برهمکنش حجم آب مصرفی و شوری آب آبیاری بر عملکرد گندم در مناطق خشک (مطالعه موردی: یزد)

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 6، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 22، اسفند 1400، صفحه 43-50   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v8i4.2106.1053

نویسندگان

محمدحسن رحیمیان^{* 1}؛ حسن غلامی²؛ غلامحسن رنجبر¹؛ حسین بیرامی¹؛ بی‌تا مروج الاحکامی³؛ مهدی کریمی¹؛ سید علی محمد چراغی⁴

¹استادیار، عضو هیئت علمی مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران

²دانشجوی دکتری رشته علوم و مهندسی آب،دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

³استادیار، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران

⁴استادیار، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

چکیده

کشاورزانی که با مساله شوری روبه‏رو هستند، گاهی سوالاتی در خصوص پیش‌بینی عملکرد، تحت تاثیر شوری آب آبیاری (EC_iw) و حجم آب مصرفی (V_iw) مطرح می‌نمایند که پاسخ به آن‌ها، مستلزم اطلاع از تابع تولید گیاه می‌باشد. این پژوهش با هدف بررسی برهمکنش شوری آب آبیاری و حجم آب مصرفی برعملکرد گندم (رقم نارین) طی سه سال زراعی 97-1396، 98-1397 و 99-1398 در یزد انجام شد تا تاثیر مقادیر مختلف حجم آب (بین 4500 تا 11600 مترمکعب بر هکتار) بر عملکرد گندم در سه سطح شوری (3، 5 و 8 دسی زیمنس بر متر) مورد تجزیه و تحلیل رگرسیون قرار بگیرد. در ادامه، معادله‌ای برای تخمین عملکرد براساس شوری و حجم آب مصرفی ارائه و ارزیابی شد. نتایج حاصله بیانگر افزایش تاثیرپذیری افت عملکرد گندم از حجم آب آبیاری در شرایط شور‌ نسبت به شرایط غیرشور بود؛ به‏طوری‌که کشاورزان مناطق شور باید در مورد کفایت حقابه در اختیار خود برای تامین نیاز آبی مزرعه (اعم از نیاز گیاه و نیاز آبشوئی) اطمینان داشته و برنامه‌ریزی‌های آبیاری را با دقت بیشتری نسبت به شرایط غیرشور انجام دهند. در خصوص معادله تخمین عملکرد براساس EC_iw و V_iw، ضریب تبیین (R²) این معادله 0/67 بوده و انتظار می‌رود عملکرد گندم را با خطای تقریبی 524± کیلوگرم بر هکتار در منطقه مطالعاتی برآورد نماید. این معادله برای برآورد افت تولید گندم در اثر افزایش شوری و یا کمبود آب آبیاری، تخمین عملکرد مزرعه قبل از برداشت محصول و یا تامین نیاز آبی مزرعه برای تولید مقدار مشخصی محصول در منطقه مطالعاتی کاربرد دارد.

