تحلیل بازآفرینی پایدار بخش مرکزی شهرها با رویکرد سناریونویسی (موردمطالعه: بخش مرکزی شهر همدان)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 12، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 12، شهریور 1399، صفحه 259-231   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v7i1.87650

نویسندگان

لیلی بختیاری¹؛ فرزانه ساسان پور^{* 2}؛ علی شماعی³؛ محمد سلیمانی مهرنجانی³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

²دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه خوارزمی، تهران،ایران

³دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

بخش مرکزی شهرها، به دلیل برخورداری از مرکزیت جغرافیایی، مرکزیت ثقل اقتصادی و ویژگی ­های تاریخی- فرهنگی دارای توان بالقوه بالایی است. علیرغم ویژگی­ های مثبت بخش مرکزی شهرها، محلات مسکونی آن با مشکلات­ کالبدی، زیست­ محیطی،­ اجتماعی، اقتصادی، ازجمله­ فرسودگی، درهم پیچیدگی بافت و ضعف زیرساخت ها مواجهند. یکی از مراکز شهری با چنین مشخصه­ای، بخش مرکزی شهر همدان می باشد. یکی از رویکردهای نوینی که توانسته با دید یکپارچه همه ابعاد مطروحه را در حل مسائل بخش مرکزی شهرها داشته باشد، رویکرد «بازآفرینی شهری پایدار» است. هدف از این مقاله بررسی و تحلیل وضعیت شاخص­های بازآفرینی پایدار و دستیابی به سناریوهای پیش رو در بخش مرکزی همدان می­باشد. اطلاعات برای مطالعه وضع موجود از طریق اسناد فرادست و پرسشنامه شهروندان به دست امد در ابتدا رتبه بندی قطاع ­های شش گانه بخش مرکزی همدان از منظر شاخص ­های بازآفرینی­ شهری پایدار بر­اساس مدل الکتر فازی بدست آمد. بطوریکه قطاع اول، پنجم و چهارم به ترتیب با تعداد چیرگی 5، 4 و 3 وضعیت بهتری از نظر شاخص ­های بازآفرینی پایدار به خود اختصاص داده ­اند. در ادامه برای دستیابی به آینده ­های پیش رو بخش مرکزی همدان با استفاده از نرم ­افزار سناریو ویزارد، با تشکیل ماتریس اثرات متقابل 30×30 در مجموع 2 سناریو قوی، 12 سناریوی باور کردنی و 242 سناریوی ضعیف به دست آمد. نتایج پژوهش نشان می­دهد که 3 سناریو (هگمتانه، دارینه و عراق عجم) با احتمال وقوع بسیار بالا در شرایط پیش­روی آینده بخش مرکزی شهر همدان است. مطلوب­ترین سناریو، سناریوی هگمتانه است.

کلیدواژه‌ها

الکتره فازی؛ بخش مرکزی همدان؛ بازآفرینی پایدار؛ سناریونویسی؛ هگمتانه

مراجع

 

