ارزیابی شیوه‌های مدیریت آب کشاورزی در حوضه کوهستانی رودخانه کشکان

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 9، دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 43، مهر 1401، صفحه 163-187   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.72926.1118

نویسندگان

مهرشاد طولابی نژاد^{* 1}؛ محمد آزادپور²؛ زینب دولتشاهی³

¹مدرس دانشگاه لرستان، و پسا دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی‌روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²کارشناس ارشد جغرافیا برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان. ایران

³دانشجوی دکتری اقلیم شناسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

انتقال آب مناطق کوهستانی استان لرستان به سایر استان­ها، ورود کشاورزان غیربومی به منطقه، در کنار وقوع خشکسالی باعث کاهش سطح آب رودخانه­های استان لرستان و همچنین رودخانه کشکان شده است. این موضوع کشاورزانی را که از منابع آب سطحی برای کشاورزی استفاده می­کنند، با مشکلاتی روبرو ساخته است. برای سازگاری با این چالش، مدیریت آب از موضوعات مهم است که می­تواند به بهره­وری بهینه آب کشاورزی کمک کند. هدف این مطالعه ارزیابی مدیریت آب کشاورزی در حوضه رودخانه کشکان در شهرستان پلدختر است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. ابزار گردآوری داده­ها و اطلاعات پرسش­نامه و مصاحبه است. پژوهش حاضر دارای دو جامعه­آماری است. جامعه آماری اول کشاورزان حوضه رودخانه کشکان است که از طریق فرمول کوکران 354 کشاورز برای تحلیل­های کمی انتخاب شد. جامعه آماری دوم شامل کارشناسان کشاورزی و مدیریت آب است که با روش نمونه­گیری هدفمند 30 کارشناس برای تحلیل­های کیفی انتخاب شد. برای پاسخگویی به سؤالات پژوهش از آزمون رتبه­ای هم­انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش­جوهانسن) و تحلیل کیفی استفاده شد. نتایج پژوهش گویای آن است که استفاده از لوله برای انتقال آب، کاهش دفعات آبیاری، آبیاری در زمان تبخیرکم، سیمان زدن جوی­های آب، لایروبی کانال­های آب و استفاده از مخازن کوچک آب مهم­ترین شیوه­های مدیریت منابع آب کشاورزی در منطقه می­باشند. نتایج کیفی نشان داد که اقدامات مهندسی، تکنولوژی، نهادی/مدیریتی، اجتماعی، محیط ‌زیستی و اقتصادی مهم­ترین اقداماتی است که می­تواند جهت مدیریت بهینه آب کشاورزی در حوضه رودخانه کشکان از سوی کشاورزان مورداستفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

توسعه کشاورزی؛ مدیریت آب کشاورزی؛ حوضه رودخانه کشکان؛ شهرستان پلدختر

مراجع

اسماعیل‌زاده پاداری، سیامک، حسینی، سید محمود، امیدی نجف‌آبادی، مریم؛ 1396. بررسی نقش اعتبارات اعطایی بانک کشاورزی در توسعه روستایی: مطالعه موردی استان تهران. روستا و توسعه. دوره بیستم. شماره 1. صص 147-169. https://dorl.net/dor/20.1001.1.15633322.1396.20.1.7.6

جشاری، سهیلا، مرادی، ابراهیم؛ 1398. تدوین راهبردهای توسعه اقتصاد کشاورزی نواحی روستایی استان سیستان و بلوچستان با رویکرد آینده‌پژوهی. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. دوره هشتم شماره 29. صص 51- 66.

http://serd.khu.ac.ir/article-1-3353-fa.html

حیدری، نادر؛ 1398. رویکردها و راهکارهای سازگاری با تغییر اقلیم از جنبه‌های مدیریت آب کشاورزی و امنیت غذائی. مدیریت آب در کشاورزی. دوره ششم. شماره 1. صص 23-36.

