بررسی واج آرایی گویش بلوچی سیستانی در چارچوب واج شناسی زایشی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 7، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، تیر 1399، صفحه 189-216   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.39563

نویسندگان

محمد دوستی^{* 1}؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا²؛ ارسلان گلفام²؛ عباسعلی آهنگر³

¹دانشگاه تربیت مدرس

²تربیت مدرس

³سیستان و بلوچستان

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی واج آرایی گویش بلوچی سیستانی در چارچوب واجشناسی زایشی است. یک پیکره زبانی از گفتار تعدادی از گویشوران بلوچ سیستانی جمع آوری شد. یافته ها نشان میدهد که هم در آغازه و هم در پایانه هجا خوشه همخوانی وجود دارد. همخوانهایی که دارای مشخصه [-رسا] هستند نمی توانند بعنوان عضو دوّم خوشه آغازه هجا در واژه های بسیط و مرکب قرار گیرند. همچنین دو همخوان با جایگاه تولید یکسان در آغازه هجا تشکیل خوشه نمیدهند. ضمناً، همخوانهای /r/ و /w/ بیشترین بسامد را بعنوان عضو دوّم خوشه آغازه هجا و همخوانهای /n/ و /r/ بعنوان عضو اوّل خوشه پایانه هجا بترتیب بیشترین بسامد را دارند. واکه افتاده پیشین /a/، پربسامدترین واکه در هسته هجاهایی که دارای خوشه همخوانی آغازه و پایانه هستند بشمار میرود. امّا پربسامدترین عضو دوّم خوشه همخوانی در پایانه هجا، بترتیب همخوانهای گرفته، خیشومی و روان هستند. اصل توالی رسایی در خوشه همخوانی آغازه هجا و همچنین در خوشه همخوانی پایانه هجا با واکه های کشیدهe:, o:, u/ , i,ɑ/ رعایت میشود ولی این اصل با واکه های کوتاه /a, ɩ, ʊ/ نقض میگردد.

کلیدواژه‌ها

واج‌آرایی؛ آغازۀ هجا‌؛ پایانۀ هجا؛ بلوچی سیستانی‌؛ خوشۀ همخوانی

مراجع

1-         پرمون، یدالله (1385)، طرح ملّی اطلس زبانی ایران، تهران، پژوهشکده­ی زبان و گویش: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. 

2-         پناه­پور، یکتا (1381)، "بررسی فرضیه­ی کاهش رسایی در هجای پهلوی" مجله­ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، دوره­ی 35، ش 3 و 4، صص 725-731.

3-         رزهاک، لوتس و نارویی، بیدالله (1386)، بلوچی گالبند، پاکستان، انتشارات الازهر.

4-         شیخ زاده، شهرزاد (1391)، مقایسۀ نظام آوایی، ساخت­واژی و ساخت جمله در لهجه­های بلوچی شهرستان سراوان (6 لهجه)، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.

5-         قاسم زاده، بهجت (1390)، بررسی زبان­شناسانه گویش بلوچی دلگان، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان­های باستانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.      

6-         کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه (1385)، واج­شناسی: رویکردهای قاعده- بنیاد، تهران، سمت.

7-         هاشم­زهی، پریسا (1391)، مقایسۀ نظام آوایی، ساخت­واژی و ساخت جمله در لهجه­های بلوچی سرحدی شهرستان خاش (6 لهجه)، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.

8-          Axenov, S. (2006), The Balochi Language of Turkmenistan: A Corpus- based Grammatical Description (Studia Iranica Upsaliensia 10), Uppsala, Uppsala Universitet.

9-          Chomsky, N., Halle, M. (1968).The Sound Pattern of English, Harper & Row Publishers: New York.

10-    Crystal, David (2008), A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6^th ed. Cambridge MA & Oxford UK: Blackwell.  

11-       Elfenbein, Josef. (1966), The Balochi Language. A Dialectology with Texts, London: The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Goldsmith, John (1999), Phonological Theory, Blackwell Publishers.

12-      Jensen, John T. (2004). Principles of Generative Phonology, An Introduction, Amsterdam, John Benjamins Publishing Company.

13-    Kenstowicz, M. (1994), Phonology in Generative Grammar, black well: Cambridge Mass.

14-    Kiparsky, paul (1979) Metrical structure assignment is cyclic, linguistic inquiry 10, 421-441.

15-       Korn, Agnes (2003),Balochi and the Concept of North-western Iranian.In Jahani,

16-       Carina and Korn, Agnes, (eds.), The Baloch and Their Neighbors, Ethnic and Linguistic

17-    Contact in Balochistan in Historical and Modern Times, Wiesbaden, Reichert, pp. 49-60.

18-    Ladefoged, Peter (1982), A Course in Phonetics, 2^th.Harcourt Brace Jovanovich, New York.

19-       Malmberg, Bertil (1963), Phonetics, Dover Publications: New York.

20-       Okati, Farideh (2012), The Vowel Systems of Five Iranian Balochi Dialects, Ph.D. Thesis, Uppsala, Uppsala Universitet. 

21-       Roca, Iggy and Wyn, Johnson (1999), A Course in Phonology, Blackwell, Oxford.

Zolfaghari, M. (2004), Phonological Analysis of Consonant Clusters in Persian, M.A. Thesis in General Linguestics. Tarbiat Modares University.