1. احدنژاد روشتی، م.، مولایی قلیچی، م.، و حاتمی، ا. (1391). تحلیل الگوی پراکنش فضایی مراکز آموزشی و ساماندهی مناسب کالبدی آن با استفاده از GIS مطالعه موردی: منطقه8 تبریز). مجله علمی – پژوهشی برنامه­ریزی شهری، 3(8)، 18-1.
2. احمدی فرد، ن.، موحد، ع.، تولایی، س.، سلیمانی، م.، و رحیمی، م. (1394). ارزیابی نتایج مشارکت مردمی در بازآفرینی شهری بافت شهری منطقه 12 تهران (نمونه موردی: محله سیروس). فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 8 (1)،94-82.
3. امینی، م.، صارمی، ح.، و قالیباف، م. (1397). بررسی توزیع فضایی و مدل تلفات انسانی در بافت فرسوده منطقه ۱۲ شهر تهران. پژوهشنامه نظم و امنیت اجتماعی، 11(4)، 124-95.
4. ایزدفر، ال.، ساسانپور، ف.، تولائی، س.، و سلیمانی، م. (1399). بازآفرینی پایدار شهری بر پایۀ سناریونگاری (مورد شناسی: منطقۀ 14 شهرداری اصفهان). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، 34(10)، 45-68.
5. ایزدی، آ.، ناسخیان، ش.، و محمدی، م. (1397). تبیین چارچوب مفهومی بازآفرینی پایدار بافت­های تاریخی (بررسی اسناد، بیانیه­ها و منشورهای بازآفرینی). فصلنامه مطالعات باستان شناسی پارسه، 2(6)، 177-161.
6. ایزدی، م. س.، و امیری، ن. (1395). توسعه درونی الگوی متوازن، متعادل و پایدار برای توسعه و ارتقاء کیفی شهر؛ برنامه­ریزی برای توسعه مجدد اراضی نظامی درون شهری. مجله باغ نظر، 13(41)، 46-35.
7. بحرینی، س. ح.، ایزدی، م. س.، و مفیدی، م. (1392). رویکردها و سیاست­های نوسازی شهری (از بازسازی تا بازآفرینی شهری پایدار)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، 3(9)، 30-17.
8. بحرینی، س. ح.، ایزدی، م. س.، و مفیدی، م. (1393). رویکردها و سیاست­های نوسازی شهری (از بازسازی تا بازآفرینی شهری پایدار). فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، (9)، 30-17.
9. بیرانوند زاده، م.، قزلی، س.، سالاری سردری، ف.، و سبحانی، ن. (1394). تحلیل ساختار فضایی- کالبدی بافت مرکزی شهر خرم آباد. نشریه پژوهش­های منظر شهر، 2(3)، 86-73.
10. پوراحمد، ا.، حبیبی، ک.، و کشاورز، م. (1389). سیر تحول مفهوم بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت های فرسوده شهری. فصلنامه علمی-پژوهشی شهر ایرانی اسلامی،1(1)، 92-73.
11. پوراحمد، ا.، علی اکبری، ا.، کشاورز، م.، و هادوی، ف. (1396). بازآفرینی پایدار بافت­های ناکارآمدی شهری مورد مطالعه (منطقه 10 شهر تهران)، آمایش محیط، 10(37)، 194-167.
12. پوراحمد، ا.، کلانتری جلیل آباد، ح.، و موسوی، س. ر. (1395). جایگاه نهادهای محلی در حفظ بافت­های تاریخی میانی و بازآفرینی بافت­های ناکارامد شهری با رویکرد توسعه پایدار، اولین همایش ملی بافت میانی شهرهای ایران، اصفهان: مرکز خلاقیت و نوآوری شهرداری اصفهان.
13. پیوسته­گر، ی.، محمد دوست،س.، حیدری، ع. ا.، و رحیمی، ع. (1396). ذهنیت سنجی در خصوص عملکرد دفاتر تسهیل­گری بافت های فرسوده شهری درفرایند بازآفرینی شهری جامع پایدار (نمونه موردی دفاتر تسهیل گری کلان شهر شیراز)، پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 8(30)، 244-225.
14. حبیبی، س. م.، و مقصودی، م. (1381). مرمت شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
15. حبیبی، ک.، پوراحمد، ا.، و مشکینی، ا. (1386). بهسازی و نوسازی بافت­های کهن شهری. چاپ اول، تهران: نشر انتخاب.
16. حنایی، ت.، و موسوی، س. م. (1396). مقایسه تطبیقی بازآفرینی بافت­های ناکارآمد با هدف تولید ارزش­های فرهنگی نمونه موردی: ساربان محله بجنورد. سومین کنفرانس ملی شهرسازی معماری، عمران و محیط زیست، شیروان: موسسه پایا شهر.
17. خداوردی، پ.، و معززی مهرطهران، ا. م. (1395). بازآفرینی شهر مدل برنامه‏ریزی و مدیریت جریان زندگی. چاپ اول، تهران: نشرآزادپیما.
18. راکو، م.، لیز، ل.، و ایمری، ر. (1390). نوسازی شهر لندن: حکمرانی، پایداری و اجتماع محوری در یک شهر جهانی. ترجمه مجتبی رفیعیان. تهران: موسسه پژوهشی فرهنگ و هنر دانشگاه تهران و مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
19. رهنما، م.ر.، اجزاشکوهی، م.، و لطف اللهی، س . (1398)، تحلیل سناریوهای احیاء منطقه شهری قلعه آبکوه در کلانشهر مشهد. پژوهش و برنامه ریزی شهری، 10 (38)، 76-63.
20. زنگی­آبادی، ع.، غلامی، ی.، و موسوی، س. ع. (1390). بررسی رویکرد بازآفرینی شهری با استفاده از مدل SWOT نمونه موردی، بافت مرکزی شهر مشهد، نشریه جغرافیا، 3(30)، 76-57.
21. ساسان­پور، ف.، حاتمی، ا.، و بابایی، شایان.(1396)، آینده­پژوهی حباب شهرنشینی در کلانشهر تهران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(47)، 189-187.
