بررسی نگرش درون‌متنی به دین در الهیات معاصر

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 52، شماره 2 - شماره پیاپی 105، آذر 1399، صفحه 9-29   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.67916.1004

نویسنده

صفدر الهی راد^*

استادیار گروه کلام و فلسفۀ دین مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی «ره»

چکیده

مکاتب الهیاتی نوین تلاش می‌کنند با ارائۀ شیوه‌ای متمایز از رویکردهای گذشته، بر دغدغه‌های الهیاتی جریان پست‌مدرن چیره گردند. برخی از این دغدغه‌های الهیاتی تحت تأثیر چالش‌های مربوط به کثرت‌گرایی و تنوع عمیق در الهیات و همچنین تعارضات میان علم و دین پدید آمده‌اند. پژوهش حاضر به تبیین و بررسی یکی از نگرش‌های نوین فلسفۀ دینی به الهیات و فهم دین، یعنی نگرش درون‌متنی می‌پردازد. رویکرد درون‌متنی که از نیمة قرن بیستم و تحت تأثیر اندیشه‌های ویتگنشتاین متأخر و همچنین الهیات روایی شکل گرفته است، بر این اعتقاد است که نباید در معرفت دینی به عوامل بیرونی و امور خارج از متون دینی تکیه کرد؛ بلکه باید خود متن را بر اساس زبان و قواعد درونی آن فهمید، زیرا هر گونه مداخلة مقولات خارجی موجب انحراف از حقیقت دین و ایمان می‌گردد. نگرش درونی‌متنی با نگاهی غیرواقع‌گرایانه، حتی بر این باور است که نباید برای دین و متون دینی متعلق واقعی در نظر گرفت و آنها را در نسبت با واقعیات خارجی فهمید. به واقع ایمان و فهم دینی چیزی جز حضور مستقیم در معیشت متن نیست. این نگرش علاوه بر آنکه نمی‌تواند چالش تعارض علم و دین را حل کند، از جهت رویکرد ایمان‌گرایانه و همچنین نگرش کارکردی و غیرواقع‌گرایانه به دین دچار اشکالات اساسی است.

کلیدواژه‌ها

الهیات؛ درون‌متنی؛ الهیات روایی؛ زبان دین؛ ایمان‌گرایی؛ واقع‌گرایی

مراجع

استیور، دان آر، فلسفه زبان دینی، ترجمه ابوالفضل ساجدی، قم: مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، 1384.

الهی راد، صفدر، «بررسی نگرش «زبانی ـ فرهنگی به دین در الاهیات پُست‌لیبرال»، معرفت کلامی، شماره 1، سال اول، 1389.

بیات، مرتضی، «الاهیات بارت»، انجمن معارف اسلامی، ش 2، 1384.

پیلین، دیوید ای،  الهیات طبیعی، ترجمة احمدرضا مفتاح، در مجموعه مقالات؛ دفتر نخست: الهیات جدید مسیحی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1388.

تالیا فرّو، چارلز،  فلسفه دین در قرن بیستم، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1382.

گرنز، استنلی جیمز و راجر اولسون، الاهیات مسیحی در قرن بیستم، ترجمه روبرت آسریان و میشل آقامالیان، تهران: کتاب روشن، 1386.

کونگ، هانس، متفکران بزرگ مسیحی، گروه مترجمان، قم: مرکز مطالعات وتحقبقات ادیان و مذاهب، 1386.

مک‌‌ کواری، جان،  الاهیات اگزیستانسیالیستی، ترجمه مهدی دشت‌‌بزرگی، قم: بوستان کتاب قم، 1382.

مک‌‌‌‌گراث، آلیستر، الاهیات مسیحی، ت بهروز حدادی، قم: مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، 1384.

ویتگنشتاین، لودویگ، پژوهش‌های فلسفی، ت فریدون فاطمی، تهران: نشر مرکز، 1380.

هادسون، ویلیام دانالد، لودویگ ویتگنشتاین، ربط فلسفۀ او به باور دینی، ترجمه مصطفی ملکیان، تهران: گرّوس، 1378.

هریس، روی، زبان، سوسور و ویتگنشتاین، ترجمه اسماعیل فقیه، تهران: نشر مرکز، 1381.

Lindbeck, George A, The Nature of Doctrine: Religion and Theology in a Postliberal Age, philadelphia, Westminster, 1984.

 Lonergan, Bernard, Method in Theology, New York:, Herder & Herder, 1972.

 McGrath , Alister E,  A Scientific Theology, v2(Reality), T&T Clark Ltd, 2002.

 Murphy, Nancey, Anglo- American Postmodernity, Oxford, 1997.

 O'Collins, S.J, Gerald  and Farrugia, S.J, Edward G, A Concise Dictionary of Theology, New York, Mahwah, Paulist Press, 1991.

 Torrance, James B, (karl barth), The Eneyclopedia of Religion, v2, New York:  Macmillan, 1987.