واکاوی موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 6، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 19، خرداد 1400، صفحه 41-50   

نوع مقاله: فنی و ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v8i1.89081

نویسندگان

فاطمه کاظمیه^{* 1}؛ اسماء عیدی²؛ شاپور ظریفیان³

¹استادیار، گروه ترویج و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، ایران

²دانشجوی دکتری توسعه کشاورزی، گروه ترویج و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، ایران

³دانشیار، گروه ترویج و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، ایران

چکیده

هدف از این تحقیق، واکاوی موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه، برای ارائه راهکارهای مناسب جهت بهبود مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی و کاهش مشکلات بود. جامعه آماری پژوهش گندمکاران آبی روستاهای شهرستان مراغه بودند (240=N) که با استفاده از جدول مورگان، حجم نمونه آماری 149 نفر محاسبه شد. به ‏منظور دستیابی به نمونه‌‏ها در این پژوهش، از روش نمونه‏‌‏گیری طبقه‌ای با انتساب متناسب استفاده شد. پرسشنامه ابزار اصلی پژوهش بود که با استفاده از مرور منابع و مصاحبه با صاحب‏نظران طراحی و روایی محتوایی آن مورد تأیید قرار گرفت. برای بررسی پایایی آن 30 پرسشنامه تکمیل و مقدار آلفای‏کرونباخ آن 0/85 به‏ دست آمد که نشان‏‌دهنده پایایی قابل قبول پرسشنامه بود. با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی اکتشافی موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی به هفت دسته موانع اقتصادی، چاه‌‏های غیرمجاز و بهره‏‌برداری بی‏رویه، مدیریت نامناسب، ویژگی‏‌های کانال، نگرش و کمبود دانش فنی، اقلیم و ترویج و ارتباطات طبقه‌‏بندی شدند که در مجموع 67/15 درصد تغییرات واریانس کل را تبیین می‏‌کردند. نتایج تحقیق نشان داد آموزش و افزایش آگاهی، مشارکت‏‌دادن کشاورزان در امر مدیریت منابع، حمایت‏‌های مالی از کشاورزان جهت بهینه‏‌سازی روش‌‏های آبیاری و تصویت قوانین مفید و موثر از سوی دولت جهت جلوگیری از حفر چاه‌‏های غیرمجاز در کشور و همچنین منطقه مورد مطالعه موجب تحقق بهتر و سریع‏تر مدیریت پایدار منابع آب خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

