تحلیل هنجارهای اخلاقی در نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده برای پیش‌بینی رفتار خانوارهای روستایی در حفاظت از جنگل‌های زاگرس (موردمطالعه: شهرستان دوره چگنی استان لرستان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 15، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 47، مهر 1402، صفحه 303-325   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.73958.1138

نویسندگان

حامد ایزدی^{* 1}؛ آمنه سواری ممبنی²؛ مسلم سواری³

¹دانشجوی دکتری ترویج و آموزش کشاورزی و توسعه روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، اهواز، ایران

²دکتری ترویج و آموزش کشاورزی و توسعه روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، اهواز، ایران.

³استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، اهواز، ایران

چکیده

جنگل­ها به‌عنوان یکی از منابع ثروت ملی برای نسل­های کنونی و آینده در کشور، از اهمیت خاصی برخوردارند. شواهد حاکی از آن است که امروزه، جنگل­ها توسط گسترش کشاورزی و سایر کاربری‌های زمین تهدید می‌شوند بنابراین حفاظت از آن­ها بسیار حائز اهمیت است. هدف این تحقیق بررسی سازه­های پیش­بینی­کننده رفتار خانوارهای روستایی در حفاظت از جنگل­های زاگرس با استفاده از نظریه رفتار برنامه­ریزی شده به‌واسطۀ هنجار اخلاقی است. این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و ازنظر نحوۀ جمع­آوری داده­ها توصیفی- پیمایشی بوده است. داده­های گردآوری شده به‌وسیله نرم‌افزارهای SPSS و Amos و با رویکرد مدل­سازی معادلات ساختاری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. جامعه آماری این پژوهش را خانوارهای روستایی در چهار دهستان دوره چگنی (1399N=) تشکیل دادند که بر اساس جدول کرجسی و مورگان حجم نمونه 300 خانوار انتخاب شد. افراد نمونه با استفاده از روش نمونه­گیری طبقه­ای با انتساب متناسب موردمطالعه قرار گرفتند. ابزار جمع­آوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته بوده که روایی صوری و محتوایی آن توسط جمعی از استادان و صاحب­نظران تأیید گردید. افزون بر این، برای تعیین میزان پایایی، از پیش­آزمون با محاسبه ضریب آلفا کرونباخ استفاده و تائید شد. یافته­ها نشان داد متغیر رفتار با متغیرهای نگرش، هنجار ذهنی، کنترل رفتاری درک شده، هنجار اخلاقی و نیت رابطه مثبت و معنی­داری دارد. نتایج به دست آمده از مدل معادله‌های ساختاری تحلیل مسیر نیز نشان داد، متغیرهای هنجار اخلاقی، نیت و کنترل رفتاری درک شده تأثیر مثبت، مستقیم و معنی­دار و متغیرهای هنجار اخلاقی، نگرش و کنترل رفتاری درک شده دارای تأثیر غیرمستقیم و معنی­داری بر متغیر رفتار می­باشند. درنهایت نظریۀ رفتار برنامه­ریزی شده با واسطه متغیر هنجار اخلاقی می‌تواند به ترتیب 52 و 38 درصد از تغییرات متغیرهای نیت و رفتار خانوارهای روستایی را نسبت به حفاظت از جنگل­ها پیش­بینی کند.

کلیدواژه‌ها

جنگل‌های زاگرس؛ شهرستان دوره چگنی؛ خانوارهای روستایی؛ هنجار اخلاقی

مراجع

ارمغان، سیمین؛ 1397. راهبردهای افزایش مشارکت مردمی در ارتقاء شاخص­های زیست­محیطی نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان­های بخش مرکزی ملارد). فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی. سال دهم. شماره دوم. بهار 1397. https://geography.garmsar.iau.ir/article_539275.html

ایلدرمی، علیرضا؛ قاسمیور، فرهاد؛ بهمنی، نگار؛ 1394. بررسی نقش عوامل اقتصادی-اجتماعی در تخریب زیست­بوم جنگل­های زاگرس (منطقه کاکارضا لرستان). دو فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات حمایت و حفاظت جنگل­ها و مراتع ایران. 13(2): 149-140. http://dx.doi.org/10.22092/ijfrpr.2016.106021

