اولویت‌‌بندی پیشران‌های مدیریت فضای سبز مبتنی بر آینده‌پژوهی و برنامه‌ریزی سناریو در شرایط بحران منابع آب

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 4، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 13، اسفند 1399، صفحه 86-65   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.48275.0

نویسندگان

سید مرتضی مرجانی بجستانی¹؛ مرتضی اکبری^{* 2}؛ علی قربانپور دشتکی³؛ مهدی چمانده⁴

¹کارشناس ارشد مدیریت بحران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

²استادیار مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³استادیار علوم سیاسی، دانشگاه حیکم سبزواری، سبزوار، ایران

⁴کارشناس ارشد شناسایی و مبارزه با علف‌های هرز، دانشگاه آزاداسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران

چکیده

این پژوهش با هدف شناخت عوامل و پیشران‌های موثر در توسعه فضای سبز و ارائه استراتژی و سناریوهای محتمل در شرایط بحران انجام شد. در این پژوهش پیشران‌های اصلی (معیارها) توسعه فضای سبز در شهر مشهد با استفاده از نظر خبرگان و کارشناسان (پنل خبرگان) و براساس پرسش‌نامه و در دو راند صورت گرفت. طراحی پرسش نامه با استفاده از طیف لیکرت صورت گرفت. روایی براساس ضریب آلفا کرونباخ که مبتنی بر واریانس بوده و با استفاده از نرم ­افزار SPSS، معادل 829/0 محاسبه شد و پایایی با نظر خبرگان مشخص گردید. حجم نمونه از طریق جدول مورگان 30 نفر تعیین گردید و با تکیه بر روش دلفی توزیع و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. .نتایج نشان داد معیارها و شاخص‌های موثر در توسعه فضای سبز در راند اول به ترتیب اولویّت معیارهای اجتماعی، مدیریتی، اقلیمی، اقتصادی و در راند دوم دلفی به ترتیب اهمیّت معیار مدیریتی، معیارهای اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی بدست آمد. بررسی دو معیار مهّم مدیریتی و اقلیم نشان داد که عدم مدیریت منابع آب و خشک‌سالی‌های مستمر بدترین سناریو و مدیریت منابع آب و عدم خشک‌سالی، بهترین سناریوهای محتمل در آینده می‌باشند. برخی از مهّم‌ترین راهبردهای پیشنهادی معیار مدیریتی، بهره‌برداری مدیریت شده سفره‌های آب زیرزمینی و همسوسازی سیاست­ های مدیریتی شهری با سایر ارگان‌های مرتبط دولتی است و مهمترین راهبردهای پیشنهادی معیار اقلیمی آمادگی برای وقوع پدیده‌ خشک‌سالی، بررسی اثرات گرمایش زمین و اثر آن بر پوشش‌گیاهی منطقه و همچنین مدیریّت بارش اندک سالانه و کنترل شدت بارندگی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

