Immensity of Manner: The Policy of Iranian Tajik Agents in the Safavid Era

جستارهای نوین ادبی

Article 3, Volume 54, Issue 1 - Serial Number 212, April 2021, Pages 43-65   

Document Type: Research Article

DOI: 10.22067/jls.2021.70091.1069

Author

Fatima Razavi^*

PhD in Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

Abstract

Local rulers, politicians, bureaucrats, and writers in Iran after Islam played an important role in preserving Iranian heritage, traditions, and culture. These people, commonly known as Diwanids (officials), have played as mediators between kings and society, and their ideas have been known as Iranshahri thought. In Safavid period, the Diwanids and writers were known as Tajiks and Iranians and their patriotism was due to their Persian-language, lineage, and support for Iranian culture. The behavior of the Tajik class and writers is freedom, liberty, happiness, esotericism, and the pursuit of moral perfection, collectively known as the “immensity of manner” (Wos’at Mashrab) which had been the discourse of intellectuals in the period of the 16th and 18th centuries in Safavid history. This discourse helps us to find the causes of some cultural and social issues of that time such as national reconciliation, collective morality, elite migration, and so on. In this study, we have expressed the important structures of immensity of manner discourse, analyzed its Iranian foundations, and by reviewing the beliefs and behaviors of the Tajik agents of the Safavid government, identified and presented the immensity of manner discourse in their behavior. The method used to distinguish Persian cultures and identity was based on the “Turk and Tajik” binary opposition in the Safavid period, which was extracted from historical texts. Therefore, in order to identify the so-called Tajik group, which is the supporter of Iranian culture and identity, we have paid attention to the Turkish-Tajik confrontation in historical sources.

Keywords

Safavid Bureaucrats; Tajikiyya; Immensity of Manner; Iranian Culture; Hedonism; Ethics; Freedom; Esotericism

References

اسکندربیگ، منشی ترکمان. (1038). تاریخ عالم‌آرای عباسی. جلد 1. تهران: چاپخانه موسوی. 1334.

افندی، عبدالله (1130). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. جلد 2. مترجم شاعدی خراسانی محمدباقر. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.1390.

‏اوحدی‌بلیانی، تقی‌الدین محمد بن محمد. (1024). ‏عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین. تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری، آمنه فخراحمد؛ ‏‫با نظارت علمی محمد قهرمان. ‏‫تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. 1389.

بدائونی، عبدالباقی. (1004). منتخب‌التواریخ. کلکته 1868مصحح احمدعلی و ولیم ناسیلیس.

تتوی، احمد بن نصرالله (1000). تاریخ الفی. مصحح طباطبایی مجد غلامرضا. تهران انتشارات علمی و فرهنگی. 1382.

تفضلی، احمد. (1376). دهقان. مترجم ابوالفضل خطیبی. نامه فرهنگستان. بهار 1376 - شماره 9. صص148 تا 155.

جنابدی، میرزا بیگ بن حسن. (1036). روضة الصفویه. بی جا. بی تا.

خواجه نظام‌الملک، ابوعلی. (485). سیاست‌نامه. تصحیح محمد قزوینی و مرتضی مدرسی. تهران: زوار. 1344.

خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی. (930). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. زیرنظر محمد دبیر ساقی. تهران: کتابخانه خیام. 1333.

رازی‌، امی‍ن‌ اح‍م‍د (1018). تذکرۀ هفت‌ آق‍ل‍ی‍م‌. ت‍ص‍حی‍ح‌ ج‍واد ف‍اض‍ل‌. ت‍ه‍ران: ‌ع‍لمی. ۱۳۴۰.

رضوی، فاطمه؛ فتوحی، محمود. (1398). «وسعت مشرب، پاسخ فرهیختگان شاعر به سیاست‌های صفویه». شبه قاره (ویژه‌نامه نامۀ فرهنگستان). شماره 9. صص 9-49.

سام میرزا صفوی. (973). تحفه سامی. تصحیح و تعلیقات فاطمه انگورانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۹.

سوندرمان، ورنر. (1379) «یک گواهی کهن دربارۀ نام تاجیکان». ترجمۀ فریدون مجلسی. هستی. دورۀ دوم. شماره 4 (زمستان 1379).

سیوری راجر. (1986). در باب صفویان. ترجمه رمضانعلی روح‌الهی. تهران: نشر مرکز. 1380.

شاملو، ولی قلی بن داودقلی. (1085). قصص الخاقانی. تصحیح حسن سادات ناصری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات. 1374-1371.

صائب تبریزی، محمدعلی. (۱۰۸7ق). دیوان اشعار. تصحیح محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی فرهنگی. جلد ا-۶.

فخرالزمانی قزوینی، ملانبی. (1028). تذکره میخانه. تصحیح احمد گلچین معانی. تهران: شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکا. 1340.

فلسفی، نصرالله. (1347). زندگانی شاه عباس اول. جلد 2. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

فیض کاشانی، ملامحسن. (1052). رسالۀ محاکمه بین‌المتصوفه و غیرهم. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. نشریه دانشکده ادبیات تبریز. س 9. ش 9. صص 113 تا 124.

