ادلۀ اثبات عدم‌تناهی واجب‌تعالی و تلازم آن با وحدت شخصی وجود (براساس نگاه صدرایی)

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 109، اسفند 1401، صفحه 205-232   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2021.43183.0

نویسندگان

حجت اسعدی^{* 1}؛ عباس جوارشکیان²؛ سیدمرتضی حسینی شاهرودی³

¹دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مفاهیم جاری در بیان فلاسفه و مورد استفاده در الهیات به‌معنای اعم و اخص و طبیعیات، مفهوم نامتناهی است که انواع گوناگونی دارد. در این میان، معنای قابل اطلاق به واجب‌تعالی، نامتناهی شدّی است که باید تفسیر صحیحی از آن ارائه شود. مراد از نامتناهی شدّی، وسعت و شدّت در وجود است. این تفسیر مبتنی بر مبانی خاصّ فلسفۀ صدرایی چون اصالت وجود، تشکیک خاص‌الخاصّی، علیّت به‌معنای تشأن و بسیط الحقیقه است. نامتناهی بودن خداوند دلایل متعددی دارد که مهم‌ترین ثمرۀ آن، اثبات وحدت شخصی وجود است. از وحدت شخصی وجود، به دست می‌آید که میان این دو تلازم است؛ یعنی از هریک می‌توان دیگری را نتیجه گرفت و تمام دلایل مثبِت هریک، مُثبِت دیگری نیز خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

نامتناهی؛ نامتناهی شدّی؛ وحدت شخصی وجود؛ ملاصدرا

مراجع

نهج‌البلاغه

آشتیانی، سیدجلال‌الدین، شرح مقدمه قیصری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1370

آملی، سیدحیدر، جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار به‌ضمیمه نقدالنقود، تصحیح هانری کربن و عثمان‌اسماعیل یحیی، تهران، علمی و فرهنگی، بی‌تا.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، الشفاء، تحقیق سعید زاید، ذوی‌القربی، قم، 1434ق.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، الالهیات من کتاب‌الشفاء، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم، 1376.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، الاشارات‌والتنبیهات، شرح نصیرالدین الطوسی و قطب‌الدین الرازی، البلاغه، قم، 1435ق.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، الهیات دانشنامۀ علائی، تصحیح محمد معین، دانشگاه بوعلی، همدان، 1383.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، الحدود، الهیئة‌المصریة، قاهره، 1989م.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، بیدار، قم، 1371.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، النجاۀمن‌الغرق فی بحر‌الضلالات، تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه، دانشگاه تهران، تهران، 1379.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، الهیئةالمصریة، قاهره، 1973م.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، برهان الشفا، تصحیح و مقدمه عبدالرحمن بدوی، دارالنهضةالعربیة، قاهره، 1966م.

ارسطو، طبیعیات، ترجمه مهدی فرشاد، دانشگاه شیراز، شیراز، 1375.

الأشعری، ابوالحسن، مقالات‌الإسلامیین‌وإختلاف‌المصلّین، تحقیق محمد عبدالحمید، النهضةالمصریة، قاهره، 1950م.

بریه، امیل، تاریخ فلسفه(در دورۀ یونانی)، ترجمه علی‌مراد داودی، دانشگاه تهران، تهران، 1352.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق‌مختوم، اسراء، قم، 1393.

جوادی آملی، عبدالله، تفسیرموضوعی، اسراء، تهران، 1387

جوادی آملی، عبدالله، علی‌بن‌موسی‌الرّضا و الفلسفةالإلهیة، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، 1404ق.

راس، ویلیام دیوید، ارسطو، ترجمه مهدی قوام‌صفری، فکر روز، تهران، 1377.

فخررازی، محمدبن‌عمر، المباحث‌المشرقیة فى علم الإلهیات‌والطبیعیات، بیدار، قم، 1411ق.

فخررازی، محمدبن‌عمر، المطالب‌العالیۀ من العلم‌الإلهیۀ، دارالکتب العربیة، بیروت، 1407ق.

زنوزی، علی‌بن‌عبدالله، بدایع‌الحکم، علامه طباطبایی، تهران، 1376.

سهروردی، شهاب‌الدین، مجموعه مصنفات، تصحیح ومقدمه هانری کربن و دیگران، مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی، تهران، 1375.