روش دلفی؛ سناریو؛ مشهد؛ معیارهای اجتماعی-اقتصادی؛ نیروهای محرکه

مراجع

1. احمدی، م.، و داداشی رودباری، ع. ع. (1394). آینده­پژوهی خشک‌سالی شهر مشهد و اثر آن بر منابع آب‌های زیرزمینی. پنجمین کنفرانس منطقه‌ای تغییر اقلیم، تهران، سازمان هواشناسی، 1-25.
2. اکبری، م.، جرگه، م. ر.، و مدنی سادات، ح. (1388). بررسی افت سطح آب‌های زیرزمینی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی: آبخوان دشت مشهد). پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 16 (4)، 63-78.
3. بهشتی، م. ب.، بهبودی، د.، زالی، ن.، و احمدزاده، ف. (1399). سناریوهای مدیریت منابع آب بر مبنای رویکرد آینده­پژوهی (مطالعه موردی: شهرستان تبریز). دوفصلنامه آینده­پژوهی ایران، 2(5)، 203-228.
4. حکمتی، ج. (1382). طراحی باغ و پارک. چاپ پنجم. تهران: نشر فرهنگ جامع.
5. رضائیان، ا.، و رضائیان، ع. ح. (1395). آینده­پژوهی بحران آب در ایران به روش سناریوپردازی، اکوهیدرولوژی، 3(2)، 17-1.
6. رضائیان، ع. (1394). مدیریّت فشار روانی (مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته). تهران: انتشارات سمت.
7. رهنما، م. ر.، و اسدی، ر. ا. (1395). تحلیل وضعیت استراتژیک استان خراسان رضوی در راستای برنامه‌ریزی آمایش سرزمین. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 1، 115-141.
8. سازمان پارک‌های شهرداری مشهد. (1397). گزاش سالانه سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری مشهد، سایت پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد.
9. ساسان­پور، ف. (1390). مبانی پایداری توسعه کلانشهرها، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران.
10. ساعدی، ع.، و نیکوصفت، ح. ر. (1395). بررسی بحران آب فضای سبز شهرداری‌ها و ارایه راهکارهای عملیاتی جهت صرفه جویی در مصرف آب. چهارمین کنفرانس علمی پژوهشی افق‌های نوین در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی معماری و شهرسازی ایران، تهران.
11. شرکت مهندسین مشاور فرنهاد. (1394). گزارش طرح جامع کمربند سبز مشهد، معاونت فضای سبز شهرداری مشهد.
12. عسگری، پ.، عزیزآبادی فراهانی، ف.، نوابخش، م.، و صالحی امیری، ر. (1397). آینده­پژوهی سرمایه فرهنگی در خانواده­های ایرانی به روش مدل­سازی. فصلنامه آینده پژوهی مدیریت، 30(112)، 103-119.
13. فیضی کوشکی، ف.، اکبری، م.، معماریان، ه.، و اعظمی‌راد، م. (1397). ارائه برنامه‌های راهبردی جهت مدیریت بحران بیابان‌زایی با استفاده از علم آینده پژوهشی. فصلنامه دانش پیش‌گیری و مدیریّت بحران، 8(4)، 414-401.
14. فیضی کوشکی، ف.، اکبری، م.، معماریان، ه.، و اعظمی‌راد، م. (1398). شناسایی و رتبه‌بندی مهم‌ترین عوامل بیابان‌زایی در استان خراسان رضوی با استفاده از روش دلفی. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 31، 205-225.
15. کرمی، ت. ا.، و غفاریان بهرامان، م. (1396). آینده­پژوهی بحران آب و چالش‌های امنیتی آن (مورد مطالعه: شهرستان رفسنجان). فصلنامه تخصصی دانش انتظامی، 8(21)، 79-49.
16. کلهر، م.، و ذبیحی، ح. (1398). آینده‌پژوهی تاخیرات پروژه‌های شهری با رویکرد تحلیل لایه‌ای علّت‌ها، سناریونویسی، تاپسیس فازی و سوات. فصلنامه آینده­پژوهی مدیریّت، 30(116)، 186-199.
17. مهرشاد، ف.، علامه، م.، و منیعی، ا. (1394). آینده­پژوهی آب در ایران، دوّمین همایش راهکارهای پیشروی بحران آب در ایران و خاورمیانه. مرکز همایش‌های علمی همایش نگار، شیراز.
18. نعیمی مجد، م.، و نعیمی مجد، آ.، (1398). آینده­پژوهی گردشگری پایدار، رهیافتی نو در اقتصاد مقاومتی (مورد مطالعه: کارشناسان صنعت گردشگری و هتلداری). فصلنامه آینده پژوهی مدیریت، 30(116)، 201-212.
19. وطن­پرست، ا.، اولادی قادیکلایی، ج.، و اکبری، م. (1394). برنامه‌ریزی سبزراه‌های شهری (مطالعه موردی: منطقه یازده شهری کلان شهر مشهد). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 2(2)، 104-91.
20. یزدان پناهی، ع.، اکبری، م.، و بهرنگ منش، م. (1397). بررسی تغییرات زمانی-مکانی پارامترهای کمّی و کیفی آب زیرزمینی با استفاده از روش‌های زمین آمار در دشت مشهد. مجله ترویج و توسعه آبخیزداری، 6 (20)، 25-34.