رودگرمی، پژمان؛ انصاری، ناصر؛ فراهانی، ابراهیم؛ 1390. بررسی عوامل اجتماعی- اقتصادی مؤثر در تخریب منابع طبیعی استان تهران. فصلنامة علمی-پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد 18. شماره 1. ص 151-171. https://doi.org/10.22092/ijrdr.2011.102052

ملک میرزایی، مریم؛ کریمیان، علی اکبر؛ 1399. نقش بهره­برداری بی­رویه از محصولات فرعی جنگل و مرتع در تخریب آن­ها (مطالعۀ موردی: بخش زرین آباد، شهرستان دهلران). مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران. دوره 73. شماره 1. بهار 1399. https://doi.org/10.22059/jrwm.2020.265100.1295

 

Abdulkarim, B., Yacob, M. R., Abdullahi, A. M., & Radam, A., 2017. Farmers’ perceptions and attitudes toward forest watershed conservation of the North Selangor Peat Swamp Forest. Journal of sustainable forestry, 36(4), 309-323.

https://doi.org/10.1080/10549811.2017.1300539

Aguilar‐Luzón, M. D. C., García‐Martínez, J. M. Á., Calvo‐Salguero, A., & Salinas, J. M., 2012. Comparative study between the theory of planned behavior and the value–belief–norm model regarding the environment, on Spanish housewives' recycling behavior. Journal of Applied Social Psychology, 42(11), 2797-2833. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.2012.00962.x

Ahmed, A. S., Yahia, N., Okkacha, H., & Hadj, K., 2020. Impact of ecological restoration techniques on the dynamics of degraded ecosystems of the mounts of Saida: Case of the forests of Doui Thabet (West Algeria). Acta scientifica naturalis, 7(2), 98-121.

https://doi.org/10.2478/asn-2020-0023

 

Ajzen, I., 2015. Consumer attitudes and behavior: the theory of planned behavior applied to food consumption decisions. Italian Review of Agricultural Economics, 70(2), 121-138. https://doi.org/10.13128/REA-18003

Bagheri, A., Bondori, A., Allahyari, M. S., & Damalas, C. A., 2019. Modeling farmers’ intention to use pesticides: An expanded version of the theory of planned behavior. Journal of Environmental Management, 248, 109291. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2019.109291

Balée, W., de Oliveira, V. H., dos Santos, R., Amaral, M., Rocha, B., Guerrero, N., ... & Pezzuti, J., 2020. Ancient transformation, current conservation: traditional forest management on the Iriri River, Brazilian Amazonia. Human Ecology, 1-15. https://doi.org/10.1007/s10745-020-00139-3

Bijani, M., Ghazani, E., Valizadeh, N., & Haghighi, N. F., 2017. Pro-environmental analysis of farmers' concerns and behaviors towards soil conservation in central district of Sari County, Iran. International Soil and Water Conservation Research, 5(1), 43-49.

https://doi.org/10.1016/j.iswcr.2017.03.001

Börjeson, L., & Ango, T. G., 2021. The production and destruction of forests through the lens of landesque capital accumulation. Human Ecology, 1-11. https://doi.org/10.1007/s10745-021-00221-4

Börner, J., Schulz, D., Wunder, S., & Pfaff, A., 2020. The effectiveness of forest conservation policies and programs. Annual Review of Resource Economics, 12, 45-64. https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-resource-110119-025703

Carter, S., Herold, M., Avitabile, V., de Bruin, S., De Sy, V., Kooistra, L., & Rufino, M. C., 2017. Agriculture-driven deforestation in the tropics from 1990–2015: emissions, trends and uncertainties. Environmental Research Letters, 13(1), 014002.

https://doi.org/10. 10.1088/1748-9326/aa9ea4

Castilho, L. C., De Vleeschouwer, K. M., Milner-Gulland, E. J., & Schiavetti, A., 2018. Attitudes and behaviors of rural residents toward different motivations for hunting and deforestation in protected areas of the northeastern Atlantic Forest, Brazil. Tropical Conservation Science, 11. https://doi.org/10.1177/194008291775350

Coté, C. J., Lerman, J., & Todres, I. D., 2012. A practice of anesthesia for infants and children E-book: Expert consult: Online and print. Elsevier Health Sciences. https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=bXn3RGPW77oC&oi=fnd&pg=PP1&dq

