بررسی وضعیت شاخص ترکیبی امنیت آبی استان های ایران در بازه 1390-1395: کاربردی از روش‌های تحلیل چندمعیاره

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 4، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 20، شهریور 1400، صفحه 21-32   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v8i2.1028

نویسندگان

نادر مالکی¹؛ رضا شاکری بستان آباد^{* 2}؛ محسن صالحی کمرودی³؛ سعیده سیدآبادی⁴

¹سازمان مدیریت و برنامه‌‏ریزی استان سمنان، ایران

²دانشگاه تهران، ایران

³دانشگاه تبریز، ایران

⁴دانشگاه صنعتی شاهرود، ایران

چکیده

خشکسالی و کم‏ آبی در ایران یک واقعیت اقلیمی است و باتوجه ‏به روند روزافزون نیاز بخش‌های مختلف به آب به‏‏‌ویژه بخش کشاورزی، مشکل خشکسالی در سال‏‏‌های آینده حادتر خواهد شد. این در حالی است که رویکرد حفظ امنیت آبی در سیاست‌‏های توسعه کشور به‏‏‌ویژه در بخش کشاورزی کمتر دیده می‌‏‏شود و سیاست‏گذاری توسعه در ایران منجر به تهدید منابع آب کشور شده و برقراری امنیت آبی را در کشور با چالش جدی مواجه نموده است. از این رو مدیریت منابع آبی و چگونگی به‌‏‏کارگیری آن در ایران نیازمند بازنگری جدی است و ضروری است منابع آب مناطق مختلف از لحاظ فاکتورهای فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی مورد سنجش مستمر قرار گرفته و براساس آن سیاست‏‏‌های توسعه‏‏‌‏ای صورت پذیرد. از این رو هدف مطالعه حاضر بررسی وضعیت امنیت آبی استان‏‌های کشور در سال‌‏های 1390 و 1395 براساس شاخص‏‏‌های امنیت آبی و شناسایی مهمترین متغیرهای موثر برآن است. به ‏این‏ منظور ابتدا با استفاده ‏از روش تحلیل سلسله مراتبی و نظرات کارشناسان و پژوهشگران اهمیت نسبی شاخص‌‏های امنیت آبی تعیین شد و با استفاده از روش‏‌های تحلیل چند معیاره شاخص ترکیبی امنیت آبی استان‏‌های ایران در سال‏‌های 1390 و 1395 ساخته شد. براساس نتایج استان‏‌های خوزستان، تهران، آذربایجان شرقی، کردستان و مازندران در وضعیت بهتر و استان‏‌های قم، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان در وضعیت بدتری از نظر امنیت آبی نسبت به سایر استان‏‌های کشور دارند.