سبزواری، هادی‌بن‌مهدی، غررالفرائد، تعلیقۀ هیدجی_آملی، به‌اهتمام مهدی محقق و توشی‌هیکو ایزدتسو، دانشگاه تهران، تهران، 1369.

سبزواری، هادی‌بن‌مهدی، شرح منظومه حکمت، تحقیق محسن بیدارفر، بیدار، قم، 1390.

شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم، نهایۀالاقدام فی علم‌الکلام، تصحیح آلفرد گیوم، بی‌جا، بی‌تا.

شهرزوری، شمس‌الدین، شرح حکمۀالاشراق، تحقیق حسین ضیائی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1372.

شهرزوری، شمس‌الدین، رسائل‌الشجرة‌إلإهیة فی علوم‌الحقائق‌الربانیة، مقدمه وتصحیح نجفقلی حبیبی، انجمن حکمت وفلسفه ایران، تهران، 1383.

صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، الحکمۀالمتعالیۀ فی الأسفارالعقلیۀالأربعۀ، دار‌الأحیاءالتراث‌العربی، 1981م

صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، تعلیقه بر الهیات شفا، بیدار، قم، بی‌تا.

صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، الشواهدالربوبیۀ فی مناهج‌السلوکیۀ، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، المرکز الجامعی للنشر، مشهد، 1360.

صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، العرشیۀ، تصحیح غلام‌حسین آهنی، مولی، تهران، 1361.

صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، ‌المشاعر، به‌اهتمام هانری کربن، طهوری، تهران، 1342.

صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، المظاهرالالهیۀ فی اسرارالعلوم‌الکمالیۀ، مقدمه وتصحیح سیدمحمد خامنه‌ای، بنیاد حمکت صدرا، تهران، 1378.

طوسی، نصیرالدین، اساس‌الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، دانشگاه تهران، تهران، 1361.

طوسی، نصیرالدین، اصول‌فلسفه‌و روش‌رئالیسم، مقدمه و پاورقی شهید مرتضی مطهری، صد،را، تهران 1390.

علامه حلّی، نهایۀالمرام‌فی‌علم‌الکلام، تحقیق فاضل عرفان، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، 1419ق.

عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، سمت، تهران، 1386.

غزالی، ابوحامد، مجموعه‌رسائل، دارالفکر، بیروت، 1416ق.

قمشه‌ای، محمدرضا، تعلیقه‌برتمهیدالقواعد، مقدمه وتصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، انجمن حکمت و فلسفه، تهران، 1355.

میرداماد، محمدباقر، القبسات، به‌اهتمام مهدی محقق ودیگران، دانشگاه تهران، تهران، 1367.

میرداماد، محمدباقر، مجموعه‌مصنفات، به‌اهتمام عبدلله نورانی، انجمن آثار ومفاخر فرهنگى، تهران ، 1381.

مصاحب، غلامحسین، آنالیز ریاضی، امیرکبیر، تهران، 1385.

نبوی، لطف‌الله، مبانی منطق و روش‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، 1389.

ورنر، شارل، حکمت‌یونان، ترجمه بزرگ نادرزاده، زوار، تهران ، بی‌تا.

هاپوود جینز، جیمز، فیزیک‌وفلسفه، ترجمه علیقلی بیانی، علمی و فرهنگی، تهران، 1388.

Hrbacek, Karel, Jech, Thomas, Introduction to set theory, 3^rd ed. rev. and expanded, Switzerland, Marcel Dekker, Inc. 1999.

Martin.B.R, Shaw. G, Particle Physics, published by Jhon Wiley and Sons, 3^rd ed, West Sussex, 2008.

مقالات

جعفریان، گرجیان، جواد، محمدمهدی، «بررسی مفهوم نامتناهی در کلام و فلسفه اسلامی و اطلاق آن بر خداوند»، حکمت‌اسراء، شماره1، پیاپی19، بهار1393، صص5-34.

ملایری، منصوری نوری، موسی، امیرحسین، «بررسی و تحلیل عدم‌تناهی خداوند متعال به‌عنوان اصلی‌ترین برهان بر اثبات وحدت شخصی»، قبسات، دوره19، شماره73، پاییز1393، صص167-196.