تحلیل پتانسیل سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قره‌سو در استان کرمانشاه

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 36، بهمن 1399، صفحه 1-23   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.66986.0

نویسندگان

غلامرضا محمدی¹؛ رضا برنا^{* 2}؛ فریده اسدیان³

¹دانشجوی دکتری تخصصی آب و هواشناسی، گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²- دانشیار گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

³استادیار گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

سیلاب یکی از بزرگ­ترین مشکلات جهانی است به‌طوری‌که با افزایش شدت و فراوانی سیل، نگرانی­های جهانی در خصوص افزایش مرگ‌ومیر و ضررهای اقتصادی ناشی از سیل افزایش یافته است. در این تحقیق با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، تصاویر ماهواره­ای، داده‌های ایستگاه سینوپتیک، تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و روش تلفیق لایه­ها (WLC) پتانسیل سیل­خیزی حوضه آبریز قره­سو مدل­سازی شده است. نقشه نهایی خطر سیل­خیزی بر پایه ترکیبی از عوامل و عناصر اقلیمی و فیزیکی یعنی 10 عامل پوشش گیاهی، ارتفاع، مسیل سیلابی، زمین­شناسی، کاربری اراضی، بارش، فاصله از رودخانه، شیب، خاک و تراکم زهکشی تهیه شد. وزن هر یک از معیار­ها با روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و جهت مدل­سازی فضایی و تلفیق لایه­ها برای تهیه نقشه پتانسیل سیل­خیزی از روش ترکیب خطی وزن­دار (WLC) استفاده گردید. نتایج حاصل از پهنه­بندی ریسک سیل­خیزی نشان داد که طبقه 4 به‌عنوان رده­ای با خطر زیاد با 7/21 درصد و طبقه 5 نیز با پتانسیل سیل­خیزی خیلی زیاد با 4/8 درصد، بیشتر در مناطق کوهستانی شمال و مرکز منطقه واقع هستند که در مجموع حدود 31 درصد از محدوده حوضه آبریز را پهنه­های سیل‌خیز خطرپذیر زیاد تا خیلی زیاد در بر گرفته است و به دلیل اینکه بیشترین نقش را در تولید رواناب دارند، باید از نظر مدیریت آبخیز­داری موردتوجه ویژه باشند. طبقات یک تا سه با پتانسیل سیل­خیزی کم تا متوسط با قرارگیری در مناطق کم ارتفاع، دامنه و دشت­های مرکز، جنوب و غرب حوضه قرار گرفته­اند و بیش از 69 درصد از منطقه را در بر گرفته­اند.

کلیدواژه‌ها

سیل خیزی؛ سامانه اطلاعات جغرافیایی؛ تحلیل سلسله مراتبی؛ قره سو

مراجع

امیدوار، کمال؛ آزیتا، کیانفر؛1389. پهنه سیل‌خیزی پتانسیل حوضه آبریز کنجانچم. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. 72: 90-73.

بهرامی، شهرام؛ علوی پناه، کاظم؛ یمانی، مجتبی؛ 1387. تحلیل مورفومتری و مورفولوژی شبکه­ی زهکشی در مخروط آتشفشانی تفتان. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. 65: 72-61.

ثقفیان، بهرام؛ قرمز چشمه، بهمن؛ 1387. تغییرات مکانی شدت سیل‌خیزی. تحقیقات منابع آب ایران. (1): 28-39.

عابدینی، موسی؛ فتحی جوکدان، رقیه؛ 1395. پهنه بندی خطر وقوع سیل در حوضه آبریز کرگانرود با استفاده از ARC GIS. هیدروژئومورفولوژی. 7: 17-1.

علایی طالقانی، محمود؛ همایونی، صادق؛1390. پهنه حوضه بندی دینور از نظر تولید سیلاب با استناد به مؤلفه ژئومورفولوژی. پژوهش نامه جغرافیایی. 1: 39-49.

