درک معنایی جوامع محلی از پیامدهای تخصیص آب سدها به سکونتگاه‌های روستایی در استان کردستان

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 12، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 35، اسفند 1399، صفحه 368-333   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2021.70463.1035

نویسندگان

داود جمینی^{* 1}؛ علیرضا جمشیدی²

¹استادیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

²استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

بررسی و تحلیل درک معنایی جوامع محلی از پیامدهای تخصیص آب سدها به سکونتگاه­ های روستایی در استان کردستان هدف اصلی پژوهش حاضر است که به صورت مطالعۀ موردی، در دو روستای لگزی (برخوردار از آب سد شهید کاظمی) و گل‌تپه (محروم از آب سد) واقع در شهرستان سقز، انجام گرفته است. برای جمع ­آوری اطلاعات میدانی تکیۀ اصلی محققان بر مصاحبه­ های فردی و گروهی بوده است و برای تجزیه و تحلیل داده ­ها از روش تحلیل تماتیک استفاده شده است. به این صورت که در روستای لگزی 6 مصاحبۀ عمیق فردی و سه نشست گروهی و در روستای گل­تپه 7 مصاحبۀ عمیق فردی و سه نشست گروهی انجام گرفته است. لازم به ذکر است، روش نمونه­ گیری تمامی مصاحبه­ ها، به صورت هدفمند بوده و مبنای اتمام مصاحبه ­ها، اشباع نظری بوده است. نتایج نشان داد تخصیص آب سد به ساکنان روستای لگزی تداعی‌کنندۀ مضامین فراگیرِ مثبتی مانند «پایداری اقتصاد محلی»، «پایداری اجتماع محلی»، «شکوفایی انگیزه موفقیت» و «افزایش سازگاری با محیط» بوده است که در نهایت مضمون کلان توسعۀ پایدار روستایی را شکل داده است. برعکس، ادراک ساکنان روستای گل‌تپه از عدم تخصیص آب سد به آن­ها با مضامین منفی و بعضاً ایجاد تحول کارکردی در روستا مانند «احساس محرومیت نسبی»، «شکنندگی اقتصاد محلی»، «ناپایداری اجتماع محلی» و «خدماتی شدن مشاغل روستا»، همراه بوده که منجر به شکل­ گیری مضمون کلان ناپایداری روستایی شده است. نتایج حاصل‌شده نشان می­ دهد اتخاذ و اجرای سیاست­ های دوگانه تخصیص/ عدم تخصیص آب سدها به جوامع روستایی، می­ تواند با تداعی مفاهیم کلان پایداری/ ناپایداری توسعۀ روستایی، در تحولات کارکردی-ساختاری روستاها اثرگذار باشد. بنابراین به نظر می­ رسد تجدید نظر در سیاست­ های تخصیص منابع آبی در کشور یک ضرورت غیرقابل انکار است.

کلیدواژه‌ها

توسعۀ پایدار روستایی؛ مدیریت منابع آب؛ سد؛ تحلیل تماتیک؛ شهرستان سقز

مراجع

 

