واکاوی کاربرد آرایه‌های «علم بدیع» در زبان‌های فارسی و انگلیسی با رویکرد تطبیقی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 2، دوره 54، شماره 2، تیر 1400، صفحه 31-59   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v54i2.86858

نویسندگان

میثم ابراهیمی؛ مهیار علوی مقدم^* ؛ محمد داوودی

گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

به‌رغم تمام مشابهاتی که بین دو حوزة بلاغت ایرانی‑اسلامی و بلاغت انگلیسی‑اروپایی وجود دارد، توجّه بیشتر حوزة بلاغت ایرانی‑اسلامی به مباحث سه علم بیان، بدیع و معانی و درعین‌حال، گاه دقّت‌ورزی بیشتر در بلاغت انگلیسی‑اروپایی و توجّه بیشتر به بلاغت نوشتاری در گسترة جغرافیایی ایران و بلاغت گفتاری در اروپا، از وجوهی است که این حوزه‌های بلاغی را از یکدیگر متمایز می‌کند. رویکرد تطبیقی به بلاغت در دو زبان فارسی و انگلیسی، به‌ویژه در طبقه‌بندی صِناعات مطرح بدیع که موضوعی اصلی این پژوهش است، به پژوهشگر در تحلیل جنبه‌های زیبایی‌شناسی سخن کمک می‌کند و موجب غنای بلاغت در هر دو حوزة زبانی می‌شود. ازاین‌رو، طرح پرسش‌هایی مانند چگونگی روش‌شناسی طبقه‌بندی بلاغت در زبان‌های فارسی و انگلیسی، میزان شباهت‌ها و تفاوت‌ها در چارچوب طبقه‌بندی بلاغت و چگونگی زیبایی‌شناسی بلاغت در این دو زبان، از پرسش‌های اساسی در چنین پژوهشی است که می‌کوشیم با روش تحلیل کیفی‑کمّی‌گرایانه و روش گردآوری کتابخانه‌ای اطّلاعات، به این پرسش‌ها پاسخ دهیم. دستاورد این پژوهش این است که در زبان‌های فارسی و انگلیسی، بیشتر می‌توان به بررسی تطبیقی علم بدیع در مقایسه با دو علم معانی و بیان پرداخت. علم بدیع، در بلاغت فارسی به‌عنوان یک دانش مستقل شناخته می‌شود، بسیار گسترده‌تر از بلاغت انگلیسی است که به‌عنوان علم خاصّی مطرح نیست و اصطلاحات و مفاهیم بدیعی در زبان انگلیسی، گاه با صِناعات علم معانی و بیان درهم‌آمیخته است و نیز مرزهای آرایه‌های لفظی و معنوی برخلاف زبان فارسی در زبان انگلیسی از یکدیگر چندان تفکیک نشده است.

کلیدواژه‌ها

رویکرد تطبیقی؛ طبقه‌بندی؛ بلاغت؛ بدیع؛ زبان‌های فارسی و انگلیسی

مراجع

آرزو، س. (1381). عطیۀ کبری و موهبت عظمی (نخستین رسالات به زبان فارسی در بیان و معانی). تهران: فردوس.

آقاحسینی، ح.، و آقازینالی، ز. (1386). مقایسۀ اجمالی صور خیال در بلاغت فارسی و انگلیسی، گوهر گویا، 1(1)، 77ـ49.

احمدی، م.، و پورنامداریان، ت. (1396). درآمدی بر مهم‌ترین معانی اصطلاح رتوریک. مطالعات زبان و ترجمه، 50(1)، 52ـ27.

احمدی، م. (1396). ماهیّت نقد رتوریکی و اهمّیّت آن در مطالعات ادبی. بلاغت کاربردی و نقد ادبی، 2(3)، 63ـ49.

ابراهیمی، م.، علوی‌مقدّم، م.، و داودی، م. (1398). بررسی تطبیقی رده‌شناسی و طبقه‌بندی استعاره با رهیافتی زیباشناختی در زبان‌های فارسی و انگلیسی.مطالعات زبان و ترجمه، 52(3)، 27-1.

ایبرمز. ام. اچ.، و گالت هرفم، ج. (1394). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمة سعید سبزیان. تهران: رهنما.

چناری، ا. (1377). متناقض‌نمایی در شعر فارسی. تهران: فرزان روز.

