ارزیابی کمی شاخص تاب‌آوری لرزه‌ای شهری (مطالعه موردی: مناطق 1 و 3 شهر زنجان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 12، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 39، آبان 1400، صفحه 229-246   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.70371.1059

نویسندگان

مه سیما کلانتری¹؛ مهدی اقبالی^{* 2}؛ دلباز صمدیان³

¹- دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی عمران، موسسه آموزش عالی روزبه، زنجان، ایران

²استادیار، گروه مهندسی عمران، دانشکده مهندسی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

³دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مهندسی عمران، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

تاب‌آوری یک رویکرد جدید در جهت ایجاد جامعه‌ای انعطاف‌پذیر در برابر مخاطرات طبیعی به شمار می­رود. تاب آور نمودن شهرها در برابر این مخاطرات، به‌منظور کاهش آسیب‌پذیری و مدیریت ریسک سوانح امری لازم و ضروری است. یکی از مهم‌ترین خطراتی که  امروزه برای بسیاری از شهرها وجود دارد، احتمال رخداد زلزله می‌باشد. ازاین‌رو با به کار بردن مفهوم تاب‌آوری در شهرها می‌توان از اثرات زلزله‌های مخرب کاست و به بازگشت اوضاع به شرایط قبل از حادثه کمک نمود. در این مقاله به‌منظور آشنایی بیشتر با موضوع تاب‌آوری شهری و روش تجزیه‌وتحلیل آن، مناطق 1 و 3 شهر زنجان به‌عنوان نمونه موردمطالعه انتخاب و ازنظر تاب‌آوری در برابر زلزله، مقایسه شده‌اند. مدل استفاده شده در این مطالعه بر مبنای شاخص‌های تاب‌آوری می‌باشد که وزن این شاخص‌ها به‌وسیله روش تحلیل سلسله مراتبی و تقسیم پرسش‌نامه در میان صاحب‌نظران و بعدازآن انجام تحلیل‌های آماری بر داده‌های مستخرج از این پرسش‌نامه‌ها به دست آمده است. درنهایت میزان نهایی تاب‌آوری شهری در برابر زلزله در این مناطق با استفاده از روابط پیشنهاد شده محاسبه گردید. نتایج حاصله نشان می‌دهد که میزان نهایی تاب‌آوری در منطقه 1 برابر با  432/0 و در منطقه 3 برابر با  392/0 می‌باشد. بدین ترتیب با کمی سازی تاب‌آوری، این موضوع برای مسئولان و مهندسین فعال در این مناطق، قابل درک خواهد بود و آن‌ها را به سمت یافتن راهکارهایی به‌منظور ارتقا میزان تاب‌آوری شهری در برابر زلزله ترغیب می‌نماید.  

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری شهری؛ شاخص‌های تاب‌آوری؛ زلزله؛ مدیریت ریسک سوانح؛ کاهش آسیب‌پذیری

مراجع

اتراچالی، محمد؛ غفوری آشتیانی، محسن؛ امینی حسینی، کامبد؛ 1396. ویژگی‌های شهر تاب آور در برابر زلزله و روش‌های ارزیابی آن‌ها (مطالعه موردی: بخش‌هایی از مناطق 2 و 19 شهرداری تهران) دولتی – پایان نامه کارشناسی ارشد - پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.

اسکندری، محمدامین؛ شیعه، اسماعیل؛ حبیبی، کیومرث؛ ماکس، ویس؛1393. مدل ارزیابی تاب‌آوری مراکز درمانی در برابر زلزله. پنجمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران‌های طبیعی (INDM-2014)، ص 1117.

رضایی، محمدرضا؛ 1392. ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی. مطالعه موردی: زلزلۀ محله‌های شهر تهران. فصلنامه مدیریت بحران. شماره 3. 38-27.

سایت شهرداری زنجان https://www.zanjan.ir/

سلمانی مقدم، محمد؛ امیر احمدی، ابوالقاسم؛ کاویان، فرزانه؛ 1393. کاربرد برنامه‌ریزی کاربری اراضی درافزایش تاب‌آوری شهری در برابر زمین‌لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه‌ موردی: شهر سبزوار). پژوهش‌های مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال پنجم. شماره 17.

عبدی، پرویز؛ 1386. بررسی فعالیت‌های لرزه‌ای استان زنجان. مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، انتشارات مؤسسه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله. 

غفاری، عطا؛ پاشازاده، اصغر؛ آقایی، واحد؛ 1396. سنجش و اولویت‌بندی تاب‌آوری شهری در مقابل زلزله (نمونه موردی شهر اردبیل و مناطق چهارگانه آن). مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 21. 65-45.