کلیدواژه‌ها

تابع تولید؛ گندم آبی؛ شوری؛ یزد

مراجع

احمدی، ک.، عبادزاده، ح.ر.، حاتمی، ف.، عبدشاه، ه. و کاظمیان، آ. 1399. آمارنامه کشاورزی (جلد 1: محصولات زراعی). مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. معاونت برنامه ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی.
چراغی، س.ع.م. 1386. ارزیابی مدیریت‌های بهره‌برداری از منابع آب و خاک شور اراضی تحت کشت گندم مناطق مختلف کشور، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی.
حبیب‏زاده، ع.، عیوضی، ع.ر. و عبدی، س. 1399. ارزیابی مناطق مستعد کشت گندم آبی از نظر هزینه‌های اقتصادی و کاهش مصرف آب در شهرستان-های استان آذربایجان‌غربی. نشریه علوم گیاهان زراعی ایران، 51(3):220–205
خزایی، ج. و هوشمند، م. 1393. کنترل ناپارامتریک غیرخطی شوک های بهره‏ وری در برآورد تابع تولید کشاورزی استان‏های برگزیده ایران (مطالعه موردی: برآورد تابع تولید گندم آبی). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 28(3): 259-246
ذوالفقاران، ا.، قهرمان، ب.، حقایقی، ا. و جلینی، م. 1396. تأثیر آبیاری بارانی متعامد تحت شرایط کم‌‏آبی و شوری‌‏های متفاوت بر تولید گندم (دانه و کاه) جهت و برازش مناسب‏ترین تابع تولید بر آن. تنش‌‏های محیطی در علوم زراعی 11(4): 979-971
رحیمیان، م.ح.، حاجی حسینی ع.، اسپرس، ر.، بیرامی، ح. 1396. تدوین سند بهره‌وری آب کشاورزی در استان یزد، گزارش علمی فنی به شماره ثبت 53298، مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران، ص. 129.
رحیمیان، م.ح.، دهقانی، ف. 1397. نگاه تحلیلی به کیفیت (شوری) منابع آب مورد استفاده در بخش کشاورزی، گزارش علمی مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، (منتشر نشده).
زاهد م.، سلطانی ا.، زینلی ا.، ترابی ب.، زند ا.، عالیمقام س.م. 1398. مدل‏سازی پتانسیل عملکرد و خلاء عملکرد گندم آبی در ایران، تولید گیاهان زراعی (مجله الکترونیک تولید گیاهان زراعی)،  12(3): 35-52
سپاسخواه ع.ر.، توکلی ع.ر.، موسوی ف. 1385. اصول و کاربرد کم آبیاری. انتشارات کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. تهران، ایران.
کیانی، ع.ر.، میرلطفی، س.م.، همایی، م. و آبیار، ن.م. 1382. بررسی اقتصادی تولید گندم در شرایط شوری و کم آبی. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 11(44-43): 163-178.
کیانی، ع.ر.، میرلطفی، س.م.، همایی، م. و چراغی، س.ع.م. 1384. تعیین بهترین تابع تولید آب-شوری گندم در منطقه شمال گرگان. مجله تحقیقات مهندسی کشاورزی، 6(25): 1-14.
مومنی، ع. 1389. پراکنش جغرافیایی و سطوح شوری منابع خاک ایران، مجله پژوهش‌‏های خاک، 24(3): 203-215.

Ayers R.S. and Westcot D.W. 1989. Water quality for agriculture. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) irrigation and drainage paper No. 29 Rev.1, Rome, Italy.
Datta K.K. and Dayal B. 2000. Irrigation with poor quality water: An empirical study of input use economic loss and coping strategies. Indian Journal of Agricultural Economics, 55: 26-37.
Datta K.K., Sharma V.P. and Sharma D.P. 1998. Estimation of a production function for wheat under saline conditions. Agricultural Water Management, 36: 85- 94.
Doorenbos J. and Kassam A.H. 1979. Yield response to water. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) Irrigation and drainage Paper No. 33, Rome, Italy.
Doorenbos J. and Pruitt W.O. 1977. Guidelines for prediction crop water requirements. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) Irrigation and drainage Paper No. 24, Rome, Italy.
FAO. 2018. World Food and Agriculture – Statistical Pocketbook. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), Rome, Italy. 
Feddes R.A., Kowalik P.J. and Zaradny H. 1980. Simulation of field water use and crop yield. Pudoc (Centre for agricultural publishing and documentation), 143(2): 254-255.
Letey J. and Dinar A. 1986. Simulated crop production function for several crops when irrigated with saline waters. Hilgardia, 54:1-32.
Maas E.V. 1986. Salt tolerance of plants. Journal of Applied Agricultural Research, 1:12-26
Maas E.V. 1990. Crop salt tolerance. Agricultural Salinity Assessment and Management Monograph, 71: 262-304
Maas E.V. and Hoffman G.J. 1977. Crop salt tolerance - current assessment. Journal of the Irrigation and Drainage Division, American Society of Civil Engineers, 103(IR2): 115-134.
Munns R. James R.A. 2003. Screening methods for salinity tolerance: a case study with tetraploid wheat, Plant and Soil, 253:201-218.
Shroyer J.P., Whitney D. and Peterson D. 1997. Wheat Production Handbook. K-State Research & Extension, Manhattan, Kansas.
Van Genochten, M. Th. 1983. Analyzing crop salt tolerance data: Model description and user’s manual. Research report No. 120. U. S. Salinity Lab. Reverside, C. A.
Vaux H. J. Jr. and Pruitt W. V. 1983. Crop-water production functions, In: Hillel, D. (Ed.). Advances in irrigation. Vol. 2. Academic Press Inc., NY.