حافظ، ش. (1359). دیوان حافظ، به ‌تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

حیدری، م. (1395). ارزیابی آرایه‌های حروفی در بدیع فارسی از دیدگاه زبان‌شناسی، آواشناسی و واج‌شناسی. فنون ادبی اصفهان، 8(1)، 100-79.

خطیب قزوینی، ع. (1425 ق).الایضاح فی علوم البلاغه، تحقیق محمّد عبدالمنعم خفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیه.

داد، س. (1392). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ ششم، تهران: مروارید.

الرادویانی، م. (1362). ترجمان‌البلاغه، به ‌تصحیح و اهتمام احمد آتش. تهران: اساطیر.

راستگو، م. (1379). ایهام در شعر فارسی. تهران: سروش.

رحمانی، هـ.، و رادمرد، ع. (1391). بازنگری معنایی در «التفات» بلاغی و اقسام و کارکردهای آن. جستارهای ادبی، 45(176)، 168ـ143.

سپه‌وند، ع. (1391). بلاغت تطبیقی (در حوزة فارسی و انگلیسی). (رسالۀ منتشر نشدۀ دکتری)، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

شفیعی‌کدکنی، م. ر. (1375). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.

شفیعی‌کدکنی، م. ر. (1353). مقدّمه‌ای کوتاه بر مباحث طویل بلاغت. خرد و کوشش، ۱۵، 78-47.

شمیسا، س. (1392). بیان. تهران: میترا.

شمیسا، س. (1394). معانی. تهران: میترا.

شمیسا، س. (1395). نگاهی تازه به بدیع. تهران: میترا.

شیری، ق. (1390). اهمّیّت و انواع ایهام در پژوهش‌ها. فنون ادبی، 3(2)، 36-15.

عمارتی‌مقدّم، د. (1395). بلاغت: از آتن تا مدینه بررسی تطبیقی فن خطابۀ یونان و روم باستان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری قمری. تهران: هرمس.

عمارتی‌مقدّم، د. (1387). رده‌بندی صناعات بدیعی در سنّت رتوریکی و دستوری کلاسیک غرب. نقد ادبی، 1(3)، 108ـ89.

فتوحی رودمعجنی، م. (1386). بلاغت تصویر، چاپ اوّل، تهران: سخن.

فولادی، ع. (1395). روش تحلیل فرآیند و کاربرد آن در طبقه‌بندی آرایه‌های شعری. بلاغت کاربردی و نقد ادبی، 2(1)، 74ـ55.

کریمی، ل. (1391). بررسی تطبیقی آرایه‌های ادبی فارسی ـ انگلیسی، عرفانیات در ادب فارسی. 3(10)، 126-111.

کزّازی، ج. (1396). زیباشناسی سخن پارسی (بدیع). تهران: مرکز.

محبّتی، م. (1383). اهمّیّت جاحظ و دیدگاه‌های او در نقد و ادب اسلامی ـ ایرانی. پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، 3، 16ـ1.

محمدی، د.، و اسلامی، م. ر. (1397). معماری زبان؛ پیشنهادی در طبقه‌بندی عناصر زیبایی سخن. مطالعات زبانی و بلاغی، 9(17)، 234ـ209.

مرتضایی، ج.، قائمی، ف.، عمارتی‌مقدّم، د.، و کاظمی، غ. (1396). بررسی دگرگونی معنا در صنعت ایهام از منظر زبانشناختی. مطالعات زبان و ترجمه، 50(4)، 137ـ113.

نظری، ن. (1388). بررسی تطبیقی چند اصطلاح ادبی در بلاغت فارسی و اروپایی. رشد آموزش زبان و ادب فارسی، 91، 47-37.

وحیدیان کامیار، و. (1379). بدیع از دیدگاه زیباشناسی. تهران: دوستان.

همایی، ج. (1394). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: سخن.

 

Baldick, C. (2001). The concise Oxford dictionary of literary terms (2^th Ed.),New York, NY: Oxford University Press.

Barton, E., & Hudson, G. (1997). A contemporary guide to literary terms (1^th Ed),Boston, MA: Houghton Mifflin Company.

Cuddon, J. A. (2013). A dictionary literary terms and literary theory (5^th Ed.).New York, NY: Penguin Books.

Kennedy, G. A. (1999). Classical rhetoric, Christian and secular tradition from ancient to modern times. (2^th Ed.), London, England: Princeton University Press

Quinn, E. (2006). A dictionary of literary and thematic terms (2^th Ed.), New York, NY: Checkmark Books.