 فلاحی، علیرضا؛ جلالی، تارا؛ 1392. بازسازی تاب آور از دیدگاه طراحی شهری، پس از زلزله 1382 بم. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی. شماره 3. 16-5.

قنبری، ابوالفضل؛ سالکی ملکی، محمدعلی؛ قاسمی، معصومه؛ 1395. ارزیابی میزان آسیب‌پذیری شبکه معابر شهری در برابر زمین‌لرزه (نمونه موردی: شهرک باغمیشه تبریز). مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 18. 15-1.

 

Aven. T., 2017. How some types of risk assessments can support resilience analysis and management, Reliability Engineering and System Safety 167: 536–543.

Bruneau, M., Chang, S. E., Eguchi, R. T., Lee, G. C., O’Rourke, T. D., Reinhorn, A. M., Shinozuka, M., Tierney, K., Wallace, W. A., Winterfeldt, D. 2003. A framework to quantitatively assess and enhance the seismic resilience of communities, Earthquake Spectra 19:733–752

Bush, J., Doyon, A., 2019. Building urban resilience with nature-based solutions: How can urban planning contribute?  95: 102483, ISSN 0264-2751.

Eghbali, M., Samadian, D., Ghafory-Ashtiany, M., Raissi Dehkordi, M., 2020. Recovery and reconstruction of schools after M 7.3 Ezgeleh-Sarpole-Zahab earthquake; part II: Recovery process and resiliency calculation. Soil Dyn. Earthq. Eng., 139, 106327.

Kasperson, R.E., Renn, O., Slovic, P., Brown, H.S., Emel, J., Gobel, R., Kasperson, J.X., Ratick, S., 1988. The social amplification of risk: A conceptual framework.

Kwok, A. H., Doyle, E. E. H., Becker, J., Johnston, D., Paton, D., 2016. What is ‘social resilience’? Perspectives of disaster researchers, emergency management practitioners, and policymakers in New Zealand, International Journal of Disaster Risk Reduction, 19:197-211.

Lucini, B., 2013. Social capital and sociological resilience in megacities context, International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 58-71.

MacAskilla, K., Guthriea, P. 2014., Multiple interpretations of resilience in disaster risk    management.Procedia Economics and Finance, 18:667 – 674.

Maria, K., Van de Lindt, J.W., McAllister, T.P., Ellingwood, B.R., Dillard, M., Cutler, H., 2018. State of the research in community resilience: progress and challenges, Sustainable and Resilient Infrastructure.

Mayunga, J. S., 2007. Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital based approach. 22 - 28 July, Munich, Germany, 1-16

Motlagh, Z. S., Raissi Dehkordi, M., Eghbali, M., Samadian, D., 2020. Evaluation of seismic resilience index for typical RC school buildings considering carbonate corrosion effects. International Journal of Disaster Risk Reduction, 46: 101511.

Proaga, V., 2014. The concept of vulnerability and resilience. 4th International Conference on Building Resilience. 369– 376.

Ribeiro, P.J. G., Pena Jardim Gonçalves, L.A., 2019. Urban resilience: A conceptual framework.  Sustainable Cities and Society, 50, ISSN 2210-6707.

Samadian, D., Eghbali, M., Raissi Dehkordi, M., Ghafory-Ashtiany, M., 2020. Recovery and reconstruction of schools after M 7.3 Ezgeleh-Sarpole-Zahab earthquake of Nov. 2017; part I: Structural and nonstructural damages after the earthquake. Soil Dynamic and Earthquake Engineering, 139: 106305.

Samadian, D., Ghafory-Ashtiany, M., Naderpour, H., Eghbali, M., 2016. Evaluation of resilience index using fragility curves. Proc., 7th international conference on integrated disaster risk management, Isfahan Iran, 京都大学防災研究所年報. A= Disaster Prevention Research Institute Annuals. A, 60 (A): 250-267.

Samadian, D., Ghafory-Ashtiany, M., Naderpour, H., Eghbali, M., 2019. Seismic resilience evaluation based on vulnerability curves for existing and retrofitted typical RC school buildings. Soil Dynamic and Earthquake Engineering, 127: 105844.

Sardari, F., Raissi Dehkordi, M., Eghbali, M., Samadian, D., 2020. Practical seismic retrofit strategy based on reliability and resiliency analysis for typical existing steel school buildings in Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction, 51:101890.

Weichselgartner, J., Kelman, L., 2014. Geographies of resilience: Challenges and opportunities of a descriptive concept. Progress in Human Geography, 39(3):1-19