کرم، امیر؛ درخشان، فرزانه؛ 1391. پهنه بندی سیل‌خیزی، برآورد سیلاب و ارزیابی کارایی کانال­های دفع آب‌های سطحی در حوضه‌های شهری (مطالعه موردی: حوضه آبشوران کرمانشاه). فصلنامه جغرافیای طبیعی. 5 (16): 37-54.

محمدی، جمال؛ ضرابی، اصغر؛ احمدیان، مهدی؛1391. اولویت سنجی مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک‌های شهری با استفاده ازAHP (نمونه موردی: شهر میاندوآب). فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی. 4 (2): 61-41

ملکیان، آرش؛ افتادگان خوزانی، اصغر؛ عشونژاد، غلام؛ 1391. پهنه حوضه بندی پتانسیل سیل‌خیزی آبخیز اختر آباد با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. 44: 152-131.

نجفی، علی؛ نصری، محمد؛ 1388. عوامل مؤثر در سیلاب حوضه آبخیز اصفهان-سیرجان به روش تحلیل عاملی. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. 20 (36): 118-108.

 نسرین نژاد، نعمت اله؛ رنگزن، کاظم؛ کلانتری، نصر اله؛ صابری، عظیم؛ 1393. پهنه بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوضه آبریز باغان با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی. سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی. 5 (4): 34-15.

نظافتی نمین، فردین؛ ندا خوش ولد؛ 1395. آنالیز ویژگی‌های سیلاب‌های شهری بالخلوچای اردبیل با دوره‌های بازگشت مختلف، دومین کنفرانس بین المللی یافته‌های نوین علوم و تکنولوژی. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی سروش حکمت مرتضوی.

 

Chang, L.F., Lin, C.H., Su, M.D., 2008. Application Of geographic weighted re gression to establish flood-dam age functions reflecting spatial variation. Water SA, 34 (2): 209-216.

Cherqui, F., Belmeziti, A., Granger, D., Sourdril, A., Gauffre, P., 2015. Assessing urban potential flooding risk and identifying effective risk-reduction measures. Environment, 514: 418-425.

Darand, M., Pazhoh, F., 2019. Synoptic analysis of sea level pressure patterns and Vertically Integrated Moisture Flux Convergence VIMFC during the occurrence of durable and pervasive rainfall in Iran. Dynamics of Atmospheres and Oceans, 86: 10-17. doi:org/ 10.1016/ j.dynatmoce. 2019.02.004

Ezemonye, M.N., Emeribe, C.N., 2012. Flood Characteristics and management adatatios in parts of the IMO River system. Journal of Environmental Studies and Management, 4(3):56-64.

Ghaggar Basin: A case study of Guhla block, Kaithal, Haryana, India. International Journal of Geomatics and Geosciences, 3(1): 42-54.

Meyer, V., Scheuer, S., Haase, D., 2009. A multicriteria approach for flood risk mapping exemplified at the Mulde river, Germany. Natural Hazards, 48(1): 17-39.

Mukand, N.M.D., Huynh, S.B. Luong, T., 2011. Evaluation of food risk param eters in the Day River Flood Diversion Area, Red River Delta, Vietnam. Nat Hazards, 56:169–194.

Portugués-Mollá, X., Bonache-Felici, J.F., Mateu-Bellés, J., Marco-Segura, B., 2016, A GIS-Based Model for the analysis of an urban flash flood and its hydro-geomorphic response. The Valencia event of 1957. Journal of Hydrology, 541: 582-596.

Qin, Q.M., Tang, H.M., Chen,H.K., 2011. Zoning of highway flood-triggering environment for highway in Fuling District, Chongqing. International Conference on Photonics, 3Dimaging, and Visualization. International Society for Optics and Photonics, 530-538.

Saini, S.S., Kaushik, S.P., 2012. Risk and vulnerability assessment of flood hazard in part of

Sarhadi, A., Soltani, S. Modarres, R., 2012. Probabilistic f ood inundation m apping of unga uged rivers: Linking GIS techniques and frequency analysis. Journal of Hydrology, 458–459: 68–86.