تأثیر صرفه‌های ناشی از تجمع و شهرنشینی بر رشد اقتصادی صنایع غذایی و آشامیدنی

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 15، اسفند 1400، صفحه 161-177   

نوع مقاله: پژوهشی، کاربردی، تحلیلی‌ ـ ‌توصیفی، پیمایشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.70681.1051

نویسندگان

نرگس صالح نیا¹؛ محمدعلی مقصودپور^{* 2}

¹گروه اقتصاد- دانشکده علوم اداری و اقتصادی- دانشگاه فردوسی- مشهد - ایران

²دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

ادبیات «جغرافیای اقتصادی جدید» به عنوان نظریه­ای در مورد ظهور تجمعات بزرگ که بر افزایش بازده به مقیاس و هزینه­های حمل و نقل تکیه دارد، توسعه یافته است. این مقاله با هدف بررسی چگونگی اثرگذاری صرفه‌­های ناشی از محلی شدن و همچنین صرفه­های ناشی از شهرنشینی بر رشد اقتصادی صنایع غذایی و آشامیدنی ایران در دوره زمانی 1397-1390 انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل 31 استان کشور بوده و از داده­های پانل پویا و روش گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) برای تخمین مدل استفاده شده است. برای سنجش صرفه‌­های ناشی از تجمع بنگاه­ها، شاخص تمرکز هرفیندال- هیرشمن(HHI) و برای سنجش صرفه­های ناشی از شهرنشینی شاخص نخست شهری انتخاب شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که صرفه­های شهرنشینی اثر مثبت بر رشد اقتصادی صنایع غذایی و آشامیدنی داشته است اما ضریب متغیر آن (با ضریب 61/0) از نظر آماری معنی­دار نشده است. در حالی که صرفه­های ناشی از تجمع بنگاه­ها اثر مثبت معنی داری (با ضریب 44/0) بر رشد اقتصادی صنایع مذکور دارد و این بدان معناست که تجمع بنگاه­ها در نزدیکی یکدیگر به گونه­ای بوده که توانسته است برای آن­ها صرفه ایجاد نماید. نتایج به دست آمده نشان می دهد که با انتخاب صحیح و ایجاد و توسعه خوشه­ها در حوزه­های صنعتی، می­تواند از طریق افزایش همکاری و مبادله اطلاعات، تأثیر چشمگیری بر توسعه اقتصادی آن حوزه داشت. لذا به­کارگیری سیاست­های شهرک­های صنعتی و خوشه­ای شدن و اجتناب از سیاست­های تمرکززدایی بنگاه­هایی که فعالیت مشابه دارند توصیه می­گردد.

کلیدواژه‌ها

شاخص تمرکز بنگاه‌ها؛ صرفه‌های شهرنشینی؛ صرفه‌های محلی شدن؛ صنایع غذایی و آشامیدنی