حفاظت منابع آب؛ شهرستان مراغه؛ کشاورزی؛ گندمگاران آبی

مراجع

ابراهیمی، س.، شعبانعلی‏ فمی، ح.، دانشور عامری، ژ. و قاسمی، ج. 1388. تحلیل مشکلات و سازوکارهای بهبود مدیریت آب کشاورزی در تولید انگور در شهرستان تاکستان. مجله ترویج و اقتصاد کشاورزی، 2(1): 44-31.
افشاری، س.، رضائی، ر.، قلی‏زاده، ح. و شعبانعلی‏فمی، ح. 1397. تحلیل عوامل تبیین‏کننده اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی شهرستان کمیجان. نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار، 28(1): 285-267.
باقری، م.، محمدی، ح.، نوری، غ.ر. و میر، ب. 1392. عوامل تعیین کننده استفاده پایدار از منابع آب در استان کهکیلویه و بویر احمد. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 15(1): 51-64.
پناهی، ف.، ملک محمدی، ا. و چیذری، م. 1391. تحلیل موانع به کارگیری مدیریت بهینۀ منابع آب در نظام کشاورزی ایران. فصلنامه روستا و توسعه، 15(4): 23-41.
تاجری‏مقدم، م. 1397. تحلیل رفتار صرفه‏ جویی در مصرف آب کشاورزی مطالعه موردی دشت نیشابور. رساله دکترای توسعه کشاورزی. دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز.
حسنی، ن. یداللهی، پ. مرتضوی، ا. ظهرابی، ب. و زارع، ح. 1394. تحلیل بازدارنده ‏های مدیریت منابع آب (مطالعه موردی: دشت همدان بهار). نشریه کشاورزی بوم‏ شناختی، 5(2): 98-108.
حسین‏‏زاد، ج.، کاظمیه، ف.، جوادی، ا. و غفوری، ه. 1392. زمینه ‏ها و سازوکارهای مدیریت آب کشاورزی در دشت تبریز. نشریه دانش آب و خاک، 23(2): 58-98.
رحیمی، ز. 1394. بررسی عوامل موثر بر مدیریت پایدار آب در بین کشاورزان چغندرکار شهرستان کوهدشت. پایان‏ نامه کارشناسی ارشد. دانشکده آبادانی و توسعه روستاها، موسسه آموزش عالی عمران و توسعه.
رضادوست، ب. و اله‏یاری، م. 1393. عوامل موثر بر مدیریت بهینه آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان. مجله مطالعات جامعه علوم کشاورزی، 13: 15-21.
رضانژاد اصل، ا. 1395. شناسایی نحوه مدیریت منابع آب کشاورزی توسط باغداران شهرستان مراغه و تمایل آن‏ها به استفاده از روش‏ های مدیریت پایدار منابع آبی. پایان‏ نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان.
طاهرآبادی، ف.، معتمد، م.ک. و خالدیان، م.ر. 1395. تحلیل موانع و مشکلات مدیریت آب کشاورزی در دستیابی به توسعه پایدار مورد: شهرستان های کنگاور و صحنه در استان کرمانشاه. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5(17): 57-70.
عربی، ر.، میرک‏زاده، ع.ا. و زرافشانی، ک. 1393. تحلیل عوامل بازدارنده انتقال مدیریت شبکه آبیاری به بهره‏برداران: موردمطالعه دهستان میان دربند. فصلنامه راهبردی توسعه روستایی، 1(4): 119-130.
کلانتری، خ. 1386. پردازش و تحلیل داده ها در تحقیقات اجتماعی-اقتصادی. تهران: نشر شریف. چاپ دوم، تهران.
گزارش عملکرد مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مراغه. 1398. سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی.
گل محمدی، ف. 1391. نقش آموزش کشاورزان و اقدامات ترویجی در بهره ‏وری و مدیریت مصرف آب، فصلنامه مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، 9(35): 50-57.
گودرزی، س.، شعبانعلی فمی، ح.، موحد محمدی، ح. و جلال‌زاده، م. 1388. بررسی عوامل فردی و حرفه‏‏ای تأثیرگذار بر ادراک کشاورزان شهرستان کرج نسبت به مشکلات مدیریت آب کشاورزی. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 23(2): 55-62.
محمدی، ی.، شعبانعلی فمی، ح. و اسدی، ع. 1388. تحلیل مؤلفه ‏های مؤثر بر مدیریت آب کشاورزی در شهرستان زرین دشت از دیدگاه کشاورزان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 16(2): 1-11.
مرکز پژوهش‏های توسعه و آینده‏نگری. 1396. سازمان برنامه و بودجه، بحران آب و امکان‏ سنجی اتصال پهنه‏‏ های آبی شمال و جنوب کشور.
میرزایی، م.، خداشناس، س.، داودی، م. و داوری، ک. 1394. مدیریت آب سدهای زیرزمینی بر پایه شبیه‌سازی عددی مطالعه موردی: سد زیرزمینی راور کرمان. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 2(4): 381-390.
Chartzoulakis K. and Bertak M. 2015. Sustainable water management in agriculture under climate change. Agriculture and Agricultural Science Procedia, 4(1): 88-98.
Howarth S.E., Parajuli U.N., Baral J.R., Nott G.A., Adhikari B.R. Gautam D.R. and Menuka K. C. 2006. Promoting good governance of water users’ associations in Nepal. Department of Irrigation of His Majesty’s Government of Nepal.
Hu Y., Paul Moiwo J., Yang Y. Han S. and Yang Y. 2010. Agricultural water- saving and sustainable groundwater management in Shijiazhuang irrigation district, North China Plain. Journal of Hydrology, 393: 219-232.
Kulmatov R. 2014. Problems of sustainable use and management of water and land resources in Uzbekistan. Journal of Water Resource and Protection, 6(2): 35-42.
Organisation for Economic Co operation and Development (OECD). 2010. Sustainable management of water resources in agriculture. OECD, www. Oecd. Org/water.