اثرات سرمای دیررس بهاره بر گیاه سیاهدانه (Nigella sativa L.) تحت شرایط کنترل شده

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 9، دوره 12، شماره 4 - شماره پیاپی 36، دی 1393، صفحه 665-676   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v12i4.45150

نویسندگان

طاهره خورسندی؛ احمد نظامی^* ؛ محمد کافی؛ مرتضی گلدانی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در اغلب سالها رشد گیاهان شدیدا تحت تاثیر سرمای دیررس بهاره قرار می گیرد. به منظور بررسی اثر این سرما بر گیاه دارویی سیاهدانه، آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در شرایط کنترل شده در دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد و پنج اکوتیپ سیاهدانه (بیرجند، سبزوار، فردوس، گناباد و نیشابور) پس از دو ماه رشد و خوسرمایی در شرایط طبیعی، در داخل فریزر ترموگرادیان در معرض دماهای پایین (صفر، 5/1-، 3-، 5/4-، 6-، 5/7- و 9- درجه سانتی گراد) قرار گرفتند. جهت تعیین خسارت سرما، دمای کشنده 50 درصد گیاهان بر اساس نشت الکترولیت ها (LT50el) ، دمای کشنده 50 درصد گیاهان بر اساس درصد بقاء (LT50su) ، دمای کشنده 50 درصد گیاهان بر اساس نکروز گیاه در لوله ازمایش (LT50tt) و دمای کاهنده 50 درصد وزن خشک گیاه (RDMT50) اندازه گیری شد. بازیافت گیاهان نیز بر اساس صفاتی نظیر تعداد و سطح برگ، وزن خشک گیاه و درصد خسارت سرما بر برگ گیاهان تعیین گردید. نتایج نشان داد که بر اساس شاخص های LT50su, LT50ttو RDMT50 اکوتیپ های سیاهدانه قادر به تحمل سرما در گستره 7/5- تا 0/9- درجه سانتی گراد بودند و اکوتیپ های سبزوار و فردوس به ترتیب تحمل به سرمای بیشتر و کمتری داشتند. از نظر صفات مربوط به بازیافت گیاهان، در اکوتیپ فردوس کمترین و در اکوتیپ های سبزوار و نیشابور بیشترین توان رشد مجدد مشاهده شد. همچنین همبستگی بالایی میان LT50tt با LT50 های نشت، بقاء وRDMT50 وجود داشت. با توجه به سریع تر بودن روش های نشت الکترولیت ها و بررسی ظاهری خسارت گیاه در لوله ازمایش، به نظر می رسد جهت ارزیابی تحمل به سرما در گیاهان شاخص‌های LT50el و LT50tt می توانند مورد توجه قرار داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

بقاء؛ تنش سرما؛ رشد مجدد؛ نشت الکترولیت ها؛ نکروز گیاه

مراجع

1- ترکمن نیا، ا. 1376. بررسی اثر زمان کشت بر عملکرد سیاهدانه در شرایط آب و هوایی تربت جام. پایان نامه کارشناسی زراعت و اصلاح نباتات،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت جام.

2- جانعلی زاده، م. 1391. ارزیابی تحمل به سرمای اکوتیپ های بارهنگ سرنیزه ای (Plantago lanceolata L.)در شرایط کنترل شده. پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت، دانشگاه فردوسی مشهد.

3- جوادی، ح. 1387. اثر تاریخ های کاشت و مقادیر نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد سیاهدانه (Nigella sativa L.). مجله پژوهشهای زراعی ایران،6 (1) : 66-59.

4- زرگری ، ع. 1368.گیاهان دارویی. موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

5- سیاهمرگویی، آ.، گ. عزیزی، ا. نظامی و م. جهانی کندری. 1390. بررسی تحمل به یخ زدگی اکوتیپ های رازیانه رشد یافته در مزرعه، تحت شرایط کنترل شده. نشریه علوم باغبانی (علوم و صنایع کشاورزی)، 25(1) : 72-64.

6- کوچکی، ع.، نصیری محلاتی، م. و نجفی، ف. 1383. تنوع زیستی گیاهان دارویی و معطّر در بوم نظام های زراعی ایران. مجله پژوهشهای زراعی ایران،2 (2) : 216-208.