URL: http://wmaj.iaid.ir/article_100570.html

شهیدی، علی، مروّت­نشان، علی؛ 1395. مدیریت آب کشاورزی با رویکرد آب مجازی از طریق تکنیک بهینه‌سازی ژنتیک (GA)(مطالعه موردی: دشت بیرجند). نشریه آبیاری و زهکشی ایران. دوره دهم. شماره 6. صص 714-722.https://idj.iaid.ir/article_55454_b459982af601bc9be2c0621c9861747b.pdf

 

طولابی­نژاد، مهرشاد، طولابی­نژاد، میثم، طباطبایی، سیدعلی، (1396)، سازگاری کشاورزان با تغییرات آب و هوایی و نقش آن در امنیت­غذایی خانوارهای روستایی شهرستان پلدختر. مخاطرات محیط طبیعی. دوره ششم. شماره 13. صص 67-90. https://doi.org/10.22111/jneh.2017.3148

عنابستانی، علی­اکبر، طولابی­نژاد، مهرشاد؛ 1397. ارزیابی و اولویت‌بندی موانع و چالش‌های بازاریابی محصولات کشاورزی با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه‌ای فازی (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان پلدختر). مجله آمایش جغرافیایی فضا.  دوره هشتم. شماره 30. صص 59-78.

https://doi.org/10.30488/gps.2019.85832

عیدی، اسماء، کاظمیه، فاطمه، ظریفیان، شاپور؛ 1400. واکاوی عوامل مؤثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی (مطالعه موردی گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه). دانش کشاورزی و تولید پایدار. دوره سی­ و یکم. شماره 2. صص 361- 375.https://dx.doi.org/10.22034/saps.2021.13118

منتظری، عبدالقیوم، صحنه، بهمن، قانقرمه، عبدالعظیم؛ 1400. نقش مدیریت منابع آب در معیشت پایدار خانوارهای نواحی روستایی نمونة پژوهش: دهستان مزرعة شمالی و جنوبی شهرستان آق‌قلا. برنامه­ریزی فضایی. دوره یازدهم، شماره 1، صص 67- 86.https://doi.org/10.22108/sppl.2020.122008.1478

مهدی­زاده ملاباشی، تورج؛ 1394. حکمرانی و مدیریت جامع منابع آب در فضای پسابرجام، فصلنامة صدای آب.  دوره چهارم، شماره 1، صص 1- 10.https://civilica.com/doc/245/

یارمرادی، زهرا، خداداد، مهدی، نصیری، بهروز، کرمپور، مصطفی؛ 1398. مکان‌یابی عرصه‌های مناسب آب‎های زیرزمینی نیازمند به تغذیه مصنوعی با مدل فازی (با تاکید بر استان لرستان). علوم و مهندسی آب و فاضلاب. دوره چهارم، شماره 2، صص 47-57.https://doi.org/10.22112/jwwse.2019.163705.1130

 

Aremu, Y. S., 2014. Role of Agriculture in Economic Growth & Development: Nigeria Perspective, Munich Personal RePEc Archive (MPRA), Paper No. 55536, posted 28. April 2014 13:18 UTC, 1- 22. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/55536/1/MPRA_paper_55536.pdf

Bakker, K., 2012. Water security: research challenges and opportunities. Science, 337(6097), 914-915. https://doi.org/10.1126/science.1226337

Barker, R. Molle, F., 2004. Evolution of irrigation in South and Southeast Asia (Vol. 5). Iwmi.http://www.iwmi.cgiar.org/assessment/files/pdf/publications/ResearchReports/CARR5.pdf

Bielski, S., Marks-Bielska, R., Zielińska-Chmielewska, A., Romaneckas, K., & Šarauskis, E., 2021. Importance of agriculture in creating energy security-A case study of Poland. Energies, 14(9), 1- 20. https://doi.org/10.3390/en14092465

