تبیین نقش عوامل مؤثر بر تعلق مکانی در بافت‌های شهری (مطالعه موردی: بافت‌های قدیم، میانی، جدید و حاشیه‌ای شهر سنندج)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 14، شهریور 1400، صفحه 165-184   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.67174.0

نویسندگان

فرزام اله ویسی¹؛ فرزین چاره جو^{* 2}

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد طراحی شهری، گروه شهرسازی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

²استادیار گروه شهرسازی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

چکیده

اهمیت ایجاد زمینه های دلبستگی به مکان وتقویت مؤلفه های مؤثر بر آن به ضرورت موضوع دلبستگی به مکان و شناخت عوامل تقویت کننده آن می افزاید. تحقیق حاضر که با هدف بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای دلبستگی به مکان در سه مقیاس خانه، محله و شهر در بافت های شهر سنندج انجام شده است، دارای هدف کاربردی و ماهیت و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش، 321 نفر از ساکنین بافت های چهارگانه سنندج است. دلبستگی به مکان و ابعاد آن، متغیر وابسته و عوامل دلبستگی به مکان و مقیاس مکان به عنوان متغیرهای مستقل درنظر گرفته شده اند. جهت بررسی مقایسه ای محدوده-های پژوهش در سه سطح از آزمون‌های پس از تجربه به کمک آزمون توکی؛ برای ارزیابی اثرگذاری عوامل کالبدی، اجتماعی و فردی بر دلبستگی به مکان؛ و همچنین دلبستگی به مکان در سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری از مدل یابی معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که از میان متغیر های بعد روانشناسی، عناصر عاطفی، شناختی و رفتاری دلبستگی، عوامل کالبدی و اجتماعی و متغیر های مستقل ویژگی های فردی رابطه معناداری با متغیر وابسته دلبستگی به مکان دارند. بررسی نتایج و مقایسه عوامل دلبستگی در بین چهار محدوده نشان می دهد که محله بافت حاشیه با کمترین میزان دلبستگی به محله، از میان ابعاد دلبستگی، بعد عاطفی و ازمیان عوامل دلبستگی، عامل کالبدی نقش مؤثرتری بر دلبستگی به محله دارد، که لازم است در طرح های آتی به آنها توجه ویژه ای مبدول شود، تا بتوان دلبستگی ساکنین به محله را ارتقا بخشید و از مهاجرت ساکنان به خارج محله جلوگیری نمود.

کلیدواژه‌ها

حس تعلق؛ بافت شهری؛ معادلات ساختاری؛ سنندج

مراجع

1. احمدی، ف.، آقالطیفی، آ.، و افشار، ع. (۱۳۹۳). عوامل تأثیرگذار بر حس تعلق در فرآیند بازآفرینی در بافت مسکونی اطراف حرم حضرت امام رضا (ع)، محلۀ نوغان. هفت شهر، 4(47 و 48)، 84-70.
2. ‏‫توکلی­نیا، ج.، افراسیابی، م.، و بوچانی، م. ح. (۱۳۹۴). سنجش میزان احساس تعلق خاطر مکانی و تأثیرات فضایی- مکانی آن در بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی: محله سهل آباد شیراز). چشم انداز زاگرس، 7(25)، 24-1.
3. ‏‫چاره­جو، ف.، و حوریجانی، ن. (۱۳۹۴). ارتقای کیفیت محیط با رویکردی ویژه بر احساس تعلق به مکان. سنندج: دومین همایش بین المللی و پنجمین همایش ملی عمران شهری، دانشکده فنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج.
4. ‏‫رجایی، م.، گودرزی، م.، دارابی، م.، و تشکری، ک. (۱۳۹۶). بازتاب حس تعلق به مکان در طراحی سرای محله کوهسار تهران. پژوهش­های مکانی - فضایی، 1(2)، 147-123.
5. ‏‫رحیمی، ل. (۱۳۹۲). مقیاس مکان و دلبستگی: ارزیابی تأثیر مقیاس مکانی بر مدل دلبستگی ساکنین (نمونه موردی: محله سرخاب و شهرک رشدیه شهر تبریز). تبریز: پایان‌نامه دکتری شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
6. ‏‫رلف، ا. (۱۳۹۷). مکان و بی مکانی. ترجمه محمدرضا نقصان محمدی، کاظم مندگاری، و زهیر متکی، مجله آرمان‌شهر.
7. ‏‫زنگنه، ی.، و حسین آبادی، س. (۱۳۹۲). تحلیلی بر تعلق مکانی و عوامل مؤثر بر آن در سکونتگاه­های غیر رسمی (موردمطالعه: محدوده شرق کال عیدگاه سبزوار). مطالعات جامعه­شناختی شهری (مطالعات شهری)، 3(8)، 162-131.
8. ‏‫زنگنه، ی.، و حسین آبادی، س. (۱۳۹۳). تأثیر تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی بر بهسازی مشارکتی محلات قدیمی، نمونه موردی محله سرده سبزوار. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 5(19)، 128-111.
9. ‏‫شولتز، ک. ن. (۱۳۹۵). روح مکان: به سوی پدیدارشناسی معماری. ترجمه محمدرضا شیرازی، مجله رخ داد نو.
10. ‏‫صدریان، ز.، حسینی، س.، و نوروزیان ملکی، س. (۱۳۹۳). ارتقاء حس تعلق به مکان از طریق نوسازی بافت فرسوده با توجه به فضای واسط (نمونه موردی: محله باغ شاطر تهران). معماری و شهرسازی ایران، (7)، 44-35.
11. ‏‫علی‌نام، ز. (۱۳۹۳). بررسی دلبستگی به مکان در محله با رویکرد روانشناسی شناختی. تبریز: پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. ‎
12. ‏‫فلاحت، م.، کمالی، ل.، و شهیدی، ص. (۱۳۹۶). نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری. مجله باغ نظر، 14(46)، 22-15.
13. ‏‫کاظم­زاده آزاد، ف. (۱۳۹۱). طراحی با رویکرد افزایش حس تعلق به محله (مطالعه موردی محله جمشیدیه تهران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قزوین: دانشکده دانشگاه بین­المللی امام خمینی (ره).
14. مهندسین مشاور تدبیر شهر (1387). مطالعات طرح تفصیلی و جامع شهر سنندج. سنندج: مهندسین مشاور تدبیر شهر.