7- محمدی، ح. و گزل خو، م. 1389. تاثیر یخبندان های زودرس پاییزه و دیررس بهاره بر کشت غلات در شهرستان کرج. فصلنامه علمی – پژوهشی جغرافیایی سرزمین، (27):109-93.

8- میرمحمدی میبدی، ع. و ترکش اصفهانی، س. 1383. جنبه های فیزیولوژیک و به نژادی تنش های سرما و یخ زدگی در گیاهان زراعی. انتشارات گلبن.

9- نظامی، ا.، نباتی، ج. برزویی، ا.، کمندی، ع. معصومی، ع. و صالحی، م. 1389. ارزیابی تحمل به یخ زدگی ارقام جو (Hurdeum vulgar) در مرحله گیاهچه ای تحت شرایط کنترل شده. مجله تنش های محیطی در علوم زراعی، 3 (1) : 22-9.

10- Anderson, J. A., P. Michael and C. M. Taliaferro. 1988. Cold hardiness of Midiron and Tifgreen. Horticulture Science, 23: 748-750.

11- Anderson, J. A., C. M. Taliaferro, and D. L. Martin. 1993. Evaluation freeze tolerance of bermudagrass in controlled environment. Horticulture Science, 28:955-964.

12- Bassim Atta, A. 2003.Some characteristics of nigella (Nigella sativa L.) seed cultivated and its lipid profile in Egypt. Food Chemistry, 83:63-68.

13- Cardona, C.A., Duncan, R.R. and Lindstrom, O. 1997. Low temperature tolerance assessment in paspalum. Crop Science, 37: 1283-1291.

14- Chen, T.H., Gusta, L.V. and Fowler, D.B. 1983. Freezing injury and root development in winter cereals. Plant Physiology, 73: 773-777.

15- Eugenia, M., S. Nunesand Ray Smith, G., 2003. Electrolyte leakage assay capable of quantifying freezing resistance in Rose Clover. Crop Science, 43:1349-1357.

16- Fowler, D. B. and L. V. Gusta. 1977. Dehardening of winter wheat and rye under spring field conditions. Canadian Journal of Plant Science, 57:1049-1054.

17- Henkeby, M., Antolin,M.C., and Sanchez-Diaz,M. 2006. Frost resistance and biochemical changes during cold acclimation in different annual legumes. Environmental. Exprimrntal. Botany, 55: 305-314.

18- Li R., Qu R., Brunean A.H., and Livingston, D.P. 2010. Selection for freezing tolerance in St. Augustinegrass through somaclonal variation and germplasm evaluation. Plant Breeding, 129: 417-421.

19- Nezami, A., Bandara, M.S., and Gusta, L.V. 2012. An evaluation of freezing tolerance of winter chickpea (Cicer arientium L.) using controlled freezing tests. Canadian Journal of Plant Science, 92: 155-161.

20- Nezami, A., Sanjani, S. , Ziaee, M. , Bannayan aval, M. , Soleimani, M.R. ,and Nasiri- Mahalati, M. 2012. Evaluation of freezing tolerance of Cumin (Cuminum cyminum L.) under controlled conditions. Agricultura – Ştiinţă şi practică, 1(2): 75-84.

21- Palta, J.A., Kobata, T., Turner, N.C., Fillery, I.R., 1994.Remobilization of carbon and nitrogen in wheat as influenced by postanthesis water deficits. Crop Science, 34: 118-124.

22- Qian, Y. L., Ball, S. , Tan, Z. , Kodki, A. J. and Wilhelm, S. J. 2001. Freezing tolerance of six cultivars of buffalograss. Crop Science, 41: 1174-1178.

23- Rashed Mohassel, M.H., Nezami, A., Bagheri, A., Hajmohammadnia, K., and Bannayan, M. 2009. Evaluation of freezing tolerance of two fennel (Foeniculum vulgar L.) ecotypes under controlled conditions. Journal of Herbs, Spices and Medicinal Plants, 15:131–140.

24- Xuan, J., Xiuliu, J. Gao, H., Uaguabghu, H. and Cheng, X. 2009. Evaluation of low-temperature tolerance of Zoysia grass.Tropical Grasslands, 43: 118–124.