Chen, S., & Ravallion, M., 2007. Absolute poverty measures for the developing world, 1981–2004. Proceedings of the National Academy of Sciences, 104(43), 16757-16762. https://doi.org/10.1073/pnas.0702930104

Cheng, C., & Jinxia, W., 2010. Progress, characteristics and determinants of irrigation management reform: empirical research in the irrigation district of the yellow river basin. Journal of Natural Resources, 25(7), 1079-1086. http:// www.jnr.ac.cn/ EN/ 10.11849/ zrzyxb.2010.07.003

De Fraiture, C., Molden, D., & Wichelns, D., 2010. Investing in water for food, ecosystems, and livelihoods: An overview of the comprehensive assessment of water management in agriculture. Agricultural Water Management, 97(4), 495-501. https:// doi.org/ 10.1016 /j.agwat.2009.08.015

Del Carpio, M. B., Alpizar, F., & Ferraro, P. J., 2021. Community-based monitoring to facilitate water management by local institutions in Costa Rica. Proceedings of the National Academy of Sciences, 118(29), 1- 10. https://doi.org/10.1073/pnas.2015177118

Gomiero, T., Pimentel, D., & Paoletti, M. G., 2011. Is there a need for a more sustainable agriculture? Critical reviews in plant sciences, 30(1-2), 6-23. https:// doi.org/1 0.1080/ 07352689.2011.553515

Gordon, L. J., Finlayson, C. M., & Falkenmark, M., 2010. Managing water in agriculture for food production and other ecosystem services. Agricultural Water Management, 97(4), 512-519. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2009.03.017

Hernik, J., Noszczyk, T., & Rutkowska, A., 2019. Towards a better understanding of the variables that influence renewable energy sources in eastern Poland. Journal of Cleaner Production, 241, 118- 123. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.118075

Khadim, F. K., Dokou, Z., Bagtzoglou, A. C., Yang, M., Lijalem, G. A., & Anagnostou, E., 2021. A numerical framework to advance agricultural water management under hydrological stress conditions in a data scarce environment. Agricultural Water Management, 254, 1- 21. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2021.106947

Kumar. D. P, Bhavani  R. V and Swaminathan, M. S., 2014), A Farming System Model to Leverage Agriculture for Nutritional Outcomes, Agricultural Research, 3 (3), 193-203. https://doi.org/10.1142/9789813200074_0026

Le Roux, B., van der Laan, M., Vahrmeijer, T., Bristow, K. L., & Annandale, J. G., 2017. Establishing and testing a catchment water footprint framework to inform sustainable irrigation water use for an aquifer under stress. Science of the Total Environment, 599, 1119-1129 https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.04.170

Mishra, Y., Babel, M. S., Nakamura, T., & Mishra, B., 2021. Impacts of Climate Change on Irrigation Water Management in the Babai River Basin, Nepal. Hydrology, 8(2), 85- 103. https://doi.org/10.3390/hydrology8020085

Mishra, Y., Nakamura, T., Babel, M. S., Ninsawat, S., & Ochi, S., 2018. Impact of climate change on water resources of the Bheri River Basin, Nepal. Water, 10(2), 220. https://doi.org/10.3390/w10020220

Mokarram, M., Zarei, A. R., & Etedali, H. R., 2021. Optimal location of yield with the cheapest water footprint of the crop using multiple regression and artificial neural network models in GIS. Theoretical and Applied Climatology, 143(1),701-712. https://10.1007/s00704-020-03413-y

Molden, D., 2013. Water for food water for life: A comprehensive assessment of water management in agriculture. Routledge. https:// handle/1 0568/ 36462/ Summary_ Synthesis Book.

