تحلیل فراگفتمان‌های تعاملی در خطبه‌های نهج‌البلاغه

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 23، دی 1399، صفحه 33-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.67458.1000

نویسندگان

زهرا حسینی^{* 1}؛ رها زارعی فرد²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم

²استادیار گروه زبانشناسی دانشگاه جهرم

چکیده

یکی از مباحث مطرح در بررسی متون و گفتمان‌ها چگونگی استفادة نویسنده و گوینده از فراگفتمان‌هاست. فراگفتمان، مقوله‌ای است که رابطة بین نویسنده (یا گوینده) با ادعاهایش در متن (گفتمان) و همچنین رابطة وی با مخاطب را بازنمود می‌کند. فراگفتمان‌ها انواع مختلفی دارند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها فراگفتمان‌های تعاملی است. در این پژوهش هدف آن بوده‌است انواع فراگفتمان‌های تعاملی در یکی از متون تاثیرگذار اسلامی یعنی نهج‌البلاغه بر اساس انگارة هایلند (2005) مورد واکاوی قرار گیرد. این فراگفتمان‌ها بر اساس نوع در بافت، طبقه‌بندی شده‌است و علاوه بر تحلیل کیفی میزان استفاده از انواع فراگفتمان‌های تعاملی نیز به صورت کمی سنجیده شده‌است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه از انواع فراگفتمان‌های تعاملی یعنی دخیل‌سازها، خوداظهاری‌ها، نگرش‌نماها، یقین‌نماها و تردیدنماها استفاده کرده‌است. از دخیل‌سازها به منظور ارتباط موثر با مخاطب همراه با نقش‌های خاصی همانند هشدار و توبیخ و سرزنش و تشویق مخاطب در مسیر هدایت استفاده مؤثری داشته‌اند. از خود‌اظهار‌ی‌ها برای نفی صفات منفی از خویش و اثبات صفات متعالی خود استفاده کرده‌اند. تردیدنماها نمود بسیار کمرنگی در نهج‌البلاغه دارند. ایشان از یقین‌نماها که کارکردی تأکیدی دارند، غالبا برای بیان استواری راه و روش خویش استفاده کرده‌اند. همچنین نگرش‌نماها که غالبا بار معنایی منفی دارد با ابزار زبانی متعددی در نهج‌البلاغه نمود دارد که گاه نگرش حضرت علی را دربارة مخاطبان خود نشان می‌دهد