کلیدواژه‌ها

شاخص ترکیبی امنیت آب؛ ایران؛ منابع آبی؛ تحلیل چند معیاره؛ شاخص اسپیرمن-شانون

مراجع

بدری، س. و اکبریان رونیزی، س. 1385. مطالعه تطبیقی کاربرد روش‌‎های سنجش توسعه یافتگی در مطالعات ناحیه‎‌ای. مجله جغرافیا و توسعه، (7)4: 5−22.
تقوایی، م. و شیخ بیگلو، ر. 1392. ابداع و معرفی مدل RALSPI: مدلی جدید جهت ارزیابی گزینه‌‎ها و سنجش سطح توسعه سکونتگاه‎‌ها. مطالعات پژوهش‎‌های شهری و منطقه‎‌ای، 4(16):1-22.
سلامی، ح. و طاهری ریکنده، ع. 1398. سنجش وضعیت امنیت آبی در استان‌های ایران. اقتصاد و توسعه کشاورزی، 33(1): 75-94.
سلیمی‎فر، م.، نوروزی، ر. و مطهری، م. 1388.سنجش توسعه صنعتی و توسعه منطقه‌‎ای استان‎‌های خراسان رضوی، جنوبی و شمالی، پژوهش‌‎های اقتصادی، 9(4): 175-196.
شریعتمدار، م.ح. 1397. مدیریت آب، خشکسالی و عوارض اقلیمی در اقتصاد مقاومتی. سازمان برنامه و بودجه کشور، معاونت امور اقتصادی و هماهنگی برنامه و بودجه (دبیرخانه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی). آب و اقتصاد مقاومتی. یازدهمین کنفرانس دوسالانه اقتصاد کشاورزی ایران. دانشگاه تهران، تهران.
عباسی، ف.، ناصری، ا.، سهراب، ف.، باغانی، ج.، عباسی، ن. و اکبری، م. 1394. ارتقای بهره‏‌وری مصرف آب. جلد اول. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. نوبت چاپ اول. تهران. ایران.
عبدالله‎زاده، غ.، شریف‌زاده، م. و ترحمی، ب. 1394. مقایسه روش‌های تجمیع شاخص‌ها برای ساخت شاخص ترکیبی توسعه منطقه‎‌ای، مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‎ای، 7(27): 1-20.
عربی یزدی، ا.، نیک‌نیا، ن.، مجیدی، ن. و امامی، ح. 1393. بررسی امنیت آبی در اقلیم‌های خشک از دیدگاه شاخص رد پای آب (مطالعه موردی: استان خراسان جنوبی). نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 8(4): 735-746.
محمدجانی، ا. و یزدانیان، ن، 1393. تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن. روند (روند پژوهش‏‌های اقتصادی)، 21(65-66): 117-144.
مهدیار اسماعیلی، م.، صالحی کمرودی، م. و شاکری بستان‌آباد، ر. 1398. ارزیابی و تحلیل شاخص‌‎های تاب‎‌آوری اقتصادی برای کشورهای تک‌‎محصولی. دوفصلنامه جستارهای اقتصادی،   16(32): 211-237.
نصرآبادی، ا. 1394. شواهد زیست‏‌محیطی بحران آب ایران و برخی راه‏‌حل‏ها. فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، 4(15): 65-89.
Arreguin-Cortes F.I., Saavedra-Horita J.R., Rodriguez-Varela J.M., Tzatchkov V.G., Cortez-Mejia P.E., Llaguno-Guilberto O. J. and Sainos-Candelario A. 2020. State level water security indices in Mexico. Sustainable Earth, 3: 1-14.
Bandura R. 2006. A Survey of Composite Indices Measuring CountryPerformance: 2006 Update, United Nations Development Programme -Office of Development Studies.
Brooks N., Adger W.N. and Kelly P.M. 2005. The determinants of vulnerability and adaptive capacity at the national level and the implications for adaptation. Global environmental change, 15(2): 151-163.
Guitouni A. and Martel J.M. 1998. Tentative guidelines to help choosing an appropriate MCDA method. European Journal of Operational Research, 109(2): 501-521.
Hailu R., Tolossa D. and Alemu G. 2020. Household Water Security Index: Development and Application in the Awash Basin of Ethiopia. International Journal of River Basin Management, 9: 1-17.
Joint Research Centre-European Commission.2008. Handbook on constructing composite indicators: methodology and user guide. OECD publishing.
Jonsson A.C. and Wilk J. 2014. Opening Up the Water Poverty Index—Co-Producing Knowledge on the Capacity for Community Water Management Using the Water Prosperity Index. Society & Natural Resources, 27(3): 265-280.
Korc M. E.and Ford P.B. 2013. Application of the Water Poverty Index in border colonias of west Texas. Water Policy, 15(1): 79-97.
López Álvarez B., Santacruz de León G., Ramos Leal J. A. and Morán Ramírez J. 2015. Water poverty index in subtropical zones: The case of Huasteca Potosina, Mexico. Revista internacional de contaminación ambiental, 31: 173-184.
Manandhar S., Pandey V.P. and Kazama F. 2012. Application of water poverty index (WPI) in Nepalese context: A case study of Kali Gandaki River Basin (KGRB). Water Resources Management, 26(1): 89-107.
Nardo M., Saisana M., Saltelli A., Tarantola S., Hoffman H. and Giovannini E. 2005. Handbook on constructing composite indicators: methodology and user guide. Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). Statistics Working Paper JT00188147, OECD, France.
Noriko Yamaguchi. 2007. Asia Pacific Water Forum. Asia-Pacific Water Summit, Beppu, Japan. 
Pan Y.H., Gu C.J., Ma J.Z., Zhang T.S. and Zhang H. 2014. Water Poverty Index in the inland river basins of Hexi Corridor, Gansu province. In Advanced Materials Research, 864: 2371-2375.
Pandey V.P., Babel M.S., Shrestha S. and Kazama F. 2011. A framework to assess adaptive capacity of the water resources system in Nepalese river basins. Ecological Indicators, 11(2): 480-488.
Saaty T.L. and Vargas L.G. 2012. Models, methods, concepts & applications of the analytic hierarchy process. Springer Science & Business Media,175: 23-40.
Sullivan C. 2001. The potential for calculating a meaningful water poverty index. Water international, 26(4): 471-480.
Sullivan C. 2002. Calculating a water poverty index. World development, 30(7): 1195-1210.
Sullivan C.A., Meigh J.R. and Giacomello A.M. 2003. The water poverty index: development and application at the community scale. Oxford, UK: Blackwell Publishing Ltd. In Natural resources forum, 27(3): 189-199.
Sullivan C., Meigh J. and Lawrence P. 2006. Application of the Water Poverty Index at Different Scales: A Cautionary Tale: In memory of Jeremy Meigh who gave his life's work to the improvement of peoples lives. Water international, 31(3): 412-426.
Tuzmen S. and Sipahi S. 2011. A multi-criteria factor evaluation model for gas station site selection. 2nd International Conference on Business and Economic Research, Kedah, Malaysia
UNESCO-IHE. 2009. Research Themes. Water Security. http://www.unesco-ihe.org/Research/Research-Themes/Water-security(accessed 15.06.11).
Van Ty T., Sunada K., Ichikawa Y. and Oishi S. 2010. Evaluation of the state of water resources using Modified Water Poverty Index: A case study in the Srepok River basin, Vietnam–Cambodia. International Journal of River Basin Management, 8(3-4): 305-317.
Zhang R., Duan Z., Tan M. and Chen X. 2012. The assessment of water stress with the Water Poverty Index in the Shiyang River Basin in China. Environmental Earth Sciences, 67(7):2155-2160.
Zhou P., Ang B.W. and Poh K.L. 2007. A mathematical programming approach to constructing composite indicators. Ecological Economics, 62: 291–297.
Zhou P. and Ang B. W. 2009. Comparing MCDA aggregation methods in constructing composite indicators using the Shannon-Spearman measure. Social Indicators Research, 94(1): 83-96.