بررسی رده‌شناختی ضمیر ابقایی در ساخت موصولی‌ فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 24، شهریور 1400، صفحه 113-140   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.70621.1033

نویسنده

حامد مولایی کوهبنانی^*

استادیار گروه زبان‌شناسی و مطالعات ترجمه، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان، ایران

چکیده

یکی از کاربردهای ضمیر ابقایی در ساخت موصولی برخی زبان‌های دنیاست. براین اساس، ضمیر ابقایی اشاره به ضمیری هم‌نمایه با هسته اسمی ساخت موصولی دارد که درون بند موصولی ظاهر می‌شود. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با بررسی کارکرد ضمیر ابقایی در انواع ساخت‌های موصولی هسته‌دار فارسی، میزان انطباق رفتار این زبان با جهانی‌ها سنجیده شود. براین اساس دو هدف عمده در این پژوهش وجود دارد. هدف نخست مربوط به تعیین شیوۀ تولید ضمیر ابقایی در ساخت موصولی فارسی طبق سه الگوی جهانی موجود است. هدف دوم، بازبینی رفتار فارسی در سلسله‌مراتب دسترسی کینان و کامری (1977) است. نتایج پژوهش در رابطه با هدف نخست، نشان می‌دهد که فارسی با توجه به استفاده از متمم-نمای «که» در ابتدای بند موصولی، داشتن ضمیر ابقایی در ساخت جزیره‌ای قوی و خوانش یکسان جمله هنگام کاربرد ضمیر ابقایی و خلا، این ضمیر را به صورت پایه‌زایشی تولید می‌کند. نتایج پژوهش در رابطه با هدف دوم نیز حاوی پیشنهادی در رابطه با جایگاه فارسی در راهبرد حفظ ضمیر در سلسله‌مراتب دسترسی است. در حالی که طبق نظر کینان و کامری (1977) راهبرد موصولی‌سازی فارسی با هسته فاعلی لزوما خلا و با هستۀ متممی لزوما حفظ ضمیر است، به نظر می‌رسد در هر دو ساخت فوق می‌توان تحت شرایط خاص از راهبرد رقیب نیز بهره برد.

کلیدواژه‌ها

رده‌شناسی؛ ساخت موصولی؛ هسته بیرونی؛ ضمیر ابقایی؛ زبان فارسی

مراجع

آهنگر، عباسعلی. (1379). ساخت جملة مرکب ناهمپایه در زبان فارسی. رساله دکتری. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه تهران.

بهرامی، کاوه. (1392). بررسی رده­شناختی راهبردهای ساخت بند موصولی در زبان­های فارسی و آلمانی. پژوهش­های زبان­شناختی در زبان­های خارجی، 3 (1)، 76-61.

پاک­نهاد، محمد. (1392). الگوی نحوی ساخت بند موصولی در مثنوی. ویژه­نامۀ نامۀ فرهنگستان، 10 (9)،  11-2.

پهلوان­نژاد، محمدرضا. (1387). ساخت­های جزیره­ای در زبان فارسی. فصل­نامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، 3 (2)، 69-56.

دبیرمقدم، محمد. (1389). زبان­شناسی نظری : پیداش و تکوین دستور زایشی. تهران: سمت.

راسخ­مهند، محمد. (1387). ضمایر تکراری در زبان فارسی. دستور، 4 (10)،  189-183.

زاهدی، کیوان. خلیقی، محمد، ابوالحسنی­چیمـه، زهرا و گلفـام، ارسـلان. (1391). ضـمایر بازیـافتی در زبـان فارسی. پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، 3 (3)، 121-101.

صفوی،کوروش. (1373). برخی از ویژگی­های بندهای موصولی زیان فارسی. علی میرعمادی (گردآورنده) ، مجموعه مقالات دومین کنفرانس زبان­شناسی نظری و کاربردی (صص.197-181). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

ماهوتیان، شهرزاد. (1387). دستور زیان فارسی از دیدگاه رده­شناختی. ترجمة مهدی سمایی، تهران: نشر مرکز.

محمودی، سولماز. (1398). عناصر درون بند موصولی توصیفی: ضمیر ابقائی یا عملگر تهی. علم زبان، 6 (9)، 82-55.

ولی­پور، مونا و درزی، علی. (1399). بند متممی اسم در زبان فارسی. پژوهش­های زبانی، 11 (2)، 269-249.

Adger, D. (2008). Bare Resumptives. London: Queen Mary. The University of London.

Aghaei, B. (2006). Clausal Complementation in Modern Persian (Doctoral Dissertation). The University of Texas at Austin.

Alexopoulou, T. (2006). Resumption in relative clauses. Natural Language and Linguistic Theory, 24 (1), 57–111.

Aoun, Y. Choueiri, L. & Hornstein, N. (2001). Resumption, movement, and derivational economy. Linguistic Inquiry, 32 (3), 371–403.

