خوانشی نشانه شناختی بارویکردی لایه ای از زبان شعری امل دنقل مطالعه موردی قصیده «البکاء بین یدی زرقاءالیمامه

زبان و ادبیات عربی

مقاله 4، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، شهریور 1399، صفحه 60-76   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v12.i1.66268

نویسندگان

آزاده قادری^{* 1}؛ حسین سیدی²

¹دانش آموخته ی دکتری رشته زبان وادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²استاد گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

نشانه‌شناسی، روش نقدی متن محوری است که با رویکردی نظام­مند به مطالعه همه عواملی که در تولید و تفسیر معنا یا در فرایند دلالت شرکت دارند، می‌پردازد. امل‌دنقل به‌عنوان فردی از جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند و شاعری ملتزم به اجتماع خود که دغدغه­مند است، زبان را ابزاری برای واکنش‌هایی مستقیم و غیرمستقیم علیه گفتمان­های قدرت ساز عصر خود پنداشته و اشعار وی تبدیل به متونی هدفمند گردیده‌اند؛ لذا این جستار با تکیه‌بر روش توصیفی –تحلیلی قصیده «البکاء بین یدی زرقاء الیمامة» امل دنقل را مدنظر قرارداده  و سعی دارد با بررسی گزینش‌های زبانی در سطوح مختلف زبانش باورها، عقاید و اندیشه‌های خود که را در ساختار زبان ریخته و بر مخاطب خویش القا  کرده را بنمایاند این خوانش، متن قصیده را به مثابه شبکه‌ای از رمزگان، در چارچوبی منسجم و با رویکردی لایه‌ای نشانه‌ها را در سطوح عنوان، لایه آوایی، لایه واژگانی و لایه نحوی- بلاغی بررسی می‌کند، نشانه‌ها در متن از خلال دو محور هم‌نشینی و جانشینی و با توجه به سیاق و فضای حاکم بر قصیده از کارکرد ارجاعی خود دور شده و دلالت‌هایی سیاسی- اجتماعی می‌گیرند و درنتیجه از خلال تحلیل و بررسی نشانه‌ها و دلالت‌های متن به معنی پنهان یا معنی عمیق قصیده که همان هجو سیاسی حکام،  سرزنش ملت عربی و دعوت به شورش علیه شرایط است می‌رسیم.

کلیدواژه‌ها

لایه‌های زبان؛ دلالت؛ گفتمان شعری؛ معنی عمیق؛ امل دنقل

مراجع

الاحمر. فیصل( 2010). معجم السیمیائیات. الطبعۀ الاولی.الجرائر: درالعربیه للعوم ناشرون.

2. اسماعیل. عزالدین(1996). الشعر العربی المعاصر قضایا و ظواهره. الطبعۀ الثالثة. قاهره: دارالفکرالعربی.

3. انیس. ابراهیم( 1952). موسیقی الشعر. الطبعۀ الثانیة. مصر: مکتبه الانجلو المصریۀ.

4. جرجانی. عبدالقاهر(1948). اسرارالبلاغه. شرح احمد مصطفی مراغی بک. الطبعةالاولی. قاهره: مطبع الاستقامه.

5. چندلر. دنیل(1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه مهدی پارسا. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

6. دنقل. أمل(1987). الاعمال الشعریة الکاملة. مقدمه عبدالعزیز مقالح. الطبعة الثالثة. قاهره: مکتبة مدبولی.

7. الدوسری. احمد(2004). أمل دنقل شاعر علی خطوط النار. الطبعۀ الثانیۀ. بیروت: المؤسسۀ العربیۀ للدراسات و النشر.

8. زرکلی. خیر الدین(1952). اعلام. جلد سوم و پنجم. بی جا: مطعبة کوستاتسوماس.

9. سجودی. فرزان(1387). نشانه‌شناسی کاربردی. چاپ اول.  تهران: نشر علم.

10. سرلو. ادواردو(1388). فرهنگ نمادها. ترجمه مهرانگیز اوحدی. چاپ اول. تهران: نشر دستان.

11. صفوی. کوروش(1393). آشنایی با نشانه شناسی ادبیات. تهران: نشر علمی.

12. عباس. احسان(1998). خصائص الحروف و معانیها. دمشق: اتحاد کتاب العرب.

13. عبید. محمدصابر(2001). القصیده العربیة الحدیثة من البنیة الدلالیة الی البنیة الإیقاعیة. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

14. عشری زاید. علی(2002). عن بناء القصیده العربیۀ الحدیثه. الطبعۀ الرابعۀ ریاض: مکتبۀ إبن‌سینا.

15. ___________ (1997). استدعاءالشخصیات التراثیة فی الشعر العربی المعاصر. قاهره: دارالفکر العربی.

16. عصام خلف. کامل( 2003). الاتجاه السیمیولوژی ونقدالشعر. قاهره. دار فرحة للنشر وتوزیع.

17. عویس. محمد(1998). العنوان فی‌الادب العربی (النشأۀ والتطور). مصر: مکبتۀ الانجلو المصریۀ.

18. الغرفی. حسن(2001). حرکیة الایقاع فی الشعر العربی المعاصر. المغرب: افریقیا الشرق.

19. قمیحه. جابر(1987). التراث الانسانی فی شعر أمل دنقل. الطبعۀ الاولی. قاهره: دارالهجر للطباعۀ و النشر.

20. کالر. جاناتان(1388). در جستجوی نشانه‌ها. ترجمه لیلا صادقی و تینا امراللهی. چاپ اول. تهران: نشر علم.

21. گیرو. پیر(1380). نشانه شناسی. ترجمه محمد نبوی. تهران: انتشارات آگاه.

22. المساوی. عبدالسلام(1994). البنیات الدالۀ فی شعر أمل دنقل. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

23. مطر. عبدالعزیز(1998). علم اللغه و فقه اللغۀ. قطر: دارقطربن الفجاءۀ.

24. مکاریک. ایرنا ریما(1388). دانشنامه نظریه های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجرومحمدنبوی. چاپ سوم. تهران: آگاه.

25. میدانی. ابوالفضل(احمد بن محمد النیشابوری)(1961). مجمع الامثال. جلد اول. بیروت: مکتبة الحیاة.

26. نورگا. نینا(1394). فرهنگ سبک شناسی. ترجمه: احمد رضایی و مسعود فرهمند. تهران: مروارید.