1. احمدی­ اوندی، ذ.، بهمئی، س.، سپهوند، ع.، و لجم اورک مرادی، ع. (1393). ارزیابی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی پروژۀ احداث سد کارون 3 شهرستان ایذه. فصلنامۀ توسعۀ اجتماعی (توسعۀ انسانی سابق)، 8 (3)، 52-27.
2. اسفندیاری درآباد، ف.، مصطفی­زاده، ر.، شاهمرادی، ر.، و عبادی، ا. (1398). بررسی اثر احداث سد بوکان بر شاخص­های هیدرولوژیک رودخانۀ زرینه­رود براساس منحنی تداوم جریان. نشریۀ دانش آب و خاک، 29 (4)، 159-147.
3. اکبرزاده، پ.، و کابلی، س. ح. (1396). ارزیابی اثرات اقتصادی اجتماعی سدسازی و تأثیر آن بر نظام بهره­برداری سنّتی (مطالعة موردی: سد سیازاخ شهرستان دیواندره). جغرافیا و پایداری محیط، 7 (2)، 65-53.
4. امینی، ع.، و گفتاری، ز. (1396). ارزیابی تأثیرات سد ژاوه بر مناطق روستایی هم­جوار: شهرستان سنندج. مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، 15(28)، 236-213.
5. امینی، ک.، ویسی، ف.، و محمدی، س. (1397). تحلیل و تبیین اثرهای احداث سدها بر معیشت پایدار نواحی روستایی (نمونۀ موردی: سد داریان هورامان). فصلنامۀ مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 8 (27)، 176-155.
6. پاپلی یزدی، م. ح.، و ابراهیمی، م.ا. (11387). نظریه­های توسعۀ روستایی (چاپ چهارم).تهران: انتشارات سمت.
7. توکلی، ج.، و جمینی، د. (1394). تحلیل عوامل پیش‌برندة تجهیز اراضی زراعی به سیستم­های آبیاری بارانی (مطالعة موردی: روستاهای شهرستان روانسر). جغرافیا و پایداری محیط، 16(5)، 100-89.
8. حسین­زاد، ج.، کاظمیه، ف.، جوادی، ا.، و غفوری، ه. (1392). زمینه­ها و سازوکارهای مدیریت آب کشاورزی در دشت تبریز. نشریۀ دانش آب و خاک، 23 (2)، 98-85.
9. حمیدیان، ع.، و نصرآبادی، ا. (1396). بررسی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی سد خاکی با تأکید بر رضایتمندی ساکنان روستا (مطالعۀ موردی: روستای کمیز سبزوار). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 7 (27)، 62-53.
10. حیدری، ح.، و پاپ­زن، ع. ح. (1394). پیامدهای احداث سد شهدا بر روستای جوبکبود علیا. مجلۀ تحقیقات اقتصاد و توسعۀ کشاورزی ایران، 46 (4)، 858-847.
11. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران. (1395). 34 سد در کردستان در حال بهره­برداری، ساخت و مطالعه است، بازیابی از https://www.irna.ir/news/82416442/34.
12. دانش­مهر، ح.، احمدرش، ر.، و کریمی، ع. (1398). درک معنایی نخبگان و ذی­مدخلان محلی از طرح انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه: ارائۀ مدل داده‌بنیاد. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 8 (1)، 32-1.
13. ساعدی، س.، مهرابی، ع.­ا.، طویلی، ع.، و حیدری، س. (1395). ارزیابی اثرات توسعه بر تغییرات کاربری اراضی و قیمت زمین (مطالعۀ موردی: سد طالقان)، 69 (1)، 106-93.
14. شجاعی جشوقانی، ر.، احمدی علون‌آبادی، س. ا.، جزایری، ر. ا.، و اعتمادی، ع. (1397). واکاوی معنایی آسیب­های برآمده از فضای مجازی در روابط بین زوجین در شهر اصفهان. دانش و پژوهش در روا‌ن‌شناسی کاربردی، 19(73)، 78-62.
15. شکوئی، ح. (1383). اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا (جلد اول، چاپ هفتم). تهران: انتشارات گیتاشناسی.
16. صادقی، ح. ا.، صیدائی، ا.، و رضوانی، م. ر. (1396). بررسی تأثیرات اقتصادی سدهای مخزنی بر توسعۀ سکونتگاه­های روستایی (نمونۀ موردی: سد کارون سه-شهرستان ایذه). مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، 7 (24)، 200-185.
17. صادقی، ح. ا.، صیدائی، ا.، و رضوانی، م. ر. (1397)، بررسی اثرات اجتماعی سدها بر پایداری سکونتگاه­های روستایی (مطالعۀ موردی: سد کارون سه-شهرستان ایذه). جغرافیا و توسعه، 50(16)، 198-181.
18. فعلی نهاوند، س.، و رسولی آذر، س. (1396). ارزیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی طرح­های آبخیزداری حوزۀ آبخیز سد مهاباد. نشریۀ ترویج و توسعۀ آبخیزداری، 5 (18)، 32-25.
19. قدرتی، ش.، و زیدی، م. (1396). تفسیر معنایی روستاییان از پیامدهای ساخت سد مطالعۀ موردی: منطقه­ی رودبار در استان­های ایلام و لرستان. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 8 (29)، 121-103.
20. محمدپور، ا. (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش 2 (چاپ دوم). تهران: انشارات جامعه­شناسان.
21. ملک­حسینی، ا.، و میرک­زاده، ع. ا. (1393). ارزیابی آثار اقتصادی پروژه­های توسعه بر مناطق روستایی مورد مطالعه شبکة آبیاری و زهکشی سد سلیمانشاه. تحقیقات اقتصاد و توسعۀ کشاورزی ایران، 54 (1)، 193-183.
22. نادری، ل.، و کرمی دهکردی، ا. (1397). دیدگاه خانوارهای محلی پیرامون پیامدهای اجتماعی احداث سد بهشت­آباد در حوزۀ مبدأ. پژوهش­های روستایی، 9 (4)، 644-631.
23. نوری، س. ه.، جمینی، د.، و جمشیدی، ع. (1395). شناسایی عوامل بازدارندۀ تجهیز اراضی کشاورزی روستاییان به سیستم­های آبیاری بارانی (مورد: شهرستان روانسر). نشریۀ جغرافیا و برنامه­ریزی، 20(58)، 325-303.
24. یاسوری، م. (1386). محدودیت منابع آب و نقش آن در ناپایداری مناطق روستایی استان خراسان رضوی. فصلنامۀ چشم­انداز جغرافیایی، 1(۵)، 178-163.

