Crops Research 105: 253-265.

Lemaire, G., van Oosterom, E., Sheehy, J., Jeuffroy, M.H., Massignam, A., and Rossato, L. 2007. Is crop N demand more closely related to dry matter accumulation or leaf area expansion during vegetative growth. Field Crops Research 100: 91-106.

Marino, M.A., Mazzanti, A., Assuero, S.G., Gastal, F., Echeverria, H.E., and Andrade, F. 2004. Nitrogen dilution curves and nitrogen use efficiency during winter-spring growth of annual ryegrass. Agronomy Journal 96: 601–607.

Mills, A., Moot, D.J., and Jamieson, P.D. 2009. Quantifying the effect of nitrogen on productivity of cocksfoot (Dactylis glomerata L.) pasture. European Journal of Agronomy 30: 63-69.

Miran Zadeh, H., and Emam, Y. 2010. The effect of nitrogen and Cloro-macovat-clorid on seed yield, dry matter and water efficiency on 4 cultivar of wheat. Iranian Journal of Field Crops Research 8(6): 636-645. (In Persian with English Summary)

Muurinen, S., and Peltonen-Sainio, P. 2006. Radiation-use efficiency of modern and old spring cereal cultivars and its response to nitrogen in northern growing conditions. Field Crops Research 96: 363-373.

Naroki, F.A., Vaezi, B., and Bavi, V. 2009. Determination amount of Advisable nitrogen for improving quantity and quality characters of three new durum wheat lines. Iranian Journal of Crop Sciences Journal 41(3): 583-595. (In Persian with English Summary)

Nassiri Mahallati, M., and Koocheki, A. 2013. Trend analysis of nitrogen use and productivity in wheat production systems of Iran. Journal of Agroecology 9(2): 30-378. (In Persian with English Summary)

Ney, B., Dor´e, T., and Sagan, M. 1997. The N requirement of major agricultural crops: grain legumes. In: Lemaire, G. (Ed.), Diagnosis of the Nitrogen Status in Crops. Springer-Verlag Publishers, Heidelberg, ‎Germany p. 107-118.

Olesen, G.E., Petersen, B.M., Bernsten, G., and Hansen, S. 2002. Comparison of methods for simulating effects of nitrogen on green area index and dry matter growth in winter wheat. Field Crops Research 74: 131-149.

Oury, F.X., Berard, P., and Brancourt-Hulmel, M. 2003. Yield and grain protein concentration in bread wheat: a review and a study of multi-annual data from a French breeding program. Journal of Genetics and Breeding 57-59.

Pask, A.J.D., Sylvester-Bradley, R., Jamieson, P.D., and Foulkes, M.J. 2012. Quantifying how winter wheat crops accumulate and use nitrogen reserves during growth. Field Crops Research 126: 104-118.

Plenet, D., and Cruz, P. 1997. The N requirement of major agricultural crops: maize and sorghum. In: Lemaire, G. (Ed.), Diagnosis of the Nitrogen Status in Crops. Springer-Verlag Publishers, Heidelberg, ‎Germany p. 93-106.

Plenet, D., and Lemaire, G. 1999. Relationships between dynamics of N uptake and dry matter accumulation in maize crops. Determination of critical N concentration. Plant and Soil 216: 65-82.

Prost, L., and Jeuffroy, M.H., 2007. Replacing the nitrogen nutrition index by the chlorophyll meter to assess wheat N status. Agronomy for Sustainable Development 27: 1–10.

Rostami, M. 2009. Nitrogen use efficiency and nitrogen dynamics in corn varieties. PhD thesis, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Iran. (In Persian with English Summary)

Scharf, P.C. 2001. Soil and plant tests to predict optimum nitrogen rates for corn. Journal of Plant Nutrition 24: 805-826.

Shahsavari, N., and Saffari, M. 2005. The effect of different levels of nitrogen on the function and elements of the varieties of wheat in Kerman. Pajouhesh and Sazandegi 66(4): 82-87.

Sheehy, J.E., Dionara, M.J.A., Mitchell, P.L., Peng, S., Cassman, K.G., Lemaire, G., and Williams, R.L. 1998. Critical concentrations: Implications for high-yielding rice (Oryza sativa L.) cultivars in tropics. Field Crops Research 59: 31-41.

Singh, U. 2005. Integrated nitrogen fertilization for intensive and sustainable agriculture. Journal of Crop Improvement 15: 259-287.

Stöckle, C.O., and Debaeke, P. 1997. Modelling crop nitrogen requirements: a critical analysis. European Journal of Agronomy 7: 161-169.

Tei, F., Benincasa, P., and Guidici, M. 2002. Critical nitrogen concentration in processing tomato. European Journal of Agronomy 18: 45-56.

Xiaoping, X., Jianguo, W., Wenqi, G., and Zhiguo, Z. 2007. Determination of a critical dilution curve for nitrogen concentration in cotton. Journal of Plant Nutrition and Soil Science 170: 811-817.

Ziadi, N., Belanger, G., Claessens, A., Lefebvre, L., Cambouris, A.N., Tremblay, N., Nolin, M.C., and Parent, L.E. 2010. Determination of a critical nitrogen dilution curve for spring wheat. Agronomy Journal 102: 241-250.

Ziadi, N., Brassard, M., Belanger, G., Cambouris, A.N., Tremblay, N., Nolin, M.C., Claessens, A., and Parent, L. E. 2008. Critical nitrogen curve and nitrogen nutrition index for corn in eastern Canada. Agronomy Journal 100: 271–276.