قاضی‌ بن‌کاشف‌ محمّد (1037). جام جهان‌نمای عبّاسی. تصحیح علی حصوری، اوپسالا: انتشارات دانشگاه اوپسالا، 2014 م.

قزوینی، ابوالحسن بن‌ابراهیم. (1211). فواید الصفویه. به تصحیح، مقدمه و حواشی مریم احمدی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. ۱۳۶۷.

کاشی، ت‍ق‍ی‌‌الدین محمدبن علی. (1016 ش). خلاصه‌الاشعار و زبده‌الافکار (بخش شیراز و نواحی آن). تصحیح نفیسه ایرانی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب‏‫. ۱۳۹۲.

کاشی، تقی‌الدین محمدبن علی. (۱۰۱۶ اص). خلاصه‌­الاشعار و زبده‌الافکار بخش اصفهان. تصحیح عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. 1386.

کاشی، تقی‌الدین محمدبن علی. (۱۰۱۶ خ). خلاصه‌­الاشعار و زبده‌الافکار بخش خراسان. تصحیح عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. 1393.

کاشی، تقی‌الدین محمدبن علی. (۱۰۱۶ رکن 1-4). خلاصه­الاشعار و زبده‌الافکار رکن 1-4. نسخۀ خطی. کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. شماره کتاب 104 ب-ادبیات.

کاشی، تقی‌الدین محمدبن علی. (۱۰۱۶ ک). خلاصه‌­الاشعار و زبده‌الافکار بخش کاشان. تصحیح عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. 1384.

کاشی، تقی‌الدین محمدبن علی. (۱۰۱۶ گ). خلاصه‌­الاشعار و زبده‌الافکار (شعرای گیلان و دارالمرز مازندران). تصحیح ام‌البنین صادقی. تهران: سفیر اردهال. 1392.

کاشی، تقی‌الدین محمدبن علی. (۱۰۱۶ ی). خلاصه‌­الاشعار و زبده‌الافکار (بخش یزد، کرمان و نواحی). تصحیح سیدعلی میرافضلی. تهران: میراث مکتوب. 1395.

کلیم کاشانی، ابوطالب. (۱۰۶۱ ق). دیوان ابوطالب کلیم همدانی. تصحیح محمد قهرمان. مشهد: آستان قدس. 1369.

گوپاموی، محمد قدرت‌الله خان. (1258ق.). نتایج الافکار. تصحیح یوسف بیگ باباپور. قم: مجمع ذخایر اسلامی. 1387.

منجم یزدی، ملاجلال‌الدین (. 1029). تاریخ عباسی / روزنامۀ ملاجلال. تصحیح سیف الله وحیدنیا. تهران: وحید. 1366.

منشی قمی، احمد بن حسین. (1015). گلستان هنر. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: سلسله انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. 1362.

میرلوحی سبزواری، محمدهادی. (1060). سلوةالشیعه و قوة الشریعة. دفتر دوم. به کوشش احمد عابدی. قم (مرعشی): میراث اسلامی ایران. 1373.

ناشناس. (520). مجمل‌التواریخ والقصص. به تصحیح محمدتقی بهارا. ویراستاری علی اصغر عبداللهی. تهران: دنیای کتاب. ۱۳۸۳.

ناشناس، القاب و مواجب دوره سلاطین صفویه. یوسف رحیم‌لو. مشهد: دانشگاه مشهد، 1371.

نصرآبادی، محمد طاهر. (1083). تذکره نصرآبادی: تذکره الشعرا. تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر 1378.

نوابی، ماهیار. (1358). مجموعه مقالات. ج 1. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

نوایی، امیرعلیشیر. (896). مجالس النفائس. به اهتم‍ام‌ ع‍ل‍ی‌اص‍غ‍ر ح‍کمت. ت‍ه‍ران‌: م‍ن‍وچ‍ه‍ری. ۱۳۶۳.

نهاوندی ملا عبدالباقی‏‫. (1025). مآثر رحیمی. تصحیح محمد هدایت حسین. کلکته: ایشیاتیک سوسایتی آف بنگال ۱۹۲۴م.‏

واله اصفهانی، محمد یوسف. (1105). خلد برین (ایران در روزگار صفویان). به کوشش هاشم. تهران: محدث. 1372.

وحید قزوینی، میزرا محمدطاهر. (1112 ق). دیوان وحید قزوینی. تهران: کتابخانه، موزه و اسناد مجلس شورای اسلامی. 1394.

Kraemer, Joel. (1992). Humanism in the Renaissance of Islam: The Cultural Revival During the Buyid Age. Bril; Rev ed. Edition.

Floor, Willem. (2001). Safavid Government Institutions. Mazda pub.

Hanegraaff, W. J. (2006). ‘Esotericism’. in W. J. Hanegraaff (ed., in collaboration with A. Faivre, R. van den Broek, J.-P. Brach). Dictionary ofGnosis and Western Esotericism. Leiden/Boston, Brill: 336–40.