 

15. Abusafieh, S., & Razem, M. (2017). Human Behavior and Environmental Sustainability: promoting a pro-environmental behavior by harnessing the social, psychological and physical influences of the built environment. Western Australia: In World Renewable Energy Congress.
16. Arnberger, A., & Eder, R. (2012). The influence of green space on community attachment of urban and suburban residents. Urban Forestry & Urban Greening, 11, 41-49.
17. Azizi, F., & Shekari, F. (2018). Modeling the Relationship between Sense of Place, Social Capital and Tourism Support. Iranian Journal of Management Studies, 11, 547-572.
18. Bigdeli Rad, V., & Bin Ngah, I. (2013). The Role of Public Spaces in Promoting Social Interactions. J. Curr. Eng. Technol, 3, 184-188.
19. Gattino, S., Piccoli, N. D., Fassio, O., and Rollero, C. (2013). Quality of Life and Sense of Community. A Study on Health and Place of Residence. Community psychol, 41, 811-826.
20. Hashemnezhad, H., Heidari, A.A., and Mohammad Hoseini, P. (2013). Sense of place and place pttachment. Int. J. Archit. Urban Dev, 3, 4-12.
21. Hosseini, F., Sajadzadeh, H., Aram, F., & Mosavi, A. (2021). The Impact of local green spaces of historically and culturally valuable residential rreas on place attachment. Land, 10, 1-17.
22. Jansen, S. (2020). Place attachment, distress, risk perception and coping in a case of earthquakes in the Netherlands. Hous. Built Environ, 407-427.
23. Jorgensen, B., & Stedman, R. (2001). Sense of Place as an Attitude: Lakeshore Owners Attitudes Toward their Properties. Environ. Psychol, 21, 233-248.
24. Junot, A., & Fenouillet, F. (2018). Place attachment influence on human well-being and general pro-environmental behaviors. Theor. Soc. Psycology, 2, 49-57.
25. Kitchen, P., Williams, A., & Gallina, M. (2015). Sense of belonging to local community in small-to-medium sized Canadian urban areas: a comparison of immigrant and Canadian-born residents. BMC Psychology, 3, 1-17.
26. Moulay, A., Ujang, N., Maulan, S., & Ismail, S. (2018). Understanding the process of parks’ attachment: Interrelation between place attachment, behavioural tendencies, and the use of public place. City, Culture and Society, 14, 28-36.
27. Pinter-Wollman, N., Jelić, A., & Wells, N.M. (2018). The impact of the built environment on health behaviours and disease transmission in social systems. Philosophical Transactions of the Royal Society, 373, 1-18.
28. Plys, E., & Qualls, S. (2020). Sense of community and its relationship with psychological well-being in assisted living. Aging Ment. Health, 10, 1645-1653.
29. Poortinga, W., Calve, T., Jones, N., Lannon, S., Rees, T., Rodgers, S.E., Lyons, R.A., & - Johnson, R. (2017). Neighborhood Quality and Attachment. Behav, 49, 255-282.
30. Raymond, C., Brown, G., & Weber, D. (2010). The measurement of place attachment: Personal, community, and environmental connections. Environ. Psychol, 4, 422-434.
31. Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Environ. Psychol, 30, 1-10.
32. Shim, C. (2011). Urban tourism: placelessness and placeness in shopping complexes. USA: Travel and Tourism Research Association International Conference.
33. Song, Y., Wang, R., Fernandez, J., & Li, D. (2021). Investigating sense of place of the Las Vegas Strip using online reviews and machine learning approaches. Urban Plan. 205, 1-12.
34. Teixeira, D. (2014). Close your Eyes and I’ll Kiss You: the role of soundtracks in the construction of place, Invisible Places, 18–20JULY 2014, VISEU, PORTUGAL.
35. Ujang, N. (2012). Place Attachment and Continuity of Urban Place Identity. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 49, 156-167.
36. Ujang, N., & Zakariya, K. (2015). The Notion of Place, Place Meaning and Identity in Urban Regeneration. Seoul: Chung-Ang University, Asian Conference on Environment-Behaviour Studies, 170, 709-717.
37. Yuan, X., and Crooks, A. (2019). Assessing the placeness of locations through user-contributed content, Proceedings of the 3rd ACM SIGSPATIAL International Workshop on AI for Geographic Knowledge Discovery, 15-23.