بررسی گسترش معنا و بافت کاربردی واژه‌ها و عبارت‌های مذهبی در فارسی گفتاری بر پایة نظریة ربط

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 3، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 24، شهریور 1400، صفحه 55-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.69474.1020

نویسنده

بشیر جم^*

دانشیار گروه زبان انگلیسی دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

زبان فارسی ‌واژه‌ها و عبارت‌های مذهبی بسیاری را از عربی وام گرفته است. شماری از این واژه‌ها و عبارت‌ها نسبت به معنا یا بافت کاربردی اولیه‌شان دستخوش انواع گسترش معنا یا گسترش بافت کاربردی شده‌اند. منظور از گسترش بافت کاربردی این است که معنای اولیة این واژه‌ها و عبارت‌ها تغییر نکرده، بلکه افزون بر به کار رفتن با معنی اولیۀ خود و در بافت اولیة خود کاربرد آنها به سایر حوزه‌ها یا بافت‌ها گسترش پیدا کرده است. پیکرة زبانی مورد بررسی شامل مجموعة واژه‌ها و عبارت‌های مذهبی بوده که چه با تغییر معنا یا گسترش بافت کاربردی و چه بدون هر گونه تغییری در گفتار به کار می‌روند. روش شناسایی و تشخیص نوع تغییر یا گسترش در واژه‌ها و عبارت‌های مذهبی مبتنی بر شم زبانی نگارنده بوده است. این پژوهش توصیفی- تحلیلی با ارائة نمونه‌های بسیاری چگونگی این تغییرها و گسترش‌ها را در چارچوب نظریة «ربط» اسپربر و ویلسون(1986) مورد بحث قرار می‌دهد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که گویشوران زبان فارسی با توجه به دانش‌‌ها، تجربه‌ها و اطلاعات زمینه‌ای فرهنگی مشترکشان پیرامون واژه‌ها و عبارت‌های مذهبی هم معنای اولیة واژه‌ها و عبارت‌های مذهبی را می‌دانند، هم به معانی و کاربرد گسترش‌یافتة آنها دسترسی دارند. مطابق با نظریه «ربط» هنگامی که شنونده واژه‌ یا عبارتی مذهبی را دریافت می‌کند، با در نظر گرفتن بافت موقعیت، آن را با اطلاعات زمینه‌ای خود می‌سنجد و تطبیق می‌دهد و سرانجام درک می‌کند که منظور گوینده معنی اولیة آن واژه‌ و عبارت مذهبی، یا معنی گسترش‌یافتة آن است.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های مذهبی؛ عبارت‌های مذهبی؛ گسترش معنایی؛ گسترش بافت کاربردی؛ نظریة ربط

مراجع

بامشادی، پارسا، بامشادی، جواد و انصاریان، شادی. (1395). بررسی معنایی سه حرف اضافه w{l، tA و {rA در کردی گورانی از دیدگاه شناختی. جستارهای زبانی، 7 (4)، 80-59. توکل نیا، مریم و حسومی، ولی‌الله. (1396). بررسی قواعد گسترش معنایی حرف «عن» در قرآن با رویکرد شناختی. پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، 6 (1)، 262-245.                   جم، بشیر. (1393). بررسی واژة «کلمه» در قران کریم. فصلنامة ادبیات دینی (نام قدیمی) فصلنامۀ مطالعات ادبی متون اسلامی(نام جدید)، شماره 6، 192-173.                           جم، بشیر. (1397). تعامل واج‌شناسی و معناشناسی در نظریة بهینگی. پژوهش‌های زبانی، 9 (2)، 67-87.

ستوده‌نیا، محمدرضا و حبیب‌اللهی، مهدی. (1393). نقش بافت درون‌زبانی در توجیه آیات مشابه.  پژوهشنامة قرآن و حدیث،  8 (15)، 57-36.

سیدجلالی، بدری‌السادات. (1393). زبان، فرهنگ و بافت (2). بازیابی شده در 10/9/1393، از https://anthropologyandculture.com/author/badrii                                 

شریفی، شهلا و کرامتی یزدی، سریرا. (1389). معرفی نظریة انگارة معنایی طنز و بررسی ایرادات آن  بر مبنای داده‌های زبان فارسی. پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، 1 (2)، 109-89.  

شمس، مهدی و مشکات، محمد. (1396). نقدهایی بر نظریات معنایی در فلسفه تحلیلی ادبیات. فلسفه، 45 (2)، 83-61.                                                                        صفوی، کورش. (1392). کدام معنی؟ علم زبان. 1 (1)، 40-11.

عماد افشار، حسین. (1372). دستور و ساختمان زبان فارسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.    

 محقق محجوب، فاطمه، پیش‌قدم، رضا و حسینی فاطمی، آذر .(1394). بررسی جامعه شناختی کارکردهای سکوت در متون دینی، ادبی و ضرب‌المثل‌های فرهنگ ایرانی با رویکردی           میان‌رشته‌ای در آموزش زبان انگلیسی. فصلنامه مطالعات زبان و ترجمه (دانشکده ادبیات و علوم انسانی). 48 (4)، 51-27.

ناتل خانلری، پرویز. (1373). دستور زبان فارسی. چاپ سیزدهم (با تجدید نظر). تهران: توس.

 

Cruz, M. P. (2017). On the origin and meaning of secondary interjections: a relevance-theoretic proposal. In Piskorska. A., &     Wałaszewska, E. (Eds.), Applications of Relevance Theory: From         Discourse to Morphemes (pp. 299-326). Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.

Evans, V. (2007). A Glossary of Cognitive Linguistics. Edinburgh:       Edinburgh University Press.

Evans, V. (2009).  How Words Mean: Lexical Concepts, Cognitive Models, and Meaning Construction. Oxford University Press.

Galiñanes, C. L. (2000). Relevance theory, Humor and the narrative                          structure of humorous novels. Revista Alicantina de Estudios Ingleses, 13, 95-110.

 

Grice, H. P. (1967). Logic and conversation: William James Lectures. Harvard. In studies in the way of words (1989) (pp.1-143). Cambridge, Mass: Harvard University Press.

Grice, H.P. (1978). Further Notes on Logic and Conversation. In P. Cole (Ed.), Syntax and Semantics 9. Academic Press.

Hurford, J. R. & Heaslry, B. (1996) Semantics: A Coursebook (2^nd ed.) Cambridge: Cambridge University press.

Kaplan, D. (1989). Demonstratives. In J. Almog, J. Perry and H. Wettstein (eds.). Themes From Kaplan. New York: Oxford University Press.

Luchjenbroers, J. (1989). Relevance Theory and Context Selection. La Trobe Papers in Linguistics, 2 (10).

Nerlich, B. (1990). Change in Language: Whitney, Bréal and Wegener. London: Routledge.                                                               

   Sperber, D., & Wilson, D. (1986). Relevance: Communication and      Cognition (2^nd ed.1995). Oxford: Blackwell.

Stalnaker, R. (1970). Pragmatics. Synthese, 22, 272–289.                       Traugott, E. C. (1974). Explorations in Linguistic Elaboration; Language change, Language acquisition, and the genesis of spatio–temporal terms. In Anderson J. M. & Jones. Ch. (Eds.), Historical         Linguistics 1 (pp. 263- 314). Amsterdam: North Holland.   

Volpe, A. D. (1995). Genetic Classification and Historical Method. In Pupple, S. (Ed.), The Biology of Language. Amsterdam: John   Benjamins publishing company.