مطالعه بلندمدت تغییرات فشرده‏سازی و تأثیر آن بر ثبات تولید محصولات کشاورزی در ایران (دوره 50 ساله 1341 تا 1390)

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 1، دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 42، دی 1398، صفحه 1183-1203   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v11i4.45939

نویسندگان

مجید رضا کیانی^{1، 2}؛ علیرضا کوچکی^{* 2}؛ مهدی نصیری محلاتی²؛ احمد زارع فیض آبادی³

¹بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

²گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

³سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

به‌منظور بررسی وضعیت فشرده‌سازی و روند تغییرات آن در کشاورزی ایران 63 متغیر در قالب شش گروه کاربری اراضی، تولید، کارآیی مصرف، ورودی‏ها (نهاده، ماشین‌آلات)، انرژی و جمعیت برای دوره 50 ساله 1341 تا 1390 مورد بررسی قرار گرفت. تغییرات کاربری اراضی، افزایش مصرف نهاده‏ها و افزایش جمعیت به‌عنوان عوامل مؤثر در افزایش فشرده‌سازی تعیین شدند. برای تعیین ثبات سطح زیر کشت، تولید و عملکرد، ضریب تغییرات این متغیر‏ها در پنج دهه برای محصولات مهم زراعی و باغی به‌طور مجزا محاسبه شد و روند تغییرات این ضرایب به‌عنوان شاخصی برای ثبات تعیین شد. برای تعیین میزان حساسیت به تغییرات محیطی نسبت عملکرد هر محصول در هر سال به میانگین عملکرد محصول در بازه‏های 10 ساله به‌طور مجزا برای هر گیاه و برای همه محصولات به‌عنوان ظرفیت عملکرد محاسبه شد، شیب خط رگرسیون بین ظرفیت عملکرد هر محصول با میانگین ظرفیت عملکرد همه محصولات بیانگر میزان حساسیت آن محصول به تغییرات محیطی است. نتایج نشان داد که در طی مدت 50 سال سطح زیر کشت از حدود 6/6 به 3/13 میلیون هکتار و تولید محصولات کشاورزی از 11 به 94 میلیون تن افزایش یافته و در همین حال ضریب تغییرات سطح زیر کشت و تولید کاسته شد همبستگی منفی و معنی‌دار 47/0- و 89/0- به‌ترتیب بین ضرایب تغییرات سطح زیر کشت و تولید در دهه‌های مختلف نشان‌دهنده افزایش ثبات تولید بود. شاخص حساسیت به تغییرات محیطی مربوط به ذرت (Zea mays L.)، گندم (.Triticum aestivum L( و جو (.Hordeum vulgare L (به‌ترتیب برابر با 59/1، 99/0 و 93/0 بود که نشان‌دهنده پایین‌تر بودن ثبات عملکرد در محصولات اصلی است. تجزیه به مؤلفه‏های اصلی 63 متغیر، دو الگوی اصلی در تغییرات گروه‏ها را نشان داد. دسته اول با توصیف 51 درصد نشان‏دهنده افزایش فشرده‏سازی در قالب تغییر کاربری اراضی زراعی، تغییرات تولید و عملکرد و افزایش مصرف نهاده‏ها در طی 50 سال گذشته بود و مؤلفه دوم با توصیف 20 درصد از تغییرات بیانگر تغییرات مهمی در کشاورزی ایران شامل تغییر کارآیی مصرف نهاده و رشد جمعیت بود. در طی 50 سال گذشته شاخص‌های مرتبط با فشرده‌سازی نظیر سطح زیر کشت با دو برابر شدن از 6/6 به 13 میلیون هکتار، مصرف کود‌های شیمیایی با 35 برابر شدن از هفت به 250 کیلوگرم در هکتار، و تعداد تراکتور با 700 برابر شدن از 800 به 565 هزار عدد افزایش یافته است و کارآیی مصرف نهاده‌ها 300 درصد کاهش یافته و در مجموع نشان می‌دهد که کشاورزی ایران در طی دهه‌های گذشته فشرده‌تر شده و در عین حال ثبات عملکرد کاهش یافته است.

