اصول اساسی ارزیابی ردپای آب و چالش‌های موجود در ایران

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 2، دوره 7، شماره 3 - شماره پیاپی 17، آذر 1399، صفحه 1-12   

نوع مقاله: مفهومی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v7i3.85710

نویسنده

سید سجاد رضوی کهنمویی^*

کارشناس ارشد علوم و مهندسی آب، شرکت دانش‌بنیان مهندسین مشاور هیدروتک توس.

چکیده

< p>< p>زنجیره عرضه یک محصول به یک کاربر، یک فرایند زمانی و مکانی است. این زنجیره گستره‌ای محلی تا جهانی دارد و در آن، آب مصرف و در نهایت آلوده می‏‌شود. ردپای آب یک شاخص چند بعدی است. ردپای آب مصرف مستقیم و غیرمستقیم آب توسط یک مصرف‏‌کننده یا یک فرایند تولید را بیان و آب آلوده‌شده در زنجیره تولید را توصیف می‌کند. ارزیابی کامل ردپای آب در چهار مرحله تعیین اهداف، مرحله محاسبات، ارزیابی پایداری ردپای آب و تدوین قواعد سیاست‌گذاری، انجام می‌شود. در چارچوب «ارزیابی ردپای آب» ابتدا باید اهداف جامع و نهایی مطالعه (ایجاد آگاهی، اصلاح الگوی مصرف، تحقق پایداری یا تصمیم‏‌گیری‏‌های سیاستی) مشخص شود. همچنین باید مقیاس مکانی/زمانی و جامعه هدف مورد مطالعه (فرد، محصول یا محدوده جغرافیایی) تعیین شود. در گام بعد رویکرد مطالعه (محاسبه مصرف مستقیم یا غیرمستقیم، ردپای آبی، سبز یا خاکستری) مشخص می‌شود. این مقاله اصول اساسی این چارچوب و امکان پیاده‏‌سازی آن را در ایران بیان می‏‌کند. ازآنجایی‏که بدون رعایت این ساختارها در مطالعات ردپای آب و محاسبات آب مجازی، نتایج به‏‌دست آمده برای تصمیم‌‏گیری‌‏های سیاستی قابل اتکا نمی‏باشد، در نتیجه امکان برآورد دقیق ردپای آب یک منطقه به‏‌منظور برنامه‌‏ریزی برای کاهش مصرف آب، وجود نخواهد داشت. بنابراین ضرورت آشنایی با چنین چارچوبی، اهمیت پیدا می‌‏کند.

کلیدواژه‌ها

تبادل آب مجازی؛ زنجیره عرضه؛ درون‌‏مرزی؛ مصرف مستقیم و غیرمستقیم

مراجع

احسانی، م.، خالدی، ه. و برقی، ی. 1387. مقدمه‏ای بر آب مجازی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. مشهد. ایران.
اویسی، ف.، فتاحی، ا. و فهرستی، م. 1398. بررسی آب مجازی و ردپای اکولوژیک آب در محصول گندم آبی استان اصفهان. مجله علوم آب و خاک، ۲۳(۱): ۸۷-۹۹.
باغستانی، ع.، مهرابی، ح.، زارع، م. و شرافتمند، ح. 1389. کاربرد مفهوم آب مجازی در مدیریت منابع آب ایران. نشریه تحقیقات منابع آب ایران، 6(1): 8-38.
تهامی‏پور، م. و قربانی، م. 1395. اندازه‏ گیری و تحلیل جایگاه تجارت آب مجازی در بخش صنعت و معدن ایران. آب و توسعه پایدار،3(1): 59-72.
حکمت‏نیا، م.، حسینی، م. و صفدری، م. 1398. ارزیابی وضعیت مصرف آب کشت خرما در استان سیستان و بلوچستان با تکیه بر مفهوم آب مجازی، تحقیقات آب و خاک ایران، 51(2): 513-524.
دهقان، ح.، نیک‏سخن، م. و اردستانی، م. 1392. برآورد آب مجازی حوضه آبخیز و نقش آن در سامانه‏های انتقال آب بین حوضه‏ای. مجله مهندسی منابع آب، 6: 101-114.
رضوی، س. و داوری، ک. 1392. نقش آب مجازی در مدیریت منابع آب. آب و توسعه پایدار، 1(1): 9-18.
روحانی، ن.، یانگ، ه.، امین، س.، افیونی، م.، موسوی، ف. و کامگار، ع. 1387. ارزیابی مبادله محصولات غذایی و آب مجازی با توجه به منابع آب موجود در ایران. نشریه علوم آب و خاک-علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 12(46): 417-432.‎
سادات‏حسینی، آ.، مهرگان، ن. و ابراهیمی، م. 1395. تعیین الگوی کشت بهینه محصولات زراعی با تأکید بر بیشینه کردن منافع اجتماعی و واردات خالص آب مجازی. فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 8(31):123-144.
شرزه‌ای، غ. و برقعی، م.ظ. 1392. تأثیر تولید ناخالص داخلی سرانه بر رد پای آب ملی. فصلنامه علوم محیطی،11(2):1-8.
عربی، ا، علیزاده، ا. و نی‏ریزی، س. 1388. بررسی تأمین امنیت غذایی براساس مفاهیم مبادله آب مجازی و رد پای بوم شناختی آب (مطالعه موردی استان خراسان رضوی). نشریه بوم شناسی کشاورزی، 1(1): 1-12.‎
محمدی، ح. 1391. آثار آزادسازی تجارت بر رفاه مصرف کنندگان و تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، مبادله آب مجازی و پایداری منابع: مطالعه موردی در استان فارس، اقتصاد کشاورزی، 6(3): 145-176.
موحدنژاد، ا.، رمضانی، ه. و شکوهی، ع. 1398. استفاده از مفهوم ردپای آب مجازی در تولیدات دامی برای حفاظت منابع آب، نشریه حفاظت منابع آب و خاک، 8(3): 133-143.

