ارزیابی مستندات روایی الهیات سلبی در حوزه معناشناسی صفات الهی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 106، خرداد 1400، صفحه 55-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2021.61637.0

نویسندگان

محمد اکبری¹؛ محمدعلی اسماعیلی^{* 2}

¹استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

²دانشجوی دکتری فلسفه جامعة المصطفی العالمیه قم

چکیده

نظریه «الهیات سلبی در حوزه معنا­شناسی صفات خدا»، بیان­گر سلبی­انگاری صفات ثبوتی اوست و برخی محدثان و متکلمان شیعه آن را پذیرفته­اند؛ از جمله: ثقة­الاسلام کلینی، شیخ صدوق، ملامحمدصالح مازندرانی، علامه مجلسی، قاضی سعید قمی و سیدعبدالله شبر. از رهگذر این جستار، مشخص می­شود که در فرهنگ روایی، تنها دو روایت می­تواند مستند الهیات سلبی در حوزه معنا­شناسی صفات الهی قرار گیرد که به­ترتیب از امام رضا(ع) و امام جواد(ع) صادر شده، اما با ملاحظه محتوای آن­ها، آشکار می­گردد که روایت نخست، در صدد نفی محدودیت­های صفات انسانی از صفات الهی است؛ چنان­که روایت دوم، اثبات بساطت ذات الهی را کانون بررسی قرار داده و هیچ­کدام در پی موجه­سازی نظریه سلبی­انگاری صفات ثبوتی نیستند؛ علاوه بر این­که این نظریه، نه­تنها با فرهنگ روایی امامیه سازگار نیست؛ ‌بلکه یک سلسله محذورات ثبوتی و اثباتی دارد که مانع پذیرش آن می‌شود.

کلیدواژه‌ها

زبان دین؛ الهیات سلبی؛ معناشناسی صفات الهی؛ صفات خدا؛ مستندات روایی

مراجع

آشتیانی، سیدجلال­ الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، قم: بوستان کتاب، 1378ش.

ابن میمون، موسی، دلالة الحائرین، تحقیق یوسف اتاى، بی­جا: ‏مکتبة الثقافة الدینیة، 1972م.

افلوطین، دوره آثار فلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1366ش.

 برقی، ابوجعفر، رجال البرقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383ق.

برنجکار، رضا و ابوذر نوروزی، «بررسی و نقد الهیات سلبی دیونیسیوس در پرتو رهیافت قرآن و احادیث»، فصلنامه الهیات تطبیقی، 1392ش.، سال چهارم،‌ شماره 10، صص1-14.

پترسون، مایکل و همکاران، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، 1389ش.

تیلیش، پل، الهیات فرهنگ، ترجمه مراد فرهادپور و فضل­الله پاکزاد، تهران: طرح نو، 1376ش.

 خویی، ابوالقاسم، ‌معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم: مرکز النشر الثقافه الاسلامیه فی العالم، بی­تا.

دولت، محمدعلی و محمد دولتی، «تفسیر مستندات الهیات سلبی در روایات علوی»، فصلنامه علوم حدیث، 1394ش.، شماره 75، صص71-94.

 سعدیا بن یوسف، کتاب الأمانات و الاعتقادات، بر اساس نسخه اصلی کتاب در کتابخانه دانشگاه کالیفورنیا در آمریکا، بی­جا: بی­نا، 1880م.

 شبر، سیدعبدالله، حق الیقین فی معرفة أصول الدین، قم: أنوار الهدى‏، 1424ق.

 صدرالمتألهین، محمد، الأسفارالعقلیة الأربعة، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1981م.

  صدرالمتألهین، محمد، شرح أصول الکافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1383ش.

 صدوق، محمدبن علی، التوحید، قم: موسسة النشر الاسلامی، 1398ق‏.

 طباطبایی، محمدحسین، نهایة الحکمة، تحقیق غلام­رضا فیاضی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1385ش.

 قاضی سعیدقمی، محمدبن محمد، شرح توحید الصدوق، تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1386ش.

 کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه سیدجلال­الدین مجتبوی، تهران: سروش، 1375ش.

 کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.

 کوهن شرباک، دن، فلسفه یهودی در قرون وسطی، ترجمه علیرضا نقدعلی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1383ش.

 مازندرانی، محمدصالح، شرح الکافی(الأصول و الروضة)، تحقیق میرزا ابوالحسن شعرانی، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1429ق.

 مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1404ق.

 مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول، تهران: دارالکتب الاسلامیّة، 1408ق.

 ملایری، موسی، «نقد و بررسی چهار رویکرد در الهیات سلبی»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، (1388ش)، شماره 17، صص37-57.

 نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.

 ولفسن، هری اوسترین، بازتاب­های کلام اسلامی در فلسفه یهودی، ترجمه علی شهبازی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1387ش.

 هیک، جان، فلسفه دین، ترجمه بهزاد سالکی، تهران: انتشارات بین المللی الهدی، 1381ش.