کلیدواژه‌ها

فشرده سازی؛ کشاورزی؛ ثبات تولید

مراجع

Abdi, H., 2003. Factor rotations in factor analyses. Encyclopedia for Research Methods for the Social Sciences. Sage: Thousand Oaks, CA, pp. 792-795

Akhondi, A., 2013. Jihad mirror reflects the ideas of the left at the beginning of the revolution. Bussines for future Weekly Magazine 44: 11-16. (In Persian with English Summary)

Amjadi, A., and Chizari, A., 2006. Mechanization of agriculture in Iran. Journal of Agricultural Economics and Development 14, 155-182. (In Persian with English Summary).

Agricultural Support Services (ASS)., 2014. Trend of Fertilizer Consumption. Availabe at Web site http://www.assc.ir/aboutus-pishineh-fa.html (accessed 1 January 2015). (In Persian)

Beddow, J.M., Pardey, P.G., Koo, J., and Wood, S., 2010. The changing landscape of global agriculture In: The Shifting Patterns of Agricultural Production and Productivity Worldwide Alston, J.M., Babcock, B.A., and Pardey, P. G. (Eds). Iowa State Univ., Ames, pp. 7-38.

Belanger, L., and Grenier, M., 2002. Agriculture intensification and forest fragmentation in the St. Lawrence valley, Quebec, Canada. Landscape Ecology 17: 495-507.

Bhandari, P., 2004. Relative deprivation and migration in an agricultural setting of nepal. Population and Environment 25: 475-499.

Borlaug, N., 2007. Feeding a Hungry World. Science 318, 359.

Boserup, E., 1966. The conditions of agricultural growth; the economics of agrarian change under population pressure. Aldine Pub. Co., Chicago.

Bruinsma, J., 2003. World Agriculture: Towards 2015/2030:FAO, Rome.

Centeral Bank of Iran (CBI)., 1980. Until further notice orders for fertilizer does not need to obtain prior consen. pp. 15-15.Available at http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/327917. (In Persian)

Chand, R., and Raju, S., 2009. Instability in Indian agriculture during different phases of technology and policy. Indian Journal of Agricultural Economics 64: 180-187.

Chloupek, O., Hrstkova, P., and Schweigert, P., 2004. Yield and its stability, crop diversity, adaptability and response to climate change, weather and fertilisation over 75 years in the Czech Republic in comparison to some European countries. Field Crops Research 85: 167-190.

Culman, S., Young-Mathews, A., Hollander, A., Ferris, H., Sanchez-Moreno, S., O’Geen, A., and Jackson, L., 2010. Biodiversity is associated with indicators of soil ecosystem functions over a landscape gradient of agricultural intensification. Landscape Ecology 25: 1333-1348.

Dahal, B.M., Nyborg, I., Sitaula, B.K., and Bajracharya, R.M., 2009. Agricultural intensification: food insecurity to income security in a mid-hill watershed of Nepal. International Journal of Agricultural Sustainability 7: 249-260.

Dallimer, M., Tinch, D., Acs, S., Hanley, N., Southall, H.R., Gaston, K.J.and Armsworth, P.R., 2009. 100 years of change: examining agricultural trends, habitat change and stakeholder perceptions through the 20th century. Journal of Applied Ecology 46: 334-343.

Effat, F., Noori, H., and Masoudian, A., 2014. Impact of Water Resources Reduce on Agriculture in Valanjan Seasonal Journal of spatial planing 4: 87-102.

Ehsani, K., 2006. Rural community development in Iran after the Revolution: The First Decade. Journal of Social and Cultural Dialogue 46: 1-14.

Farhadi, M., 2001. Is iranian agriculture primitive. Journal of Agricultural Economics and Development 1: 222-256. (In Persian with English Summary).

Fuglie, K.O., 2010. Total factor productivity in the global agricultural economy: Evidence from FAO data. In: The shifting patterns of agricultural production and productivity worldwide alston, J.M., Babcock, B.A., and Pardey, P. G. (Eds). Iowa State Univ., Ames, pp. 63-95.

Gollin, D., 2006. Impacts of International Research on Intertemporal Yield Stability in Wheat and Maize: An Economic Assessment. CIMMYT: International Maize and Wheat Improvement Center

Hoghoghi, M., 2013. Agricultural status before and after islamic revolotion. In: Yosefi, M. (Ed.). The great center of islamic encyclopedia, p. 7.Availabel at http://cgie.org.ir/fa/news/7416. (In Persian)

Hüttl, R.F., and Frielinghaus, M., 1994. Soil fertility problems an agriculture and forestry perspective. Science of The Total Environment 143: 63-74.

