تحریری نو از استصحاب استقبالی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 53، شماره 3 - شماره پیاپی 126، مهر 1400، صفحه 26-9   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i4.81734

نویسنده

علی بهادرزایی^*

دانش پژوه سطح چهار و استاد حوزه علمیه قم

چکیده

احراز وضعیت پدیده‌ها در زمان آینده، آثار پردامنه‌ای در حوزۀ فقاهت دارد و قطع و یقین به‌عنوان یگانه راه معرفی‌شده برای وصول به آن، فاقد سازوکار منضبط و نیز غالباً دست‌نیافتنی است. استصحاب استقبالی مسئله‌ای است برآمده از این نیاز که رسالت خود در احراز وضعیت آینده را باتوجه‌به حالت کنونی پدیده‌ها انجام می‌دهد.
تکیه بر روش اسنادی و تعامل هم‌زمان با مدارک وحیانی، عقلانی و عرفی، مسیر پژوهش پیرامون استصحاب استقبالی را هموار می‌سازد و تنها مستند اعتبار این اصل، اطلاق «عدم جواز نقض یقین به شک» است. مسئلۀ مهم در فرض حجیت، آن است که در صورت تفاوت مدارک اعتبار استصحاب استقبالی و استصحاب حالی، رأی به حجیت نهادی عام و مصداق‌بودن هر دو استصحاب برای آن نهاد اشتباه است.
پربسامدترین کارکرد طرح‌شده برای این استصحاب، مسئلۀ «جواز بدار» است. در کنار آن «احراز عدالت»، «عدم وجوب تعلم احکام غیرمبتلابه»، «عدم وجوب فوری مبادرت به امتثال واجبات موسع» و بسیاری موارد دیگر را هم می‌توان به‌عنوان مصادیقی از ثمرات این استصحاب معرفی کرد.

کلیدواژه‌ها

اصول عملیه؛ استصحاب؛ استصحاب حالی؛ استصحاب استقبالی

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الأصول، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

آشتیانی، محمدحسن‌بن‌جعفر، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، چاپ اول، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1429ق.

آل کاشف الغطاء، علی‌بن‌جعفر، مصادر الحکم الشرعی و القانون المدنی، چاپ اول، نجف: الآداب، 1408ق.

اصفهانی، محمدحسین، بحوث فی الأصول، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1416ق.

اصفهانی، محمدحسین ، نهایة الدرایة فی شرح الکفایه، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1414ق.

الهی خراسانی، مجتبی و امیر زاهدی، «اعتبار استصحاب استقبالی در استنباط احکام شرعی»، جستارهای فقهی و اصولی، چاپ دوازدهم، 1397، 7تا30.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، رسائل فقهیه، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1414ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین ، فرائد الأصول، چاپ نهم، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1428ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین ، مطارح الأنظار، چاپ دوم، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1383.

ایروانی، باقر، الحلقه الثالثه فی أسلوب‌‌ها الثانی، چاپ اول، تهران: به قلم، 2007م.

تبریزی، جواد، دروس فی مسائل علم الأصول، چاپ اول، قم: دارالتفسیر، 1432ق.

حائری، مرتضی، مبانی الأحکام فی أصول شرائع الإسلام، چاپ اول، قم: اسلامی، 1424ق.

حسینی شاهرودی، محمود، نتائج الأفکار فی الأصول، به‌تقریر محمدجعفربن‌محمدعلى جزایرى مروج، چاپ اول، قم: آل مرتضی، 1385.

حسینی شیرازی، صادق، بیان الأصول، چاپ دوم، قم: دارالانصار، 1427ق.

حسینی شیرازی، صادق ، بیان الفقه، چاپ دوم، قم: دارالأنصار، 1426ق.

حسینی میلانی، علی، تحقیق الأصول، چاپ دوم، قم: حقائق، 1428ق.

حلی، حسین، اصول الفقه، چاپ اول، قم: مکتبة الفقه و الأصول المختصه، 1432ق.

خوئی، ابوالقاسم، الهدایة فی الأصول، چاپ اول، قم: صاحب الأمر، 1417ق.

خوئی، ابوالقاسم ، دراسات فی علم الأصول، چاپ اول، قم: دایرة المعارف فقه اسلامی، 1419ق.

خوئی، ابوالقاسم ، مبانی الإستنباط، چاپ اول، نجف: مطبعة الآداب، 1377ق.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الأصول (مباحث حجج و امارات)، چاپ پنجم، قم: داوری، 1417ق.

خوئی، ابوالقاسم ، موسوعة الإمام الخوئی، چاپ اول، قم: إحیاء الآثار الإمام الخوئی، 1418ق.

روحانی، محمد، منتقی الأصول، به‌تقریر عبدالصاحب حکیم، چاپ اول، قم: دفتر آیت‌الله سیدمحمد حسینی روحانی، 1413ق.

روحانی، محمدصادق، زبدة الأصول، چاپ دوم، تهران: حدیث دل، 1382.

سبحانی، جعفر، ارشاد العقول الی مباحث الأصول، چاپ اول، قم: امام صادق(ع)، 1424ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

صدر، رضا، الإجتهاد و التقلید، چاپ دوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1420ق.

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الأصول، چاپ سوم، قم: مؤسسۀ دایرة المعارف فقه اسلامی، 1417ق.

صدر، محمدباقر، مباحث الأصول، مقرر: سیدکاظم حسینی حائری، چاپ اول، قم: 1408ق.

طباطبایی حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، چاپ اول، قم: دارالتفسیر، 1416ق.

طباطبایی قمی، تقی، آرائنا فی أصول الفقه، چاپ اول، قم: محلاتی، 1371.

طباطبایی قمی، تقی، مبانی منهاج الصالحین، چاپ اول، قم: قلم الشرق، 1426ق.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثفی فیما تعمّ به البلوی (المحشّی)، چاپ اول، قم: اسلامی، 1419ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.

عراقی، ضیاء‌الدین، روائع الأمالی فی فرع العلم الإجمالی، چاپ اول، قم: اسلامی، 1414ق.

عراقی، ضیاء‌الدین ، نهایة الأفکار، چاپ سوم، قم: اسلامی، 1417ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، تهذیب الوصول الی علم الأصول، چاپ اول، لندن: مؤسسة الامام علی(ع)، 1380.

کاشف الغطا، علی، النور الساطع فی الفقه النافع، چاپ اول، نجف: مطبعة الآداب، 1381ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.

مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، چاپ اول، قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‌طالب، 1424ق.

نائینی، محمدحسین، أجود التقریرات، چاپ اول، قم: عرفان، 1352.

نائینی، محمدحسین، فوائد الأصول، چاپ اول، قم: اسلامی، 1376.

هاشمی شاهرودی، محمود، أضواء و آراء، چاپ اول، قم: دایرة المعارف فقه اسلامی، 1431ق.

همدانی، رضابن‌محمدهادی، مصباح الفقیه، چاپ اول، قم: مؤسسة الجعفریه لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.

علیدوست، ابوالقاسم، «درس خارج اصول»، سایت سلسبیل، http: //a-alidoost. i r/persian/lessons/23398