22. ساسان‌پور، ف.، سلیمانی، م.، ضیاییان، پ.، و دلفان آذری، ز. (1394). جایگاه محله در توسعۀ پایدار شهر (مطالعۀ موردی: محله‌های منطقۀ 10 شهرداری تهران). فصلنامة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47(1)، 176-159.
23. ساسان­پور، ف.، و حاتمی، ا. (1396). سنجش رقابت­پذیری کیفیت زندگی در کلانشهرهای ایران، تهران: کنگره ملی مدیریت و برنامه ریزی شهری نوین.
24. شریف­زادگان، م. ح.، ملک­پور، ا.، فتحی، ح.، و خوانین­زاده، ا. (1390). تعیین نوع اولویت نوسازی نواحی دارای افت شهری با استفاده از گزینه تحلیل عاملی و مدل منطق بولین (مطالعه موردی: منطقه 15 شهرداری شهر تهران). مدیریت شهری، 9(27)، 228-217.
25. شفیعی دستجردی، م.، مرادیان بروجنی، پ. (1394). مدل­سازی روش مکان­گزینی در بازآفرینی محلات فرسوده شهری (نمونه موردی: محدوده زینیه اصفهان)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 3(12)، 154-137.
26. شماعی، ع.، ساسان‌پور، ف.، و علی‌حسینی، ر. (1398). تحلیل فضایی تاب‌آوری شهری در محله‌های بخش مرکزی شهر تبریز. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 7(2)، 374-349.
27. صباغی، ع. (1392). تدوین سازوکار به کارگیری بازآفرینی شهری در مواجهه بافت­های فرسوده شهری مطالعه موردی: محله جولان شهر همدان. پژوهش­های شهری هفت حصار، 1(4)، 56-45.
28. صفایی­پور، م .، زراعی، ج. (1396). برنامه­ریزی محله­محور و بازآفرینی پایدار بافت­های فرسوده شهری با تأکید بر سرمایه اجتماعی (نمونه موردی: محله جولان شهر همدان). نشریه آمایش جغرافیایی فضا، 7(23)، 149-135.
29. عزیزنژاد، ص.، و کمیجانی، ا. (1396). تغییرات نرخ ارز و اثر آن بر نوسانات متغیرهای منتخب اقتصاد کلان در ایران. پژوهش­های رشد و توسعه پایدار، 7(1)، 143-121.
30. علوی، س. ع.، و بناری، س. (1397). رتبه­بندی عوامل مؤثر بر بهسازی مشارکتی شهروندی در بافت­های فرسوده (مطالعه موردی: محله بازار و محله قدمگاه شهر کازرون). چهارمین کنفرانس ملی مهندسی عمران و معماری با تاکید بر فن آوری های بومی ایران، تهران.
31. عندلیب، ع. (1389). اصول نوسازی شهری. تهران: انتشارات اذرخش.
32. عندلیب، ع.، بیات، ا.، و رسولی، ل. (1392). مقایسه و تطبیق بازآفرینی بافت­های فرسوده­ی شهری بلوک خیام تهران (ایران) و پروژه لیورپول (بریتانیا). فصلنامه آمایش محیط، 6(23)، 104-79.
33. فریادرس، ف. (1391). ارزیابی شبکه معابر و بافت شهری در برابر تهدیدات دشمن با ملاحضات پدافند غیرعامل مطالعه موردی محدوده مرکزی شهر همدان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی- برنامه‌‌ریزی شهری، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده هنر و معماری.
34. فنی، ز.، توکلی­نیا، ج.، و بیرانوندزاده، م. (1399). کاربست تحلیلی- ساختاری بازآفرینی پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر خرم‏ آباد). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 52(1)، 197-181.
35. فیروزی، م. ع.، امان­پور، س.، و زارعی، ج. (1398). تحلیل بسترهای نهادی تحقق مدیریت یکپارچه در بازآفرینی شهری پایدار بافت­های فرسوده (منطقه موردی: شهر اهواز). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 51 (4)، 909-891.
36. فیضی، م.، و اسدپور، ع. (1392). فرایند بازآفرینی منظر میادین شهر تهران با هدف ارتقای تعاملات شهروندان. مجله مطالعات شهری، 2(7)، 14-3.
37. کاظمیان، غ.، فرج‌کرده، خ.، و پرهیزکار، ا. (1388). عوامل و متغیرهای مؤثر بر تبیین بخش مرکزی شهرهای میانی (مورد مطالعه: شهر بوکان). برنامه‌ریزی و آمایش فضا،۱۳(۲)، ۱۹۶-۲۲۵.
38. مشکینی، ا.، موحد، ع. و احمدی فرد، ن. (1395). بررسی سیاسـت بـازآفرینی در بافت­هـای فرسـوده شـهری بـا استفاده از ماتریس SWOT و QSPM مطالعه موردی: منطقه 12کلانشهر تهران). پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، 4(4)، 549-568.
39. مظاهری، م. م.، و کافی، م. (۱۳۹۶). آینده شناسی دولت و رسانه. فصلنامه رسانه، (۳)، ۲۵-۲۸.
40. مهندسان مشاور نقش پیراوش. (1387). طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده همدان. همدان: مهندسان مشاور نقش پیراوش
41. موحد، ع.، گلی، ع.، و ایزدی، پ. (1392). کارکرد رهیافت بازآفرینی پایدار شهری محلّه‎های حاشیه‎نشین (مطالعه‎ی موردی: محلّه‎ی سعدی شیراز). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 45(1)، 122-105.
42. ویسی، ف.، مرادی، ا.، و دیوانی، آ. (1399). مقایسه ظرفیت بازآفرینی شهری پایدار در محله­هایی با بافت فرسوده و غیررسمی شهری (مطالعه موردی: شهر مریوان). پژوهش­های جغرافیای برنامه ریزی شهری، 8(1)، 71-45.

