بررسی میدانی تأثیر سیاست های آبی افغانستان بر منطقه سیستان

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقاله 5، دوره 5، شماره 3 - شماره پیاپی 19، آبان 1399، صفحه 89-109   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): Doi:org/10.22067/pg.v5i3.2012-1004

نویسندگان

میثم سلیمانی¹؛ سید اسدالله اطهری^{* 2}؛ غلامرضا میری³

¹دانشجوی دکتری علوم سیاسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

²استادیار گروه علوم سیاسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

³استادیار جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

چکیده

 
کمبود آب، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از مسـائل و مشـکلات سـده ی کنـونی است. براساس پیش بینی هایی برای سال 2030، حدود 47 درصد از جمعیت جهان، در مناطقی با کمبود شدید آب زندگی خواهند کرد. از طرفی نیز رودها مرزهای سیاسی نمی‌شناسند و این واقعیت، موقعیت منحصربه‌فرد و پیچیده‌ای را برای ایران و رودهای مرزی‌اش رقم زده است که یکی از حساس‌ترین آنها در رابطه با آب‌های مرزی ایران و افغانستان است. از جمله، اختلافات بر سر آب رودخانه هیرمند که از افغانستان سرچشمه گرفته و به تالاب‌ هامون ایران سرازیر می‌شود، قدمتی 150 ساله دارد و ایران و افغانستان را بارها پای میز مذاکره کشانده است که قراردادهای مختلفی نیز منعقد شده است که تاثیرات چندانی بر روی مسئله بحران آب در سیستان نداشته است که منشا آن سیاست های تامین آب توسط افعانستان از این منطقه می باشد. در این راستا هدف پژوهش پاسخگوئی به این سئوال اصلی است که بحران آب در سیستان و سیاست های  آبی افغانستان چه بحران ها و پیامدهایی را برای سیستان و بلوچستان  داشته است؟ برای پاسخ به این سوال و با هدف شناخت وضعیت منابع آبی در سیستان و بلوچستان که متاثر از این سیاست ها می باشد با استفاده از روش میدانی به بررسی آن پرداخته شده است. نتایج نشان میدهد که هیرمنـد تنهـا منبـع تأمین کننده ی آب سیستان است. حجم کم آورد رودخانه موجب شده که مردم به دلیل وابستگی مستقیم و غیرمستقیم به هیرمند شغل و درآمد خود را از دسـت بدهنـد. مهـاجرت گسـترده از منطقه ی سیستان، از بین رفتن اقتصاد محلّی و تغییـر شـیوه زنـدگی مـردم سـاکن دشـت سیستان از پیامدهای این مسئله است که باعث تائید این فرضیه می گردد که سیاست های آبی افغانستان در سیستان و بلوچستان باعث ایجاد بحران های زیست محیطی و انسانی شده است. بنابراین پیشنهاد میشود هر دو کشور بـا رسـیدن بـه درک مشترکی از مسئله، برای توافق بر یک طرح جامع مدیریتی آب تـلاش کننـد. در ایـن راه سرمایه گذاری در اجرای طرحهای مشترک آبیاری و تغییر نـوع کشـت محصـولات مـیتوانـد راهگشا باشد.

کلیدواژه‌ها

منطقه سیستان؛ سیاست های آبی؛ افغانستان

مراجع

ابراهیم زاده, عیسی، (1397). طرحهای انحرافی افغانستان بر مسیر رودخانه هیرمند و فاجعه در تقدیر آن بر سیستان، همایش ملی پیشرفت پایدار؛ رهیافت تاریخ ، فرهنگ و تمدن دارالولایهء سیستان، تالار بزرگ فردوسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه سیستان و بلوچستان،

اطاعت، جواد؛ ورزش، اسماعیل (1391)، هیدروپولتیک هیرمند: دلایل، آثار و پیامدها، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 80

بهروج, حوا؛ پرویز رضا میرلطفی و حبیب اله جوان سیامردی، (1397) بررسی نتایج و پیامدهای سیاست آبی در مرز افغانستان و ایران با تکیه بر سیستان، همایش ملی پیشرفت پایدار؛ رهیافت تاریخ ، فرهنگ و تمدن دارالولایهء سیستان، تالار بزرگ فردوسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه سیستان و بلوچستان،