Coulibaly-Lingani, P., Savadogo, P., Tigabu, M., & Oden, P. C., 2011. Factors influencing people's participation in the forest management program in Burkina Faso, West Africa. Forest Policy and Economics, 13(4), 292-302. https://doi.org/10.1016/j.forpol.2011.02.005

Curtis, P. G., Slay, C. M., Harris, N. L., Tyukavina, A., & Hansen, M. C., 2018. Classifying drivers of global forest loss. Science, 361(6407), 1108-1111.

 https://doi.org/10. 10.1126/science.aau344

De Dominicis, S., Sokoloski, R., Jaeger, C. M., & Schultz, P. W., 2019. Making the smart meter social promotes long-term energy conservation. Palgrave Communications, 5(1), 1-8. https://doi.org/10.1057/s41599-019-0254-5

De Groot, J. I. M., Steg, L., and Dicke, M., 2007. Morality and reducing car use: Testing the norm activation model of prosocial behavior. Transportation Research Trends. New York, NY: NOVA. https://scholar.google.com/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&q=Morality+and+reducing+car+use%3A+Testing+the+norm+activation+model+of+prosocial+behavior.+&btnG

Donald, I. J., Cooper, S. R., & Conchie, S. M., 2014. An extended theory of planned behaviour model of the psychological factors affecting commuters' transport mode use. Journal of environmental psychology, 40, 39-48. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2014.03.003

Eldredge, L. K. B., Markham, C. M., Ruiter, R. A., Fernández, M. E., Kok, G., & Parcel, G. S., 2016. Planning health promotion programs: an intervention mapping approach. John Wiley & Sons.

https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=UyrdCQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PR10&dq=Eldredge+2016&ots

Empidi, A. V. A., & Emang, D., 2021. Understanding Public Intentions to Participate in Protection Initiatives for Forested Watershed Areas Using the Theory of Planned Behavior: A Case Study of Cameron Highlands in Pahang, Malaysia. Sustainability, 13(8), 4399. https://doi.org/10.3390/su13084399

Glanz, K., & Bishop, D. B., 2010. The role of behavioral science theory in development and implementation of public health interventions. Annual review of public health, 31, 399-418. https://doi.org/10.1146/annurev.publhealth.012809.103604

Greaves, M., Zibarras, L. D., & Stride, C., 2013. Using the theory of planned behavior to explore environmental behavioral intentions in the workplace. Journal of Environmental Psychology, 34, 109-120. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2013.02.003

Guillem, E. E., & Barnes, A., 2013. Farmer perceptions of bird conservation and farming management at a catchment level. Land use policy, 31, 565-575.

https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2012.09.002

Han, H., 2015. Travelers' pro-environmental behavior in a green lodging context: Converging value-belief-norm theory and the theory of planned behavior. Tourism Management, 47, 164-177. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2014.09.014

Harland, P., Staats, H., & Wilke, H. A., 2007. Situational and personality factors as direct or personal norm mediated predictors of pro-environmental behavior: Questions derived from norm-activation theory. Basic and Applied Social Psychology, 29(4), 323-334. https://doi.org/10.1080/01973530701665058

Holt, J. R., Butler, B. J., Borsuk, M. E., Markowski-Lindsay, M., MacLean, M. G., & Thompson, J. R., 2021. Using the Theory of Planned Behavior to Understand Family Forest Owners’ Intended Responses to Invasive Forest Insects. Society & Natural Resources, 34(8), 1001-1018. https://doi.org/10.1080/08941920.2021.1924330

Ildorom, A., Ghasemi, F., Bahmani,N., 2015. Investigating the role of socio-economic factors in the degradation of Zagros forests ecosystem (Kakareza region of Lorestan). Journal of Iranian Forests and Rangelands Protection and Conservation Research. 13 (2): 149-140., in Persian).  http://ijfrpr.areeo.ac.ir/article_106

Ito, K., Ida, T., & Tanaka, M., 2018. Moral suasion and economic incentives: Field experimental evidence from energy demand. American Economic Journal: Economic Policy, 10(1), 240-67. http:// 10.1257/pol.20160093

Jana, S. K., Lise, W., & Ahmed, M., 2014. Factors affecting participation in joint forest management in the West Bengal state of India. Journal of Forest Economics, 20(4), 317-332. https://doi.org/10.1016/j.jfe.2014.09.003