Asudeh, Ash. (2011). Resumption and Composition. Paper presented at linguistics conference in Mayfest (pp. 2-29). The University of Maryland.

Asudeh, Ash. (2007). Three kinds of resumption. Paper presented at Resumptive Pronouns at the Interfaces (pp. 81-96). Paris, France.

Beltrama, A. & Ming, X. (2016). Unacceptable but comprehensible: the facilitation effect of resumptive pronouns. Glossa: a journal of general linguistics, 1 (29), 1–24.

Bianchi, V. (2004). Resumptive relatives and LF chains. In Luigi, R. (Ed.), The structure of CP and IP (pp. 76-114). New York/Oxford: Oxford University.

Boeckx, C. (2008). Understanding Minimalist Syntax: Lessons from Locality in Long-distance Dependencies. Malden, MA: Blackwell.

Boeckx, C. (2003). Islands and chains: Resumption as stranding. Amsterdam: John Benjamins.

Bošković. Željko. (2009). On Relativization Strategies and Resumptive Pronouns. In Proceedings FDSL 7. University of Connecticut, Storrs.

Comrie, B. (1989). Language universals, linguistic typology. Syntax and morphology. Oxford: Blackwell.

Demirdache, H. (1991). Resumptive chains in restrictive relatives, appositives, and dislocation structures (Doctoral dissertation). MIT: Cambridge, MA.

Doron, E. (2011). On the syntax and semantics of resumptive pronouns. In A. Rouveret (Ed.), Resumptive pronouns at the interfaces (pp. 289-318). Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.

Fox, B. A. (1987). The noun phrase accessibility hierarchy reinterpreted: Subject primacy or the absolutive hypothesis? Language, 63(4), 856-870.

Jensen, H. B. (1999). Reduced relative clauses used in eighteenth-century diaries and letters: A socio-historical perspective (Unpublished doctoral dissertation). Indiana University: Bloomington.

Johnson, D. E. (1974). On the Role of Grammatical Relations in Linguistic Theory. In M. W. LaGaly, R. Fox, & A. Bruck (Eds., pp. 269-283).

Hajati, A. (1977). Ke-constructions in Persian: Descriptive and theoretical aspects (Doctoral dissertation). The University of Illinois at Urbana- Champaign, Champaign, IL, USA.

Karimi, S. (2001). Persian complex DPs: How mysterious are they? Canadian Journal of Linguistics, 46 (2), 63-96.

Keenan, E. L. (1985). Relative clauses. In Shopen, T. (Ed.), Language typology and syntactic description (vol. II, pp. 141-170). Complex constructions. Cambridge: Cambridge University Press,

Keenan, E. & Comrie, B. (1977). Noun phrase accessibility and universal grammar. Linguistic Inquiry, 8 (1), 63–99.

McCloskey. (2002). Resumption, successive cyclicity, and the locality of operations. In David Epstein, S. & Daniel Seeley, T. (Eds.), Derivation and Explanation in the Minimalist Program (184–226). Oxford: Blackwell.

McCloskey. (2006). Resumption. In Everaert, M. & Henk van Riemsdijk (Eds.), The Blackwell Companion to Syntax (94–117). Oxford: Blackwell.

Pesetsky, D. (1998). Some Optimality principles of sentence pronunciation. In P. Barbosa, D. Fox, M. McGinnis & D. Pesetsky (Eds.) Is the Best Good Enough? Optimality and Competition in Syntax (pp. 337–83). Cambridge, MA: MIT Press.

Rouveret, A. (2011). Resumptive Pronouns at the interfaces. Language faculty and beyond: Internal and external variation in linguistics. Amsterdam: John Benjamins.

Salzmann, M. (2013). On three types of variation in resumption: evidence in favor of violable and ranked constraints. In Broekhuis, H. & Vogel, R. (Eds.) Linguistic Derivations and Filtering (pp. 76-108). Sheffield, UK: Equinox.

Scott, T. (2020). Two Types of Resumptive Pronouns in Swahili. Linguistic Inquiry Early Access Corrected, 5 (12), 26-45.

Sells, P. (1984). Syntax and Semantics of Resumptive Pronouns (Unpublished doctoral dissertation). The University of Massachusetts at Amherst.

Sharvit, Y. (1999). Resumptive pronouns in relative clauses. Natural Language and Linguistic Theory, 17, 587–612.

Shlonsky, U. (1992). Resumptive pronouns as a last resort. Linguistic Inquiry, 23, 443–68.

Sichel, Ivy. (2014). Resumptive pronouns and competition. Linguistic Inquiry, 45, 655- 693.

Sigurd, B. (1989). A supplementary relativization hierarchy based on the complexity of the relative phrase. Studia linguistica. 43(1), 33-46.

Taghvaipur, M. (2005). Persian relative clause in head-driven phrase structure grammar (Doctoral Dissertation). University of Essex: Essex, England.