مکان‌یابی اولویت اجرای انواع سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار با استفاده از نرم‌افزار GIS و مدل AHP، مطالعه موردی: دشت دز

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 7، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 20، شهریور 1400، صفحه 55-63   

نوع مقاله: فنی و ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v8i2.1017

نویسندگان

حامد پورصمصام¹؛ الهام اکبری^{* 2}؛ حسین قربانی زاده خرازی³؛ سعید برومند نسب⁴

¹کارشناس آبیاری، مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان دزفول، دزفول، ایران.

²کارشناس ارشد مهندسی رودخانه و کارشناسی آبیاری، دانشکده مهندسی علوم آب، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.

³استادیار، گروه آب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، شوشتر، ایران.

⁴استاد گروه آبیاری وزهکشی، دانشکده مهندسی علوم آب، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.

چکیده

استفاده کارآمد از آب، علاوه بر افزایش عملکرد تولید، می‌‍‌‌تواند سبب بازگشت سرمایه با تأکید بر حفظ منابع آب و محیط‌زیست شود. یکی از راه‌های استفادۀ بهینه از آب در بخش کشاورزی، می‌‍‌‌تواند کاربرد فناوری سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار باشد. در این پژوهش با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP در محیط نرم‌افزار GIS، اولویت اجرای سامانه‌های مختلف آبیاری تحت فشار (کلاسیک ثابت، آبفشان غلطان، مکانیزه خطی و موضعی) در دشت دز بررسی شد. این دشت، پهناورترین دشت و از مهمترین قطب‌های کشاورزی استان خوزستان است. بدین منظور معیارهای تأثیرگذار در اجرای هر یک از روش‌های آبیاری شامل دو معیار اصلی اقتصادی- اجتماعی و فیزیک مزرعه که هرکدام چند زیرمعیار دارند، در نظر گرفته شد. در ادامه، معیارها و زیرمعیارها با توجه به جدول امتیازبندی سلسه مراتبی از ۱ تا ۹ امتیازدهی شدند و پس از محاسبۀ میانگین هندسی وزن نهایی معیارها و زیرمعیارها برای هر گزینه، امتیازهای نهایی وارد سیستم اطلاعات جغرافیایی شد و نقشه‌های گرافیکی برای اولویت اجرای هر روش آبیاری به‌دست آمد. نقشه‌های نهایی به چندین سطح امتیازی طبقه‌بندی و امتیاز نهایی هر سیستم آبیاری با میانگین‌گیری وزنی نسبت به درصد مساحت حاصل شد و اولویت هر یک از انواع روش‌های آبیاری تحت‌فشار جهت اجرا در دشت دز تعیین گردید. نتایج نشان داد که به‌ترتیب 80/46 و 18/54 درصد از مساحت کل دشت برای اجرای انواع آبیاری بارانی و موضعی مناسب است و سامانه آبیاری کلاسیک ثابت با بیشترین امتیاز، به‌عنوان اولویت بالاتر جهت اجرا در این تحقیق انتخاب شد.

کلیدواژه‌ها

آبیاری تحت‌فشار؛ دشت دز؛ تحلیل سلسله مراتبی AHP؛ نرم‌افزار GIS؛ سامانه آبیاری کلاسیک ثابت

مراجع

آذری، الف.، آخوند علی، ع.م.، رادمنش، ف. و حقیقی،ع .1394. شبیه سازی اندرکنش آب سطحی و زیرزمینی در شرایط بهره‌برداری تلفیقی (مطالعه موردی: دشت دز). فصلنامه علوم و مهندسی آبیاری، دوره: 38(2): 33-47.
حسینی‌زاده، ع.، کابلی، ح.، زارعی، ح. و آخوندعلی، ع.م. 1395. تحلیل شدت و دوره بازگشت خشکسالی در شرایط تغییر اقلیم آتی (مطالعه موردی: دشت دزفول- اندیمشک). فصلنامه علوم و مهندسی آبیاری،1: 33-43 .
قدسی‌پور، ح. 1392. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP، انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر، چاپ یازدهم.

Anane M., Bouziri L., Limam A. and Jellali S. 2012. Ranking suitable sites for irrigation with reclaimed water in the Nabeul- Hammamet region (Tunisia) using GIS and AHP-multicriteria decision analysis.Resources. Conservation and Recycling, 65: 36-46.
Balali M.R., Keulartz J. and Korthals M. 2009. Reflexive water management in arid regions: The case of Iran. Journal of Environmental, 18(1): 91-112.
Kahil M.T., Dinar A. and Albiac J. 2015. Modeling water scarcity and droughts for policy adaptation to climate change in arid and semiarid regions. Journal of Hydrology, 522: 95-109.
Khan S., Hanjra M.A. and Mu J. 2009. Water management and crop production for food security in China:A review. Agricultural Water Management, 96(3): 349-360.
Koundouri P., Nauges C. and Tzouvelekas V .2006. Technology adoption under production uncertainty: Theory and application to irrigation technology. American Journal of Agricultural Economics, 88(3): 657-670.
Michailidis A., Koutsouris A. and Nastis S. 2011. Adoption of sustainable irrigation practices in waterscarce areas. Bulgarian Journal of Agricultural Science, 17(5): 579-591.
Neissi L. Albaji M. and Boroomand Nasab S. 2020. Combination of GIS and AHP for site selection of pressurized irrigation systems in the Izeh plain, Iran. Agricultural Water Management, 231: 1-8.
Roudi-Fahimi F., Creel L. and De Souza R.M. 2002. Finding the balance: Population and water scarcity inthe Middle East and North Africa. Population Reference Bureau Policy Brief. 
Saaty T.L. 1977. A scaling method for priorities in hierarchical structure. J. Math.Psychol, 15: 228–234.
Saaty T.L. 1980. The Analytic Hierarchy Process. McGraw Hill, New York.