Karppinen, H., 2005. Forest owners’ choice of reforestation method: an application of the theory of planned behavior. Forest Policy and Economics, 7(3), 393-409.

 https://doi.org/10.1016/j.forpol.2003.06.001

Karppinen, H., & Berghäll, S., 2015. Forest owners' stand improvement decisions: Applying the Theory of Planned Behavior. Forest Policy and Economics, 50, 275-284.

https://doi.org/10.1016/j.forpol.2014.09.009

Kok, M. T., Kok, K., Peterson, G. D., Hill, R., Agard, J., & Carpenter, S. R., 2017. Biodiversity and ecosystem services require IPBES to take novel approach to scenarios. Sustainability Science, 12(1), 177-181. https://doi.org/10.1007/s11625-016-0354-8

Lam, S. P., 2006. Predicting intention to save water: Theory of planned behavior, response efficacy, vulnerability, and perceived efficiency of alternative solutions 1. Journal of Applied Social Psychology, 36(11), 2803-2824. https://doi.org/10.1111/j.0021-9029.2006.00129.x

Landon, A. C., Kyle, G. T., & Kaiser, R. A., 2017. An augmented norm activation model: The case of residential outdoor water use. Society & Natural Resources, 30(8), 903-918. https://doi.org/10.1080/08941920.2016.1239294

Larson, L. R., Stedman, R. C., Cooper, C. B., & Decker, D. J., 2015. Understanding the multi-dimensional structure of pro-environmental behavior. Journal of Environmental Psychology, 43, 112-124. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2015.06.004

Le Dang, H., Li, E., Nuberg, I., & Bruwer, J., 2014. Understanding farmers’ adaptation intention to climate change: A structural equation modelling study in the Mekong Delta, Vietnam. Environmental Science & Policy, 41, 11-22. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2014.04.002

Lee, S. J., 2011. Volunteer tourists' intended Participation: Using the Revised Theory of Planned Behavior (Doctoral dissertation, University Libraries, Virginia Polytechnic Institute and State University). https://cir.nii.ac.jp/crid/1130282273112269312

Lu, A. C. C., Gursoy, D., & Del Chiappa, G., 2016. The influence of materialism on ecotourism attitudes and behaviors. Journal of Travel Research, 55(2), 176-189.

 https://doi.org/10.1177/00472875145410

Medjahdi, B., Letreuch-Belarouci, A., Maazouz, S., & Taïbi, K., 2018. Diversité floristique des subéraies des monts de Tlemcen (Nord Ouest Algérien). Fl. Medit, 28, 67-77.

 https://doi.org/10. 10.7320/FlMedit28.067

Meijer, S. S., Catacutan, D., Sileshi, G. W., & Nieuwenhuis, M., 2015. Tree planting by smallholder farmers in Malawi: Using the theory of planned behaviour to examine the relationship between attitudes and behaviour. Journal of Environmental Psychology, 43, 1-12. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2015.05.008

Møller, M., Haustein, S., and Bohlbro, M. S., 2018. Adolescents’ associations between travel behaviour and environmental impact: A qualitative study based on the Norm-Activation Model. Travel Behaviour and Society, 11, 69-77. https://doi.org/10.1016/j.tbs.2017.12.005

Mullan, B., Allom, V., Sainsbury, K., & Monds, L. A., 2015. Examining the predictive utility of an extended theory of planned behaviour model in the context of specific individual safe food-handling. Appetite, 90, 91-98. https://doi.org/10.1016/j.appet.2015.02.033

Newton, P., Miller, D. C., Byenkya, M. A. A., & Agrawal, A., 2016. Who are forest-dependent people? A taxo nomy to aid livelihood and land use decision-making in forested regions. Land Use Policy, 57, 388-395. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2016.05.032

Oettel, J., & Lapin, K., 2021. Linking forest management and biodiversity indicators to strengthen sustainable forest management in Europe. Ecological Indicators, 122, 107275. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.107275

Opp, K. D., 2013. Norms and rationality. Is moral behavior a form of rational action? Theory and Decision, 1-27. https://doi.org/10.1007/s11238-012-9315-6

