تحلیلی بر رویکرد پراگماتیستی از مفهوم ربط در بازیابی اطلاعات

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 2، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 20، اسفند 1399، صفحه 30-49   

نوع مقاله: مقالات مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.23409.0

نویسندگان

محسن نوکاریزی^{* 1}؛ مهدی زینالی تازه کندی²؛ حسن بهزادی³

¹استاد/ دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی دکتری/ دانشگاه فردوسی مشهد

³استادیار/ دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: در این مقاله قصد آن است تا فلسفه پراگماتیستی به‌ اختصار معرفی و رویکردی پراگماتیستی از مفهوم ربط در بازیابی اطلاعات توصیف و تحلیل شود.
روش‌شناسی: این یک مقاله تحلیل مفهومی است که از نظریه فعالیت و مرور متون استفاده شده است تا آنچه در عمل اتفاق می‌افتد تا فرد نیازمند به اطلاعات، بتواند نیاز اطلاعاتی خود را رفع نماید، تشریح شود. نظریه فعالیت یک نظریه جامع است که با استفاده از آن رویکرد پراگماتیستی از مفهوم ربط تبیین می‌شود.
یافته­ها: رویکرد نظام‌گرایی از مکتب فلسفی پوزیتویستی و رویکرد کاربرگرایی از مکتب فلسفی هرمنوتیکی برخاسته است. از دیدگاه ساراسویک (2007)، یورلند (2010) و هوانگ و سوئرگل (2013) پژوهش‌هایی در ارزیابی بازیابی اطلاعات (ربط) موفق خواهند بود که از هر دو رویکرد نظام‌گرایی و کاربرگرایی بهره برده باشند. به بیان دیگر، پژوهش‌هایی که در آن‌ها به مفهوم ربط از تمامی جنبه‌ها توجه شود. پراگماتیست‌ها استدلال کردند که دوگانگی کاذب بین دو رویکرد کمی و کیفی وجود دارد و می‌توان دو رویکرد کمی و کیفی را با هم ترکیب کرد که این ترکیب با تأکید بر عمل صورت می‌گیرد. مطابق مکتب پراگماتیستی مدرکی که مورد استفاده (برای مثال در نوشتن مقاله، منظور استناد است) قرار می‌گیرد، مدرک مرتبط است. از یک‌سو، می‌توان مدرک الف را به وظیفه یک مرتبط دانست، اگر مدرک الف بتواند فرد را برای رسیدن به هدف خود یاری کند و نیاز اطلاعاتی او را پاسخ دهد. از سویی دیگر، آن مدرک از لحاظ ویژگی‌های ظاهری و باطنی مطابق خواست فرد نیازمند به اطلاعات، مورد پذیرش فرهنگ جامعه مورد نظر و قابل‌دسترس برای فرد نیازمند به اطلاعات باشد. به‌ بیانی ‌دیگر، مدرکی که در عمل نیاز اطلاعاتی را برطرف می‌کند، مدرک مرتبط است.
نتیجه‌: ربط مفهومی پیچیده است و عوامل مختلفی بر برونداد نهایی ربط تأثیر می‌گذارند. از این‌رو با وجود پژوهش‌های متعدد در مفهوم ربط، بازهم نیاز به پژوهش‌های بیش‌تری در این موضوع احساس می‌شود. درنهایت می‌توان گفت که تأمل درباره فلسفه علم برای درک مفهوم ربط، الزامی است براساس اینکه آیا هدف علم توصیف آنچه در عمل اتفاق می‌افتد و برای ما به‌آسانی قابل‌مشاهده است، می‌باشد یا علم باید آنچه را که به آسانی قابل‌مشاهده نیست، توضیح داده و آن‌ها را تعیین نماید.

کلیدواژه‌ها

ربط؛ بازیابی اطلاعات؛ فلسفه؛ پراگماتیسم؛ نظریه فعالیت

مراجع

 

علی احمدی، علیرضا؛ و غفاریان، وفا (1382). اصول شناخت و روش تحقیق. فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا، 13(46)، 241-266.

محدث اردبیلی، علی (1355). مسائل مهم روانشناسی اجتماعی. تبریز: انتشارات دانشگاه آذر آبادگان.

اسدی، مریم (1389). نظریه فعالیت: چارچوبی برای مطالعه رفتار اطلاعاتی. فصلنامه اطلاع‌شناسی، 8(3)، 103-122.

خاتمی، محمود (1381). پراگماتیسم و اومانیسم. فلسفه، 4(5)، 97 - 112.

داورپناه، محمدرضا (1386). ارتباط علمی: نیاز اطلاعات و رفتار اطلاع‌یابی. تهران: دبیزش.

مبینی‌دهکردی، علی (1390). معرفی طرح‌ها و مدل‌ها در روش تحقیق آمیخته. فصلنامه راهبرد، 20(60)،217-234.

فتاحی، رحمت‌الله (1383). تحلیل عوامل مؤثر بر نسبی بودن ربط در نظام‌های بازیابی اطلاعات. اطلاع‌شناسی، 2(1)، 2-7.

سلیمی فر، ژاله؛ و جمالی مهمویی، حمیدرضا (1395). مروری بر تأثیر فرهنگ به عنوان یک عامل بافتی بر رفتار اطلاعاتی. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 6(2)، 41-60.