مراجع

1. بهرامی، ج.، و پهلوانی، م. (1393). تأثیر جهانی شدن بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای منتخب MENA با استفاده از روش GMM. مجله اقتصاد و توسعه منطقه ای، 21(8)، 226-205.
2. پورعبادالهان کویچ، م.، و همتی، م. (1394). سنجش موقعیت مکانی بنگاه و بررسی تأثیر آن بر تصمیم صادراتی بنگاه­های صنعتی ایران. فصلنامه نظریه­های کاربردی اقتصاد، 2(1)، 142-121.
3. پیرانی، ط.، و مؤیدفر، ر. (1395). بررسی اثرات صرفه‌های ناشی از تجمع های صنعتی بر رشد اقتصادی در استان‌های ایران (۱۳۸۹-۱۳۷۹). پژوهش های رشد و توسعه پایدار (پژوهش های اقتصادی)، ۱۶(۱) ، ۱۶۵-۱۸۹.
4. دهقان شبانی، ز. (1392). تأثیر چگالی جمعیت بر تمرکز فعالیت­های صنعتی و رشد منطقه­ای در ایران. فصلنامه پژوهش­های اقتصادی ایران، 18(54)، 92-55.
5. سامتی، م.، فتح آبادی، م.، و رنجبر، ه. (1393). اثرات صرفه های تجمع صنعتی و شهرنشینی بر رشد اقتصادی: شواهدی از بازارهای ایران، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 8(3)، 36-17.
6. سولیوان، آ. (1386). مباحثی در اقتصاد شهری. ترجمه جعفر قادری و علی قادری. تهران: انتشارات نور علم، جلد 1 و 2.
7. فرهمند، ش.، و بدری، ف. ا. (1391). بررسی رابطه­ی بین تجمیع و رشد اقتصادی در منتخبی از کشورهای آسیا – اقیانوسیه. فصلنامه تحقیقات اقتصادی راه اندیشه، 158-140.
8. مرکز آمار ایران (1390). داده­ها و اطلاعات آماری حساب­های منطقه­ای 1390. تهران: مرکز آمار ایران، amar.org.ir/ .
9. مرکز آمار ایران (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال­های 1390. تهران: مرکز آمار ایران، amar.org.ir/ .
10. مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال­های 1395. تهران: مرکز آمار ایران amar.org.ir/ .
11. مرکز آمار ایران (1397). داده­ها و اطلاعات آماری حساب­های منطقه­ای 1397. تهران: مرکز آمار ایران، amar.org.ir/ .
12. مقصودپور، م. (1396). بررسی عوامل مؤثر بر تمرکزجغرافیایی صنایع غذایی و آشامیدنی با استفاده از داده‌های پانل پویا.فصلنامه علمی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی ، 7(28) ، 180-165.
13. مک کین، ف. (1394). اقتصاد نوین شهری و منطقه­ای. ترجمه شهرام رئیسی دهکردی، تهران، انتشارات نور علم.
14. مهرگان، ن.، و تیموری، ی. (1391). ارزیابی تمرکز جغرافیایی استانی صنعت و عوامل مؤثر بر میزان آن در ایران. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری – منطقه­ای، 2(5)، 120-105.
15. مهرگان، ن.، و تیموری، ی. (b1391). محاسبه شدت تمرکز جغرافیایی صنایع در بین استان­های کشور. فصلنامه پژوهش­ها و سیاست­های اقتصادی، 20(61)، 192-175.
16. نصرالهی، ز.، و صالحی قهفرخی، ف. ا. (1391). عوامل موثر بر مکان‌یابی بنگاه‌های صنعتی از دیدگاه رفتارگرایان، مدل لوجیت- پروبیت. مجله علمی پژوهشی سیاست­گذاری اقتصادی، 4(8)، 90-75.

 

17. Arellano, M., & Bond, S. (1991). Some tests of specification for panel data: Monte Carlo evidence and an application to employment equations. Review of Economic Studies, 58(12), 277-297.
18. Campi, M. T. C., Blasco, A. S., & Marsal, E. V. (2004). The location of new firms and the life cycle of industries. Small Business Economics, 22, 265–281.
19. Castelán, R. C., Lopez, F. L., & Cabanillas, B. O. (2020). The effects of local market concentration and international competition on firm productivity. Mexico: Policy Research Working Paper 9210, World Bank Group, poverty and equity global practice.
20. Harris, T. F., & Ioannides, Y. M. (2000). Productivity and metropolitan density
    (No. 0016). Medford: Department of Economics, Tufts University.
21. Jofre, M. J., Marin, L. R., &Viladecans, M. E. (2012). When are localization and urbanization economies important? Bratislava: 52nd Congress of the european regional science association: "Regions in Motion -Breaking the Path", Provided in cooperation with:European Regional Science Association (ERSA).
22. Klasen, S. and Nestmann, T. (2006). Population, population density and technological change. Journal of Population Economics, 19(3), 611-626.
23. Marsal, E. V. (2004). Agglomeration economies and industrial location: City- Level Evidence. Journal of Economic Geography, 4, 565- 582.
24. Matyas, L. and Sevestre, P. (1992). The econometric analysis of panel data, Handbook of theory and application. Dordrech: Kluwer Academic Press
25. Sridhar, K. S., & Wan, G. (2010). Firm location choice in cites: Evidence from China, India and Brazil. China Economic Review, 21, 113-122.
26. World Bank (2009). World development report: Reshapimg economic geographic. Washangton DC: Washangton DC press.
27. Xingling, H., Guoping, L., & Jianguo, L (2020), The impact of spatial structure on economic efficiency of Beijing-Hebei megalopolis in China, Hindawi Complexity, 2020, 6038270.