اثرگذاری آموزش‌های نوین مهندسی بر صنعت معدن در دوران قاجاریه

تاریخ و فرهنگ

مقاله 10، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، شهریور 1399، صفحه 238-223   

نوع مقاله: مقاله ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2021.70447.1045

نویسنده

امیر جعفرپور^*

دانشجوی دکتری مهندسی معدن و متالورژی دانشگاه یزد

چکیده

رغبت سران قاجاریه به مواد معدنی و نیازهای نظامی و صنعتی کشور به مواد خام معدنی از یک سو و لزوم توسعۀ صنعتی کشور از سوی دیگر موجب توجه مقامات به آموزش دانشجویان در رشته‌های گوناگون علوم زمین (به‌ویژه مهندسی معدن) شد. استخدام کارشناسان خارجی و اعزام دانشجویان به اروپا بخشی از مشکلات تخصص و دانش فنی مربوط به این صنعت را حل کرد؛ اما این کافی نبود. با تأسیس دارالفنون و استخدام معلمان خارجی توسط امیرکبیر، آموزش نوین این رشته ارتقای قابل‌توجهی یافت. توسعۀ صنعت و علم در مقیاس جهانی، رشد دیدگاه‌های اقتصادی مقامات سیاسی کشور، فعالیت‌های چارنوتا و شلیمر با عنوان استادان دانشگاه و تألیف کتب آموزشی جدید موجب رشد دانش فنی مهندسی معدن در ایران شد. با فارغ‌التحصیلی دانشجویان دارالفنون و بازگشت دانشجویان اعزامی به اروپا می توان شاهد افزایش فعالیت معادن بود. اسناد تاریخی نشان می‌دهد که در سال‌های پس از گشایش دارالفنون، صنایع مختلفی در ایران شکل گرفتند. روند رو به رشد فعالیت معادن در سال‌های متأخر قاجاریه می تواند نمودی از کارایی آموزش بر رشد صنعت معدن در کشور تلقی شود.
 

کلیدواژه‌ها

آموزش؛ مهندسی معدن؛ قاجاریه؛ دارالفنون؛ صنعت معدن

مراجع

آدمیت، فریدون. «امیرکبیر و ایران». تهران: خوارزمی، 1392ش.

آدمیت، فریدون. «اندیشۀ ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار». تهران: خوارزمی، 1392ش.

آزمون، زینب. «نشان­ها و مدال­های قاجاریه». تهران: پازینه، 1394ش.

اخضری، علی و علی‌اکبر کجباف. «نگرشی بر آسیب‌های اقتصادی ایران عصر صفوی». پژوهش‌های تاریخی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، ش1 (1392ش): 35ـ48.

اسدپور، حمید. «تاریخ اقتصادی و سیاسی خلیج فارس در عصر افشاریه و زندیه». تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی، 1387ش.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن. «روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه». به‌کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر، 1390ش.

افضل، پیمان. «معادن در عهد قاجار». روزنامۀ صمت، مورخ 21 تیر 1399.

امیراحمدی، هوشنگ. «اقتصاد سیاسی در دوران قاجار». تهران: گستره، 1397ش.

امین‌الدوله، میرزا علی‌خان. «خاطرات سیاسی امین‌الدوله». به‌تصحیح حافظ فرمانفرماییان. تهران: امیرکبیر، 1370ش.

امینی، ایرج و عباس امام. «صدراعظم سرخورده (نگاهی اجمالی به کارنامۀ صدراعظمی میرزاعلی‌خان امین‌الدوله در دورۀ سلطنت مظفرالدین‌شاه قاجار)». بخارا، شمارۀ 83 (1390ش): 464ـ476.

ایزدیار، آسیه. «بررسی اقتصاد در دوره افشاریه». تاریخ روایی، ش 1 (1395ش): 18ـ31.

باستانی پاریزی، محمدابراهیم. «سیاست و اقتصاد عصر صفوی». تهران: علم، 1392ش.

باقری، اصغر و موسی کریم‌اف. «تحلیلی نقادانه از روند تاریخی آموزش عالی در ایران». جامعه‌پژوهی فرهنگی، شمارۀ 1 (1392ش): 23ـ57.

بنجامین، ساموئل گرین ویلر. «ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین‌شاه». ترجمۀ محمدحسین کردبچه. تهران: جاویدان، 1362ش.

بیرونی، ابوریحان. الجماهر فی معرفة الجواهر. ترجمۀ محمدعلی نجفی و مهیار خلیلی. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی، 1353ش.

پولاک، ادوارد یاکوب. سفرنامه پولاک (ایران و ایرانیان). ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی، 1368ش.