Popa, B., Niță, M. D., & Hălălișan, A. F., 2019. Intentions to engage in forest law enforcement in Romania: An application of the theory of planned behavior. Forest Policy and Economics, 100, 33-43. https://doi.org/10.1016/j.forpol.2018.11.005

Primmer, E., & Karppinen, H., 2010. Professional judgment in non-industrial private forestry: Forester attitudes and social norms influencing biodiversity conservation. Forest Policy and Economics, 12(2), 136-146. https://doi.org/10.1016/j.forpol.2009.09.007

Raziuddin, K., Vaithianathan, S., 2018. A fresh look at understanding green consumer behavior among young urban Indian consumers through the lens of Theory of Planned Behavior. J. Clean. Prod. 183, 46–55. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.02.097

Roudgarmi, P., Anssari, N., Farahani, E., 2011. Determining effective socio-economic factors on degradation of Natural Resources in Tehran province, Iranian journal of Range and Desert Reseach, Vol. 18 No. (1), 2011. (in Persian). https://doi.org/10.22092/ijrdr.2011.102052

Sánchez, M., López-Mosquera, N., Lera-López, F., & Faulin, J., 2018. An extended planned behavior model to explain the willingness to pay to reduce noise pollution in road transportation. Journal of cleaner production, 177, 144-154.

 https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.12.210

Schneiderhan-Opel, J., & Bogner, F. X., 2021. Cannot See the Forest for the Trees? Comparing Learning Outcomes of a Field Trip vs. a Classroom Approach. Forests, 12(9), 1265. https://doi.org/10.3390/f12091265

Scholes, R., Montanarella, L., Brainich, A., Barger, N., ten Brink, B., Cantele, M., ... & Willemen, L., 2018. Summary for policymakers of the assessment report on land degradation and restoration of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. IPBES Secretariat, Bonn, Germany.

https://www.ipbes.net/system/tdf/spm_3bi_ldr_digital.pdf?file=1&type=node&id=28335

Si, H., Shi, J. G., Tang, D., Wu, G., & Lan, J., 2020. Understanding intention and behavior toward sustainable usage of bike sharing by extending the theory of planned behavior. Resources, Conservation and Recycling, 152, 104513. https://doi.org/10.3390/ijerph16152788

Shin, Y. H., & Hancer, M., 2016. The role of attitude, subjective norm, perceived behavioral control, and moral norm in the intention to purchase local food products. Journal of foodservice business research, 19(4), 338-351. https://doi.org/10.1080/15378020.2016.1181506

Soorani, F., & Ahmadvand, M., 2019. Determinants of consumers’ food management behavior: Applying and extending the theory of planned behavior. Waste management, 98, 151-159. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2019.08.025

Strydom, W. F., 2018. Applying the theory of planned behavior to recycling behavior in South Africa. Recycling, 3(3), 43. https://doi.org/10.3390/recycling3030043

Sutherland, L. A., 2011. “Effectively organic”: Environmental gains on conventional farms through the market? Land Use Policy, 28(4), 815-824.

 https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2011.01.009

Trihadmojo, B., Jones, C. R., Prasastyoga, B., Walton, C., & Sulaiman, A., 2020. Toward a nuanced and targeted forest and peat fires prevention policy: Insight from psychology. Forest Policy and Economics, 120, 102293. https://doi.org/10.1016/j.forpol.2020.102293

Ullah, S., Abid, A., Aslam, W., Noor, R. S., Waqas, M. M., & Gang, T., 2021. Predicting behavioral intention of rural inhabitants toward economic incentive for deforestation in Gilgit-Baltistan, Pakistan. Sustainability, 13(2), 617. https://doi.org/10.3390/su13020617

Vaske, J. J., Landon, A. C., & Miller, C. A., 2020. Normative influences on farmers’ intentions to practice conservation without compensation. Environmental Management, 66, 191-201. https://doi.org/10.1007/s00267-020-01306-4

Wauters, E., Bielders, C., Poesen, J., Govers, G., & Mathijs, E., 2010. Adoption of soil conservation practices in Belgium: an examination of the theory of planned behaviour in the agri-environmental domain. Land use policy, 27(1), 86-94.

https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2009.02.009

Zhang, X., Geng, G., & Sun, P., 2017. Determinants and implications of citizens’ environmental complaint in China: Integrating theory of planned behavior and norm activation model. Journal of Cleaner Production, 166, 148-156. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.08.020