 

21. Akbari, M., Feyzi Koushki, F., Memarian, H., & Azamirad, M. (2020). Prioritizing effective indicators of desertification hazard using factor-cluster analysis, in arid regions of Iran. Arabian Journal of Geosciences, 13(8), 1-17.
22. Azimi Dezfuli, A. A., Eftekhari Abdoreza, R., Nezamipur, Gh., & Hideg, E. (2017). A survey on integral futures studies capacity to overcome the challenge of meeting future water resources for food production at the national level in Iran. Journal of Sustainable Rural Development, 1(1), 53-68.
23. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2019). Water - Food and Agriculture Organization. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations http://www.fao.org/water/en. Available access 14 July 2020.
24. Han, Y., Kang, W., & Song, Y. (2017). Mapping and Quantifying Variations in Ecosystem Services of Urban Green Spaces: A Test Case of Carbon Sequestration at the District Scale for -
25. Kleyn, G., & Luttrell, T. (Eds.) (2011). Water: our future - an FDI landmark study. Perth: Future Directions International (FDI).
26. Mack, L., Andersen, H. E., Bekliglu, M., Bucak, T., Couture, R. M., Cremona, F., Ferreira, T., Hutchind, M. G., Mischke, U., Navarro, E. M., Rankinen, K., Venohr, M., & Birk, S. (2019). The future depends on what we do today–Projecting Europe's surface water quality into three different future scenarios. Science of the total environment, 668, 470-484.
27. Madani, K. (2015). Water management in Iran: what is causing the looming crisis. journal of environmental studies and sciences, 4(4), 315-328.
28. Manzano-Solís, L.R., Delgado, C.D., Gómez Albores, M.A., Mastachi, C., & Soares, D. (2019). Use of structural systems analysis for the integrated water resources management in the Nenetzingo river watershed, Mexico. Land Use Policy, 87(104029), 1-11.
29. Milvoy, A., & Roué Le Gall, A. (2015). Les questions à se poser pour aménager des espaces de jeux favorables à la santé. La Santé en Action, (434), 38-39.
30. (2008). NASA Satellites Find Freshwater Losses in Middle East. Washington, D.C.: NASA. https://www.nasa.gov/mission_pages/Grace/news/grace20130212.html. Available access Feb 12, 2013.
31. Navrud, S. and Strand, J. (2017). Valuing Global Ecosystem Services: What Do European Experts Say? Applying the Delphi Method to Contingent Valuation of the Amazon Rainforest. Environmental and Resource Economics, 70(1), 249-269.
32. O’brien, F.A. (2004). Scenario planning - Lessons for practice from teaching and learning. European Journal of Operational Research, 152(3), 709-722.
33. Seoul, Korea (1975–2015). International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 6(3), 110-120.
34. Shakweer, A., & Youssef, R.A. (2007). Futures studies in Egypt: Water Foresight 2025. Foresight , 9(4):22-32.
35. Shearman, R.C. (2006). Fifty years of splendor in the Grass. Crop Science, 46(5), 2218-2229.
36. Toffler, A. (2016). Future Shock and Third Wave author, dead at 87". CBC News: Associated Press. June 29, 2016. Archived from the original on August 13, 2016.
37. Wade, W. (2012). Scenario Planning: A Field Guide to the Future. 1 edition. Wiley: John Wiley & Sons Publisher.
38. World Health Organization WHO. (2017). Urban green space interventions and health: a review of impacts and effectiveness. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file. Available access 15 May 2017.