Aldaya M.M., Garrido A., Llamas M.R., Varela-Ortega C., Novo P. and Casado R.R. 2009. Water footprint and virtual water trade in Spain. In A. Garrido and M.R. Llamas (eds.) Water policy in Spain. London, UK.
Alcamo J., Henrichs T. and Roesch T. 2000. World Water in 2025. Global modeling and scenario analysis for the World Commission on Water for the 21st Century. Kassel World Water Series Report 2. Centre for Environmental Systems Research, University of Kassel, Germany.
Allan J.A. 1997. Virtual water: a long term solution for water short Middle Eastern economies. WaterIssues Group, School of Oriental and African Studies, University of London, London.
Alizadeh A. and Keshavarz A. 2005. Status of agricultural water use in Iran. In Water conservation, reuse, and recycling: Proceedings of an Iranian-American workshop, Washington DC, USA.
Chapagain A.K., Hoekstra A.Y., Savenije H.H.G. and Gautam R. 2006. The water footprint of cotton consumption: An assessment of the impact of worldwide consumption of cotton products on the water resources in the cotton producing countries. Ecological Economics, 60:189-203.
Gleick P.H. 1993. Water in Crisis: A Guide to the World’s Fresh Water Resources. Oxford University Press, Illustrated Edition, Oxford.
Hoekstra A.Y. 2003. Virtual water trade. In A.Y. Hoekstra (ed.) Proceedings of the International Expert Meeting on Virtual Water Trade, 12-13 Dec. 2002. Water Research Report Series No.12, UNESCO-IHE, Delft, Netherlands.
Hoekstra A.Y. and Chapagain A.K. 2008. Globalization of water: Sharing the planet’s freshwater resources, Blackwell Publishing, Oxford, UK.
Hoekstra A.Y., Chapagain A.K., Aldaya M.M. and Mekonnen M.M. 2009. Water Footprint Manual. Water Footprint Network Enschede, Netherlands.
Hoekstra A.Y., Chapagain A.K., Aldaya M.M. and Mekonnen M.M. 2011. The water footprint assessment manual: Setting the global standard, Earthscan, London, UK.
Kuiper J., Zarate E. and Aldaya M. 2010. Water footprint assessment, policy and practical measures in a specific geographical setting, A study in collaboration with the UNEP Division of Technology, Industry and Economics, Water Footprint Network, Enschede, Netherlands.
Smakthin V., Revenga C. and Doll. P. 2004. Taking into Account Environmental Water Requirements in Globalscale Water Resources Assessments. Comprehensive Asessment of Water Management in Agriculture Research Report, Colombo, Sri Lanka.
Soth J., Grasser C. and Salerno R. 1999. The impact of cotton on fresh water resources and ecosystems: A preliminary analysis. WWF, Gland, Switzerland.
UN. 2010. The human right to water and sanitation, UN General Assembly, 64th session, Agenda item 48, UN, New York.
Van der Leeden F., Troise F.L. and Todd D.K. 1990. The Water Encyclopedia, second edition, CRC Press, Boca Raton, London, New York, Washington, D.C.
WWAP. 2009. Water in a changing world, World Water Assessment Programme, The United Nations World Water Development Report 3: UNESCO Publishing, Paris, Earthscan, London.
Weidema B. and Hischier R. 2010. ecoinvent data v2. 2. Agroscope Reckenholz-Tänikon Research Station ART: Zürich and Dübendorf, Switzerland.
Yang H., Reichert P., Abbaspour K.C. and Zehnder A.J. 2003. A water resources threshold and its implications for food security. Environ Sci Technol, 37:3048-3054.