 

43. Alexandri, E., Kralia, E., Melabianakia, E., Neofytoua, G., Peristeriotia, S., & Agorastou, K. (2017). The regeneration of the commercial triangle of Athens; Sustainability rationale. International Conference on Sustainable Synergies from Buildings to the Urban Scale, Athens. SBE16: 220-228.
44. -Bertolini, L. (2010). Sustainable urban mobility, an evolutionary approach. European Spatial Research Policy, 12(1). 109–126.
45. Blackman, T. (1995). Urban Policy in Practice. London: Routledge.
46. Cheuk Man HO, E. (2012). Renewing the urban regeneration approach in Hong Kong. Discovery-ss Student E-journal, 1, 110-139.
47. Claudia, T., & Luigi, P. (2016). A novel paradigm to achieve sustainable regeneration in hstorical centres with    cultural    Procedia - Social and Behavioral Sciences, 223, 693-697.  
48. Communities and Local Government (CLG) (2007e). Strong and Prosperous Communities: The Local- Government White Paper-Making It Happen: The Implementation Plan. London: HMSO.
49. Hemphill, L., Berry, J., & McGreal, S. (2004). An indicator-based approach to measuring sustainable urban regeneration performance: Part2. Empirical evaluation and case study Analysis Urban Studies, 41, 757–772.
50. Izadi, M. S) .2006(. A study on city center Regeneration: An evaluation, of the role of design through the interventions on lranian historic city center during the last two decades. Urbanism and Urbanisation: International PhD seminar in urbanism, Barcelona, Spain.
51. Korkmaz, C., & Balaban. O. (2020) Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the north Ankara urban regeneration project. Habitat International, 95, 1-14.
52. Landeta, J. (2006). Current validity of the Delphi method in social sciences. Technological Forecasting and Social Change, 73(5), 467-482.
53. Meerow, S., P. Newell, J., & Stults, M. )2016(. Defining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, 147, 38-49.
54. Rennie, J. K. (2002). World Bank Social Development Strategy. Washington Dc: WB
55. Robert, P., & Sykes, H. (2000). The evolution, definition and purpose of urban regeneration. Urban regeneration a Handbook, New Delhi: Sage2000, 17-18
56. Rokiwan, G. (2011). The life style in urban planning, European Experience. Newcastle: Newcastle university.
57. Tille, M., & Dumont, A.G. (2003). Methods of multicriteria decision analysis within the road projects like an element of the sustainability. Third Swiss Transport Research Conference, March, 19-21.