تحلیل مقایسه‌ای- انتقادیِ جایگاه «وساطت روحی»در زیست معنوی مدرن و شهود در عرفان اسلامی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 52، شماره 2 - شماره پیاپی 105، آذر 1399، صفحه 53-74   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2021.44017.0

نویسندگان

رضا جلیلی^{* 1}؛ وحید سهرابی فر²؛ رحمان بوالحسنی²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب قم

²هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

«معنویت گرایی مدرن» پس از پایان جنگ جهانی به مدد انسان مدرن خسته از علم­گرائی ماتریالیستی آمد تا با تغییر «زیست معنوی» به او آرامش و امید در زندگی مادی اعطا کند و دست کوتاه شده و ناتوان او را به دامن عالم فوق طبیعیات گره زند. در این میان، جنبش «عصر جدید» از شاخه‌­های معنویت­‌گرائی، با ارائۀ سازوکار «وساطت روحی» و بهره­‌گیری از پیشینۀ تاریخی پیشامسیحی اروپا و آمریکای شمالی، مدعی داشتن طریقت باطنی و ارتباط با عالم ماوراء و تبیین آن گردید. مقاله عهده‌دار تبیین نسبت «شهود عرفانی و وساطت روحی ( (Channelingاست. در واقع پرسش اصلی این­ است که آیا وساطت روحی همان شهود عرفانی است؟ این انگاره که «وساطت روحی بدیل و جایگزین شهود عارفان در دنیای مدرن است» با مبانی عرفان اسلامی سازگار است؟ پس از تعریف، بیان پیشینه و انواع وساطت روحی به مقایسه و تحلیل انتقادی آن از منظر شهود عرفان اسلامی پرداخته­‌ا­یم. به دلیل تمایز در غایت­ شناسی، سنجه ­شناسی و جنبه­ های معرفت­ شناسانه و هستی­ شناسانه، انگارۀ این­ همانی وساطت روحی با شهود، صحیح ارزیابی نمی­‌شود.

کلیدواژه‌ها

معنویت‌گرایی جدید؛ باطن‌گرایی غربی؛ عصر جدید؛ وساطت روحی؛ کشف و شهود

مراجع

ابن منظور، محمد بن مکرم،، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر. 1408.

الیاده، میرچاده، شمنیسم: فنون کهن خلسه، ترجمه: محمد کاظم مهاجری، قم، نشر ادیان، 1387.

اکبری، رضا، جاودانگی، چ2. قم: بوستان کتاب. 1390.

تول (تُلی)، اکهارت، مُلکی دیگر، مَلَکوتی دیگر، ترجمه: سیامک عاقلی، تهران، نشر نامک، 1394.

تول، اکهارت، سکون سخن می‌گوید، ترجمه: فرناز فرود، تهران، کلک آزادگان. 1394.

تول، اکهارت، جهانی نو( آگاهی معنوی از آهنگ زندگی)، ترجمه: هنگامه آذرمی، تهران: کلک آزادگان، 1385.

تول، اکهارت،  نیروی حال( رهنمویی برای روشن‌بینی معنوی(، ترجمه: هنگامه آذرمی، تهران: کلک آزادگان، 1396.

قیصری، محمد، مقدمه شرح قیصری بر فصوص الحکمه، ترجمه: سیدحسین سیدموسوی، تهران، حکمت، 1387.

آشتیانی، سیدجلال،.شرح مقدمه قیصری، تهران، انتشارات امیر کبیر. 1370.

ابن­‌عربی، محیى الدین،. فصوص الحکم، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة،  1946.

براناک، سارابان، فراوانی مطلق، ترجمه: فاطمه معتمدی، تهران: روزنه. 1395.

شجاعی، محمد، مقالات، تهران. سروش، 1380.

حسن‌‏زاده آملى، حسن، شرح فصوص الحکم داود القیصرى، قم: بوستان کتاب، 1386.

جوادی آملی، عبداله، تحریر تهمید القواعد، تهران: انتشارات الزهرا. 1372.

هَنگراف، ووتر، «وساطت روحی»، ترجمه باقر طالبی دارابی، مجله هفت آسمان، ش 49، 1390، (صص 115- 144).

کاردک، آلان، مدیوم­­ها (یا ارتباط با ارواح)، مترجم: حسن سعد، تهران، موسسه مطبوعاتی عطائی، 1366.

کمپل، کولین، «تئودیسه «عصر جدید» براى عصر جدید»، ترجمه باقر طالبی دارابی، مجله هفت آسمان، ش 38، 1387، (صص 187- 210).

راغب اصفهانی، حسین بن­محمد، مفردات القرآن، مصحح: صفوان عدنان داوودی، بیروت، دار الشامیة، 1992.

السلمى، ابو عبد الرحمن محمد، طبقات الصوفیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1424.

سمنانی، علاء الدوله، تبیین المقامات و تعیین الدرجات، تصحیح: اکبر راشدی­‌نیا، تهران، نشر سخن، 1396.

رحیمیان، سعید، مبانی نظری عرفان، تهران، انتشارات سمت، 1388.

روحانی‌­نژاد، حسین، ولایت در عرفان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.

رستگار، عباس علی، معنویت در سازمان، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1386.

طنطاوی جوهری، عالم ارواح، مترجم: حبیب اله آموزگار، تهران، انتشارات اقبال، 1349.

عبید، رئوف، انسان روح است نه جسد، مترجم: امیر هوشنگ دانائی، تهران، نغمه،  1385.

فضلی، علی، علم سلوک، چ 2، قم: نشر معارف، 1390.

نیریزی، ام‌­بیگم سلمه، جامع الکلیات، تحقیق: مهدی افتخار، قم، کتاب‌سرای اشراق، 1381.

فضلی، علی، «تبیین انسان شناختی حقیقت قلبیه و لطیفة قلبیه از نگاه عرفان اسلامی»، پژوهشنامه حکمت اسراء، بهار شماره 23، 1394(117-140).

طالبی دارابی، باقر، «معنویت­‌گرایی نوین به مثابه گفتمان»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 62، 1392، (213-252).

همتی، همایون، «اندیشه­‌های فرقه­‌های عصر جدید»، کیهان فرهنگی، شماره 284، 1389( 56-60).

محمدی، عبداله، «نقد نظریه تباین دین و معنویت»، معرفت کلامی، شماره 3، 1390( 115-136).

المظفر، محمد رضا،  المنطق، قم: اسماعیلیان، 1379.

ملکیان، مصطفی، سنت و سکولاریسم، تهران: موسسه فرهنگی صراط، 1388.

ملکیان، مصطفی، «بررسی وضعیت فکر دینی در دنیای معاصر»، بی‌­تا،  (http://bidgoli1371.blogfa.com/category/18)

گروه نویسندگان، روح و دانش جدید(مقاله ارواح و مدیوم­ها، اثر میسن، هربرت مالوی)، مترجم: محمدرضا غفاری، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 1379.

Taylor, Charles,  A Secular Age, Cambridge, Harvard University Press, 2006.               

Kocku Von Stuckrad, (Ed) Esotericism in THE BRILL DICTIONARY OF RELIGION, Leiden Brill, 2006.

 Helen Schucman , William Thetford and Kenneth Wapnick, (Eds), A Course in Miracles, New York, the foundation for Inner Pease, 2007.

 https://article.tebyan.net/256090

https://en.wikipedia.org/wiki/Eckhart_Tolle