Namara, R. E., Hanjra, M. A., Castillo, G. E., Ravnborg, H. M., Smith, L., & Van Koppen, B., 2010. Agricultural water management and poverty linkages. Agricultural water management, 97(4), 520-527. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2009.05.007

Novoa, V., Ahumada-Rudolph, R., Rojas, O., Sáez, K., de la Barrera, F., & Arumí, J. L., 2019. Understanding agricultural water footprint variability to improve water management in Chile. Science of the total environment, 670, 188-199. https:// doi.org/ 10.1016/ j.scitotenv. 2019.03.127

Rodell, M., Famiglietti, J. S., Wiese, D. N., Reager, J. T., Beaudoing, H. K., Landerer, F. W., & Lo, M. H., 2018. Emerging trends in global freshwater availability. Nature, 557(7707), 651-659. https://nature.com/articles/s41586-018-0123-1

Rondhi, M., Khasan, A. F., Mori, Y., & Kondo, T., 2020. Absence of legislation and the quest for an effective mode of governance in agricultural water management: An insight from an irrigation district in central java, Indonesia. Irrigation and Drainage, 69(4), 572-583. https://doi.org/10.1002/ird.2450

Standar, A., Kozera, A., & Satoła, Ł., 2021. The Importance of Local Investments Co-Financed by the European Union in the Field of Renewable Energy Sources in Rural Areas of Poland. Energies, 14(2), 450- 470. https://doi.org/10.3390/en14020450

Sun, H., Wang, S., & Hao, X., 2017. An Improved Analytic Hierarchy Process Method for the evaluation of agricultural water management in irrigation districts of north China. Agricultural Water Management, 179, 324-337. https:// doi.org/ 10.1016/ j. agwat. 2016. 08.002

Ullah, R., Abbas, A. W., Ullah, M., Khan, R. U., Khan, I. U., Aslam, N., & Aljameel, S. S., 2021. EEWMP: An IoT-Based Energy-Efficient Water Management Platform for Smart Irrigation. Scientific Programming, 2021(4), 1- 9. https://doi.org/10.1155/2021/5536884

Weiss, M., Jacob, F., & Duveiller, G., 2020. Remote sensing for agricultural applications: A meta-review. Remote Sensing of Environment, 236, 111-122. https:// doi.org/ 10.1016/ j.rse.2019.111402

World Bank., 2016. Reengaging in Agricultural Water Management: Challenges and Options. The Office of the Publisher, Washington D C. https://doi.org/10.1596/978-0-8213-6498-7

Xiang, Z., Bailey, R. T., Nozari, S., Husain, Z., Kisekka, I., Sharda, V., & Gowda, P., 2020. DSSAT-MODFLOW: A new modeling framework for exploring groundwater conservation strategies in irrigated areas. Agricultural Water Management, 232, 1- 33. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2020.106033

Xinchun, C., Mengyang, W., Xiangping, G., Yalian, Z., Yan, G., Nan, W., & Weiguang, W., 2017. Assessing water scarcity in agricultural production system based on the generalized water resources and water footprint framework. Science of the Total Environment, 609, 587-597. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.07.191

Xu, D., Gong, S., Li, Y., & Liu, Y., 2010. Problem and strategies on development of agricultural water management. Transactions of the Chinese Society of Agricultural Engineering, 26(11), 1-7. https://content/tcsae/tcsae/2010/00000026/00000011/art00001

Yadeta, D., Kebede, A., & Tessema, N., 2020. Climate change posed agricultural drought and potential of rainy season for effective agricultural water management, Kesem sub-basin, Awash Basin, Ethiopia.Theoretical and Applied Climatology, 140(1), 653-666. https:// doi.org/ 10.1007/s00704-020-03113-7

Zhang, J., Bai, M., Zhou, S., & Zhao, M., 2018. Agricultural water use sustainability assessment in the Tarim River Basin under climatic risks. Water, 10(2), 170- 181. https:// doi.org/ 10.3390/w10020170

Zhu, T., Ringler, C., & Rosegrant, M. W., 2019. Viewing agricultural water management through a systems analysis lens. Water Resources Research, 55(3), 1778-1791. https:// doi.org/ 10.1029/2017WR021007