کلیدواژه‌ها

نهج‌البلاغه؛ فراگفتمان‌های تعاملی؛ دخیل‌سازها؛ خوداظهاری‌ها

مراجع

• ابن ابی الحدید (1404). شرح نهج‌البلاغه. ج 1. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
• پهلوان‌نژاد، محمدرضا و علی نژاد، بتول. (1391). «بلاغت مقابله‌ای و بررسی فراگفتمان در انشاهای توصیفی فارسی زبانان و فارسی آموزان عرب». پژوهش‌نامه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان. س1.ش1. 79-100.
• ثعالبی، ابومنصور.(1403ق). یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر. بیروت: دارالکتب العلمیه
• خانی، رضا و چنگیزی، مهسا .(1395). «مقایسه نشانگرهای فراگفتمان در مجلات بین المللی و داخلی مطالعه موردی مقالات حوزه زبانشناسی کاربردی». زبان‌پژوهی، س8، ش18،صص 85-106.
• دهخدا، علی اکبر، (1377). لغت‌نامه. ج15 تهران: دانشگاه تهران.
• رفیعی، عادل؛ رضا مرادصحرایی.(۱۳۹۲). زبان فارسی زبان علم. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
• سیدرضی. (1379). نهج‌البلاغه. چاپ نوزدهم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• صفوی، کوروش. (۱۳۹۰). از زبانشناسی به ادبیات. ج1. تهران: انتشارات سوره مهر.
• طارمی، طاهره و دیگران. (1397). «جنسیت در مقالات علمی فارسی زبان: مطالعه‌ی پیکره‌ی بنیاد نشانگرهای فراگفتمان تعاملی براساس انگاره‌ی هایلند»، نشریه پژوهش‎های زبان شناسی، س10، ش 1.صص23-42.
• طاهری، علی. (1396). «آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی کلام در خطبه‌های نهج‌البلاغه با بهره‌گیری از صنعت التفات»، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال سوم، شماره 12، صص2-23.
• طبییبان، سید حمید. (1384). «سخن آوردن بر خلاف مقتضای ظاهر»، فرهنگ، شماره55، صص219-237.
• عرب زوزنی، محمدعلی؛ پهلوان نژاد، محمدرضا (1392). «ساختار آغازگری در خطبه جهاد نهج‌البلاغه بر اساس فرانقش متنی نظریه نظام مند نقشگرا»، فصلنامه پژوهشنامه‌ی نهج‌البلاغه.س2،ش 6. صص 17-37.
• عرب زوزنی، محمدعلی؛ پهلوان نژاد، محمدرضا. (1394). «بررسی ساختارگرایی در خطبه 27 نهج‌البلاغه بر اساس فرانقش تجربی نظریه نقش‌گرا»، فصلنامه پژوهشنامه‌ی نهج‌البلاغه، س3، ش 9 . صص 1-25.
• قلی فامیان، علیرضا؛ کارگر، مریم. (1392). «تحلیل مقالات نقد کتاب زبانشناسی براساس الگوی هایلند». پژوهش‌های زبان‌شناسی. سال 5. شماره 2. 37-52.
• مطلوب، احمد. (2000). معجم‌المصطلاحات‌البلاغیة و تطورها. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
• مطهری، مرتضی. (1389)، یادداشت‌های استاد مطهری. ج 7. تهران: صدرا.
• مطهری، مرتضی. (1381). آشنایی با قرآن2. تهران: صدرا.
• مطهری، مرتضی (1396). حکمت‌ها و اندرزها. تهران: صدرا.
• نمازی شهرودی، علی (بی‌تا). مستدرک سفینه البحار. ج1. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
• Coates, J. (1987). “Epistemic modality and spoken discourse”, Transactions of the Philological Society, 85 ,pp 100-131.
• Crismore, A., Markkanen, R. & Steffensen, M. (1993), “Metadiscourse in persuasive writing: A study of texts written by American and Finnish university students”, Written Communication ,10 (1)pp: 39–71.
• Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change, Cambridge: Polity Press.
• Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse: Text Analysis for Social Research, London: Routledge.
• Geisler, C. (1994). Academic Literacy and the Nature of Expertise: Reading, Writing and Knowing in Academic Philosophy, New Jersey: Lawrence Erlbrum Associates.
• ، Oghbatalab،- Ghafoori, R. (2012). “A comparative study of metadiscourse in academic writing: Male vs. Female Authors of Research Articles in Applied Linguistics”, The Journal of Applied Linguistics، Vol. 5، Issue 1: 87- 113..
• Hyland, K. (2005). Metadiscourse. London: Continuum.
• Hyland, K. & Tse, P. (2004). Metadiscourse in academic writing, a reappraisal Applied Linguistics 25(2),pp156-77.
• Karbalaei, A. & R. Davaei. (2013). “Interpersonal Metadiscourse in Compositions written by Iranian ESP Students”, European Journal of Natural and Social Sciences 2 (2)، 291- 300.
• Luukka, M. (1994). “Metadiscourse in Academic Texts. In B-L. Gunnarsson, P. Linell & B. Nordberg (eds.), Text and Talk in Professional Contexts”, Selected papers from the International
• Mauranen, A. (2001). “Reflexive Academic Talk: Observations from MICASE. In R. Simpson, & J. Swales (eds.). Corpus Linguistics in North America”, Selections from the 1999 Symposium, pp. 165-178. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press.
• Stubbs, M. (1986). “A matter of prolonged fieldwork”, Notes towards a modal grammar of English. Applied Linguistics, 7(1), pp1-25.

Vande Kopple, W. J. (1985). “Some Exploratory Discourse on Metadiscourse”, College Composition and Communication 26,pp 82-93