 

25. Ayeni, A., & Ojifo, L. (2018). The socio-economics dynamics of dam on rural rommunities: A case study of Oyan dam, Nigeria. Proceeding of the International Association of Hydrological Sciences, 379(1), 175–180.
26. Bhatti, N. B., Siyal, A. A., Qureshi, A. L., & Bhatti, L. A. (2019). Socio-economic impact assessment of small dams based on t-paired sample test using SPSS software. Civil Engineering Journal, 5(1), 153-164.
27. Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
28. Dillon, A., & Fishman, R. (2019). Dams: Effects of hydrological infrastructure on development. Annual Review of Resource Economics, 11(1), 125-148.
29. Jamini, D., Amini, A., Gadermarzi, H., & Tavakoli, J. (2017). Challenges of food security in rural areas using grouned theory approach in ravansar countery, western Iran. European Journal of Geography, 8(4), 26-40.
30. Jamini, D., Ghadermarzi, H., Mafakheri, A., Jamshidi, A., & Nikbakht, S. (2013), Investigation and assessment of factors that influence sustainable farming: A case study of rice farmers in Shirvan Cherdavel Town, Ilam province, Iran. International Journal of Agri-Science, 3 (6), 444-452.
31. Lesani, M. T., & Jafari, H. (2015). The Role of water supply management in rural economy with an emphasis on earth dam’s construction (Case study: Bakhazr County). Indian Journal of Science and Technology, 8(S3), 28-32.
32. Leunufna, S., & Evans, M. (2014). Ensuring food security in the small islands of Maluku: A community genebank approach. Journal of Marine and Island Cultures, 3(1), 125–133.
33. Malek Hosayni, A., Mirakzadeh, A. A., & Lioutas, E. (2017). The social impacts of dams on rural areas: A case study of Solaiman Shah Dam, Kermanshah, Iran. Journal of Sustainable Rural Development, 1(2), 189-198.
34. Odame Appiah, D., Sarfo, M., Famieh, B., & Addai, H. (2017). Environmental and socioeconomic perturbations of a dam project on catchment communities, Ghana. Global Environment, Health and Safety, 1(2:13), 1-9.
35. Riahi, V., & Jamini, D. (2018). A study on the villagers’ semantic understanding of functional challenges in rural settlements (Case study: Centeral District of Ravansar County). Journal of Research & Rural Planning, 7(2), 1-23.
36. Sadeghi, H. A., Seidaiy, S. S., & Rezvani, M. R. (2017). The socio-economic effects of Karun 3 dam on the sustainable development of rural areas. A case study in Iran. Human Geographies, 11(2), 213-229.
37. See, L., Fritz, S., You, L., Ramankutty, N., Herrero, M., Justice, C., …, & Obersteiner, M. (2015). Improved global cropland data as an essential ingredient for food security. Global FoodSecurity, 4(1), 37–45.
38. Shamsoldini, A., Jamini, D., & Jamshidi, A. R. (2016). Measurement and analysis of social stability in rural areas (Case study: Javanrood Township). Journal of Rural Research, 7(3), 486-503.
39. Smyth, S. J., Phillips, P. W. B., & Kerr, W. A. (2015). Food security and the evaluation of risk. Global Food Security, 4(1), 16–23.
40. Sultana, M. N., Uddin, M. M., Ridoutt, B., Hemme, T., & Peters, K. (2015). Benchmarking consumptive water use of bovine milk production systems for 60 geographical regions: An implication for Global Food security. Global Food Security, 4(1), 56-68.