تبریزی، محمدصالح. فهرست خزائن و معادن ایران (نسخه خطی). www.nlai.ir. شماره بازیابی: 10268-5.

جوهری‌ نیشابوری‌، محمد بن‌ ابی‌البرکات. جواهرنامه نظامی. با ویرایش یوسف بیگ‌پور. تهران: مجمع ذخایر اسلامی، 1392ش.

جوهری نیشابوری، محمد بن ابی‌البرکات. جواهرنامه. به‌تصحیح ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب، 1383ش.

خلخالی، سید محی‌الدین و سعید تقدیری. «مقدمه‌ای بر معرفی دارالفنون و اقدامات امیرکبیر به روایت منابع و اسناد تاریخی موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی». پیام بهارستان، ش 18 (1391ش): 479ـ511.

خودزکو، الکساندر. سرزمین گیلان. ترجمۀ سیروس سهامی. رشت: فرهنگ ایلیا، 1388ش.

درانی، کمال. تاریخ آموزش و پرورش ایران قبل و بعد از اسلام. تهران: سمت: 1376ش.

دوبنوا، م. آ. زمین­شناسی ایران: استخراج مواد معدنی در آسیای میانه در سده­های 16 تا 19. ترجمۀ شهپر داراب­نیا. تهران: سازمان زمین­شناسی کشور، 1373ش.

رائین، اسماعیل. انجمن‌های سری در انقلاب مشروطه. تهران: جاویدان، 1355ش.

رئیس‌نیا، رحیم. ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم. تبریز: ستوده و مبنا، 1385ش.

رئیس‌نیا، رحیم. زمینۀ اقتصادی و اجتماعی مشروطیت. تبریز: ابن‌سینا، 1352ش.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی. کتابچۀ تلگراف­های ناصرالدین­شاه در باب کشف سنگ و معدن طلا (نسخۀ خطی). www.nlai.ir. شناسه کد کتاب: 3682230.

سید بنکدار، سیدمسعود و شهرزاد محمدی آیین. «ناصرالدین‌شاه در جست‌وجوی معادن طلا». گنجینۀ اسناد، شمارۀ 4 (1397ش): 26ـ50.

طالبوف تبریزی، عبدالرحیم. آزادی و سیاست. قاهره: بی نام، 1323ق.

طالبوف تبریزی، عبدالرحیم. سیاست طالبی. به‌کوشش رحیم رئیس‌نیا و محمدعلی علی‌نیا. تهران: علم، 1357ش.

طوسی، خواجه نصیرالدین. تنسوخ نامۀ ایلخانی. به‌تصحیح محمدتقی مدرس. تهران: اطلاعات، 1348ش.

علی­پور، کرامت‌الله. تاریخ زمین­شناسی و معدن در ایران. تهران: سازمان زمین­شناسی کشور، 1372ش.

عیسوی، چارلز. تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1215 تا 1332 هجری قمری). ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: گستره، 1389ش.

قاسمی، فریدون. تاریخچۀ آموزش مهندسی معدن در دانشکدۀ فنی تهران. تهران: دانشگاه تهران، 1370ش.

قاضیها، فاطمه. گزارش کشف معدن طلا در شاندیز مشهد به ناصرالدین‌شاه. 1400ش، ghaziha.kateban.com.

کاووسی عراقی، محمدحسن. فهرست اسناد مکمل قاجاریه. تهران: وزارت امور خارجه، 1384ش.

کرزن، جرج ناتانیل. ایران و قضیۀ ایران. ترجمۀ غلامعلی وحیدمازندرانی. تهران: علمی و فرهنگی، 1387ش.

مراغه‌ای، زین‌العابدین. سیاحت‌نامۀ ابراهیم بیگ. تهران: طاهریان، 1393ش.

ملکم، سرجان. تاریخ ایران. ترجمۀ اسماعیل بن محمدعلی حیرت. تهران: افسون، 1380ش.

ناشناس. تأملی در شکل­گیری آموزش و پرورش و آموزش عالی در ایران. تهران: مؤسسۀ فرهنگی قدر ولایت، 1383ش.

یغمایی، اقبال. مدرسۀ دارالفنون به انضمام تاریخچه دارالفنون و مدارس شرف و علمیه. تهران: سروا، 1387ش.

Avery, P. and G.R.G. Hambly, C. Melville. The Cambridge History of Iran, Vol.7 (From Nadir Shah to the Islamic Republic). London: Cambridge University Press, 1991.

Bakhash, Shaul. Iran: Monarchy, Bureaucracy & Reform under the Qajars1858-1898. Ithaca Press, 1978.