پروانه اول, احسان و مائده دهقانی تفتی، (1388) بررسی پیامدها و معضلات زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی خشکیدگی دشت سیستان، ناشی از قطع جریان رودخانه هیرمند توسط دولت افغانستان و ارائه راهکارهای پیشنهادی، دومین همایش ملی اثرات خشکسالی و راهکارهای مدیریت آن، اصفهان، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان

جهانتیغ, منصور، (1393). مطالعه هرزآبهای شرق کشور و بررسی زمینه های کنترل و استحصال آن (مطالعه موردی مرز سیستان و افغانستان)، دومین همایش ملی بحران آب (تغییر اقلیم، آب و محیط زیست)، شهرکرد، دانشگاه شهرکرد،

سیستانی، محمد اعظم (1389)، رودخانه های سیستان و زابلستان، نشریه اسو، سال 4، شماره 42.

ستاره، جلال؛ پناهی، حمید؛ شیخی کوهسار، علی (1393) بررسی اختلاف های مرزی ایران و افغانستان (مورد مطالعه: رودخانه هیرمند)، فصلنامه علوم و فنون مرزی، شماره 10

شهبازبگیان، محمد رضا؛ باقری، علی؛ موسوی شفایی، مسعود (1395) تحلیل سازوکارهای منجر به برداشت آب رودخانه هیرمند در افغانستان با تأکید بر پروژه دولت سازی در آن کشور، فصلنامه ژئوپلتیک، شماره 4.

عزتی، عزت الله؛ خضری، محمد حسن؛ نیک فرجام، محبوبه (1390) تحلیلی بر هیدروپلتیک شرق ایران، فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی، شماره 13.

عبداللهی, محسن؛ حسین دوستی مقدم؛ پروانه شهرکی و ملیحه دوستی مقدم، (1398). تاثیر موانع مرزی بین ایران و افغانستان بر امنیت منطقه سیستان، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی 2 (1)

ضیاءتوانا، محمد حسن؛ رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ گنجی، محمد حسن؛ اصغری لقمجانی، صادق (1389)، بررسی تطبیقی اثرات کاهش آب هیرمند بر فعالیت های کشاورزی در روستاهای سیستان، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 71

کوهستانی نژاد، مسعود( ١٣٨٢ ).هیرمند،منافع ملی درقربانگاه روابط منطقه ای ، پیشین ، ص ١٢٨ .به نقل از: سازمان اسناد ملی ایران، سنند شماره 1-136.2-290.

فکوری, سارا؛ مجتبی شوریان و علی مریدی، (1397). اثرات توسعه بالادست رودخانه هیرمند در افغانستان بر شاخص های ارزیابی سیستم منابع آب در دشت سیستان و جریان ورودی به ایران، هفتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران، یزد، دانشگاه یزد - انجمن علوم ومهندسی منابع آب ایران

مجتهد زاده، پیروز (1376)، هیرمند و هامون در چشم انداز هیدروپلتیک ایران، فصلنامه اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال دهم شماره 101 و 102.

ملکی، بهنام (1383)، رودخانه هیرمند و چالش های پیش رو، فصلنامه اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 209 و 210.

مجلس شورای اسلامی (3/4/1397)، اظهار نظر کارشناسی درباره: طرح انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان.

میری یاسر(23/5/1396). اختلاف بر سر حقابه هیرمند، مساله‌ای قدیمی ولی حیاتی. اندیشکده راهبردی تبیین. مجموعه مقالات مرداد ماه

محمودی, مهدی، (1395) چالش های هیدروپلیتیک ایران و افغانستان و تاثیر آن بر پایداری منابع آب منطقه سیستان، نهمین کنگره انجمن ژیوپلیتیک ایران و اولین همایش انجمن جغرافیا و برنامه ریزی مناطق مرزی ایران، زاهدان،  انجمن ژیوپلیتیک ایران و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی مناطق مرزی ایران