Jose-Maria, L., Armengot, L., Blanco-Moreno, J.M., Bassa, M., and Sans, F.X., 2010. Effects of agricultural intensification on plant diversity in mediterranean dryland cereal fields. Journal of Applied Ecology 47: 832-840.

Koocheki, A., 1996. Agriculture and sustainable development. Agricultural Economic and Developmen, 89-112. (In Persian with English Summary)

Krautkraemer, J.A., 1994. Population growth, soil fertility, and agricultural intensification. Journal of Development Economics 44: 403-428.

MacLeod, C.J., and Moller, H., 2006. Intensification and diversification of New Zealand agriculture since 1960: An evaluation of current indicators of land use change. Agriculture, Ecosystems and Environment 115: 201-218.

Mehrabi, H.and Esmaeili, A., 2011. Analysing energy input and output in Iran agriculture. Journal of Agricultural and Resource Economics 1, 1-28.

Ministry of Jihad of Agriculture (MJA)., 2006. Yearly Book of Agricultural Statistic. (In Persian)

Naseri, M., 1999. A report about agricultural sector. Journal of New Issue in Economic 9-11. (In Persian)

Okazaki, S., 1985. Agricultural mechanization in Iran., Agriculture development in Midle East. John Wiley and Sons, pp. 171-187.

Okike, I.J., Jabbar, M.A., Manyong, V.M., Smith, J.W.; Akinwumi, J.A.; Ehui, S.K., 2001. Agricultural Intensification and Efficiency in the West African Savannahs: Evidence from northern Nigeria. Publisher: ILRI (aka ILCA and ILRAD).

President Deputy Strategic Plannig and Control (PDSPC)., 2008. Trend of chemical fertilizers consumption in Iran agriculture. Availabe at Web site http://files.spac.ir/%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%87%

20%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%20%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87/Barnameh%20gozashteh/298/p4.htm (Accessed 2015-04-01 Access). (In Persian)

Pender, J.L., 1998. Population growth, agricultural intensification, induced innovation and natural resource sustainability: An application of neoclassical growth theory. Agricultural Economics 19: 99-112.

Rudel, T.K., Schneider, L., Uriarte, M., Turner, B.L., DeFries, R., Lawrence, D., Geoghegan, J., Hecht, S., Ickowitz, A., Lambin, E.F., Birkenholtz, T., Baptista, S., and Grau, R., 2009. Agricultural intensification and changes in cultivated areas, 1970–2005. Proceedings of the National Academy of Sciences 106: 20675-20680.

Schneider, U., and Smith, P., 2009. Energy intensities and greenhouse gas emission mitigation in global agriculture. Energy Efficiency 2: 195-206.

Stoate, C., Boatman, N.D., Borralho, R.J., Carvalho, C.R., Snoo, G.R.D.and Eden, P., 2001. Ecological impacts of arable intensification in Europe. Journal of Environmental Management 63, 337-365.

Tilman, D., Cassman, K.G., Matson, P.A., Naylor, R., and Polasky, S., 2002. Agricultural sustainability and intensive production practices. Nature 418: 671-677.

Tscharntke, T., Clough, Y., Wanger, T.C., Jackson, L., Motzke, I., Perfecto, I., Vandermeer, J., and Whitbread, A., 2012. Global food security, biodiversity conservation and the future of agricultural intensification. Biological Conservation 151: 53-59.

Turner, B.L., and Doolittle, W.E., 1978. The concept and measure of agricultural intensity. The Professional Geographer 30: 297-301.

Unknown, 1987. Dark and bright prospects for the future of Iran forests and pastures. Journal of Political Information and Economic 1: 60-63. (In Persian with English Summary).

Van Der Velde, M., Green, S.R., Vanclooster, M., and Clothier, B.E., 2007. Sustainable development in small island developing states: Agricultural intensification, economic development, and freshwater resources management on the coral atoll of Tongatapu. Ecological Economics 61: 456-468.

Velayati, S., and Kadivar, A., 2006. Environmental challenges in Iran forest and pasture. Journal of Geography and Regional Development 7: 53-72. (In Persian with English Summary)