قبادپور، وفا؛ فدائی، غلامرضا؛ و ثابت پور، افسون (1393). ربط عینی و ربط ذهنی در نظام‌های اطلاعاتی: تحلیلی بر ربط در بازیابی اطلاعات. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 30(1)، 246-268.

قهرمانی، محمدامین؛ و عبدالهی، بیژن (1392). بنیان‌های فلسفی و بررسی ارتباط بین هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی پارادایم‌های تفسیری، انتقادی و علمی با روش‌شناسی و روش‌های مورد استفاده در این پارادایم‌ها. مجله پژوهش، 4(1)، 52-69.

کیانی، محمدرضا (1391). رویکردهای ارزیابی نظام‌های بازیابی اطلاعات: پس‌زمینه و چشم‌انداز روبه‌رو. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 15(2)، 243-258.

محسنی، حمید (1387). مجموعه‌سازی و خدمات تحویل مدرک. تهران: کتابدار.

نوکاریزی، محسن؛ و داورپناه، محمدرضا (1385). تحلیلی بر الگوهای رفتار اطلاع‌یابی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(2)، 119-152.

 

Allen, D., Karanasios, S., & Slavova, M. (2011). Working with activity theory: Context, technology, and information behavior. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 62(4), 776-788.

Bookstein, A. (1979). Relevance. Journal of the American Society for Information Science, 30(5), 269-273.

Borlund, P. (2003). The concept of relevance in IR. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 54(10), 913-925.

Boyce, B. R., Boyce, B. R., Meadow, C. T., Kraft, D. H., Kraft, D. H., & Meadow, C. T. (2017). Text information retrieval systems: Elsevier.

Budd, J. M. (2004). Relevance: Language, semantics, philosophy. Library Trends, 52(3), 447-462.

Case, D. O., & Given, L. M. (2016). Looking for information: A survey of research on information seeking, needs, and behavior. Uk: Emerald.

Crawford, K., & Hasan, H. M. (2006). Demonstrations of the Activity Theory framework for Research in IS. Australasian Journal of Information Systems, 13(2), 49-68.

Engeström, Y. (2006). Activity theory and expansive design. Theories and practice of interaction design, 3-23.

Fidel, R. (2008). Are we there yet?: Mixed methods research in library and information science. Library & information science research, 30(4), 265-272.

Fitzgerald, M. A., & Galloway, C. (2001). Relevance judging, evaluation, and decision making in virtual libraries: A descriptive study. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 52(12), 989-1010.

Hasan, H., & Kazlauskas, A. (2014). Activity theory: Who is doing what, why and how. In H. Hassan (Ed.), Being Practical with Theory: A Window into Business Research (pp. 9-14). Wollongong, Australia: THEORI.

Hjørland, B. (2010). The foundation of the concept of relevance. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 61(2), 217-237.

Huang, X., & Soergel, D. (2013). Relevance: An improved framework for explicating the notion. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 64(1), 18-35.

Ingwersen, P. (1992). Information retrieval interaction (Vol. 246): Taylor Graham London.

James, W., & Blau, J. L. (1963). Pragmatism and Other Essays. USA: Washington Square Press,.

Järvelin, K. (2007). An analysis of two approaches in information retrieval: From frameworks to study designs. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 58(7), 971-986.

Johnson, R. B., Onwuegbuzie, A. J., & Turner, L. A. (2007). Toward a definition of mixed methods research. Journal of mixed methods research, 1(2), 112-133.

Kaptelinin, V. (2021). Activity Theory In The encyclopedia of human computer interaction.

Kumar, B., & Pavithra, S. (2010). Evaluating the searching capabilities of search engines and metasearch engines: a comparative study. Annals of Library and Information Studies, 57(2), 87-97.

Lucas, W., & Topi, H. (2002). Form and function: The impact of query term and operator usage on Web search results. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 53(2), 95-108.

Mizzaro, S. (1998). How many relevances in information retrieval? Interacting with computers, 10(3), 303-320.

Nardi, B. A. (1996). Context and consciousness: Activity theory and human-computer interaction: mit Press.

Saracevic, T. (1995). Evaluation of evaluation in information retrieval. Paper presented at the Proceedings of the 18th annual international ACM SIGIR conference on Research and development in information retrieval.

Saracevic, T. (2007). Relevance: A review of the literature and a framework for thinking on the notion in information science. Part II: Nature and manifestations of relevance. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 58(13), 1915-1933.

Saracevic, T. (2012). Research on relevance in information science: A historical perspective. Paper presented at the Proceedings of the ASIS&T 2012 Pre-Conference on the History of ASIS&T and Information Science and Technology.

Scheffler, I. (2013). Four pragmatists: A critical introduction to Peirce, James, Mead, and Dewey. New York: Routledge.

Swanson, D. R. (1986). Subjective versus objective relevance in bibliographic retrieval systems. The Library Quarterly, 56(4), 389-398.

Vickery, A., & Vickery, B. C. (2005). Information science in theory and practice. Germany: Walter de Gruyter.

Wartofsky, M. W. (2012). Models: Representation and the scientific understanding (Vol. 48): Springer Science & Business Media.

West, C. L. (2011). Teaching Middle School Jazz: An Exploratory Sequential Mixed Methods Study.

Wilson, T. D. (2008). Activity theory and information seeking. Annual Review of Information Science and Technology, 42(1), 119-161.