تحلیل و بررسی حرز منسوب به امام جواد علیه‌السلام

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، شهریور 1401، صفحه 9-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2021.70375.1106

نویسنده

اسماعیل اثباتی^*

استادیار دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

دعا در فرهنگ شیعی جایگاه والایی دارد. دعاهای مأثور بخش مهمی از میراث حدیثی شیعه را تشکیل می دهد. بخشی از این میراث مربوط به دعاهایی است که برای در امان ماندن از آسیب‌ها و بیماری‌ها بیان شده است. حرزها و تعویذها از این دسته از دعاها به شمار می‌آیند که در بین مردم با اقبال بسیاری مواجه هستند. در این میان حرز منسوب به امام جواد علیه‌السلام شهرت بیشتری یافته و بسیاری از مردم از آن استفاده می‌کنند. این نوشتار تلاشی است در جهت منبع‌شناسی و اعتبارسنجی حرز منسوب به امام جواد علیه‌السلام. به این منظور افزون بر مطالعات رجالی و بررسی سندی، به بررسی متنی و محتوایی حرز نیز پرداخته شده است.
متن مربوط به «سبب صدور حرز» با وقایع تاریخی ناسازگار است و با وجود انگیزه کافی برای نقل گسترده، تنها از یک طریق ناشناخته نقل شده است. سند روایت هم آشفتگی‌های بسیاری دارد. در نتیجه دلیل قانع کننده‌ای بر انتساب این حرز به امام جواد علیه‌السلام یافت نشد.

کلیدواژه‌ها

حرز؛ تعویذ؛ امام جواد علیه‌السلام؛ دعا

مراجع

الابشیهی، محمد بن احمد، المستطرف فی کل فن مستظرف، بیروت، دار و مکتبه الهلال، 2000م.

ابن اثیر، ، النهایة فی غریب الحدیث، ، چاپ چهارم، قم، مؤسسة إسماعیلیان، 1364ش.

ابن بسطام، عبد الله و حسین، طب الائمه(ع)، قم، انتشارات رضی، قم، 1411ق.

ابن حبان بستی، محمد، الثقات، موسسه الکتب الثقافیه، حیدر آباد هند، 1393ق.

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ دوم، 1390ق.

ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ، قم، انصاریان، 1412ق.

ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، چاپخانه حیدری، نجف، 1376.

بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1414.

بن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، موسسه آفاق، 1371ش.

بن طاووس، علی بن موسی، مُهَج الدعوات  و منهج العبادات فی الادعیه و الاحراز، کتابخانه سنایی، بی جا، بی تا.

بن طاووس، علی بن موسی، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، قم، آل البیت(ع)، 1409.

ابن قتیبه، المعارف، تحقیق : دکتور ثروت عکاشة،دار المعارف،قاهره، بی تا.

اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، دار الأضواء، چاپ دوم، 1405ق.

آقا بزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، دار الأضواء، بیروت، 1405ق.

آقا رضا همدانی، مصباح الفقیه، قم، نشر منبع، 1422ق.

 بحر العلوم، سید مهدی، الدره النجفیه، نجف، مکتبه الرضا، 1377ق.

 برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، دار الکتب الإسلامیه، 1330ش.

برقی، احمد بن محمد بن خالد، کتاب الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1342.

 بیاضی عاملی، علی بن یونس، الصراط المستقیم، مکتبه مرتضویه، بی تا.

جواهری، محمد حسن النجفی، جواهر الکلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ش.

جوهری، الصحاح، تحقیق: أحمد عبد الغفور العطار،  بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.

حریری، اسماعیل، مجله بقیه الله، شماره 300، ص55 ـ 59. لبنان ضاحیه جنوبی، 1437.

حسین بن عبد الوهاب، عیون المعجزات، ناشر : محمد کاظم الشیخ صادق الکتبی، نجف، 1369ق.

خانی(مهروش)، حامد(فرهنگ)، سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، دوره 44، بهار و تابستان 1390، ص 65 ـ 83.

خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة البلاغ، چاپ چهارم، 1991م.

خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.

خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، چاپ پنجم، 1413ق.

قطب الدین راوندی، الخرائج والجرائح، قم، مؤسسۀ امام مهدی(عج)، 1409ق.

قطب الدین راوندی، الدعوات، قم، مدرسة الإمام المهدی (ع)، بی تا.

سید جعفر مرتضی عاملی، الحیاه السیاسیه للامام الجواد، مرکز اسلامی للدراسات، 1405.

شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین، صراط النجاه، قم، کنگره بزرگداشت شیخ انصاری، 1373.

شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان،  قم، انتشارات عزیزی، 1385ش.

صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، تقدیم: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریة، بی تا.

صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، تصحیح وتعلیق: علی أکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، 1338ش.

صدوق، محمد بن علی، خصال، تصحیح وتعلیق: علی أکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، 1362ش.

طبری شیعی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، قم، مؤسسة البعثة، 1413ق

طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک مشهور به تاریخ طبری، بیروت، مؤسسة اعلمی، چاپ چهارم، 1403ق.

طریحی، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1408ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، چاپ دوم،  تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1364ش.

طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، 1411ق.

فتح الله، أحمد: معجم ألفاظ الفقه الجعفری، دمام، مطابع المدخول، 1415ق.

فراهیدی، خلیل بن احمد، العین؛ قم، دار الهجره، چاپ دوم، 1409ق.

فضلی، عبدالهادی، اصول الحدیث، ام القری، بیروت، 1421ق.

قزوینی، سید محمد، موسوعه امام جواد علیه السلام، به اشراف آیت الله ابوالقاسم خزعلی، قم، موسسه ولی عصر(عج)، 1419ق.

کفعمی، تقى الدین إبراهیم بن علی، بلد الامین، تهران، کتابخانه شیخ صدوق، 1383ش.

کفعمی، تقى الدین إبراهیم بن علی، جنة الأمان الواقیة وجنة الایمان الباقیة، المشتهر بالمصباح، بیروت، مؤسسة الأعلمی، 1403ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، چاپ پنجم، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1363ش.

مجلسی،  بحارالانوار، بیروت، الوفاء، چاپ دوم، 1403ق.

محمدی شاهرودی، عبدالعلی، آداب سفر در فرهنگ نیایش(ترجمه الامان من اخطار الزمان)، تهران، نشر آفاق، 1381ش.

محمود عبدالرحمن عبدالمنعم، معج المصطلحات و الالفاظ الفقهیه، قاهره، دارالفضیله، بی تا.

مسعودی، ابی الحسن علی بن حسین بن علی، مروج الذهب و معادن الجواهر، تحقیق: عبدالعلی امیر مهنا، بیروت، مؤسسۀ الاعلمی، 1411ق.

مفید، الارشاد، چاپ دهم، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، تحقیق التراب، بی تا.

مفید، المقنعه، قم، انتشارات اسلامی، 1410ق.

ملا صالح مازندرانی، شرح اصول کافی، تعلیقات: میرزا أبو الحسن شعرانی، دارإحیاء التراث العربی، 1421ق.

میرداماد، محمد باقر الحسینی استر آبادی، الرواشح السماویه، تحقیق : غلامحسین قیصریه‌ها ، نعمة الله جلیلی، قم، دار الحدیث، 1422ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، انتشارات اسلامی، 1416ش.

نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ناشر، فرزند مؤلف، تهران، چاپ شفق، 1412ق.

نوری، میرزا حسین، خاتمه مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، 1415ق.

یعقوبی، أحمد بن أبی یعقوب، تاریخ یعقوبی، قم مؤسسة نشر فرهنگ أهل بیت علیهم السلام، بی تا.

یوسف بن حاتم شامی، الدر النظیم، قم، نشر اسلامی، بی تا.