نمود واژگانی در افعال مرکب مشتق از اسم در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 7، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1400، صفحه 167-194   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2022.74192.1079

نویسندگان

حسن برزگر¹؛ مهین ناز میردهقان فراشاه^{* 2}؛ غلامحسین کریمی دوستان³

¹دانشگاه شهید بهشتی

²گروه زبانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

³گروه زبانشناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

بررسی نمود واژگانی در افعال مرکب زبان فارسی یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در سال‌های اخیر بوده است. در مطالعات این حوزه دو دیدگاه عمده به چشم می‌خورد: در برخی از آثار، «عنصر پیش‌فعل»، اعم از اسم، صفت، و گروه حرف اضافه‌ای عامل تعیین‌کننده‌ی کرانمندی فعل مرکب قلمداد شده، و در برخی دیگر، از نقش «فعل سبک» سخن به میان آمده است. هدف از پژوهش حاضر که به تحلیل «ویژگی‌های نمودی افعال مرکب مشتق از اسم» در زبان فارسی اختصاص دارد، بررسی نقش هر یک از اجزای فعل مرکب در ظهور و بروز ویژگی‌های نمودی آن است. در رسیدن به اهداف پژوهش، با استفاده از رویکرد «نحو مرحله‌ی نخست»، مقوله‌ی اسم بر حسب ساخت رویدادی که در خود واژگانی کرده، در قالب دو طبقه‌ی فرایندی و غایتمند طبقه‌بندی شده است. شواهد پژوهش نمایانگر آن است که کرانمندی در افعال مرکب مشتق از اسم رویدادی در زبان فارسی، اساساً تابعی از ساخت رویدادی عنصر پیش‌فعل آنهاست. از این‌رو، افعال مشتق از اسم فرایندی، ناکرانمندند، چرا که اسم فرایندی بر رویدادی دلالت دارد که فاقد نقطه‌ی پایانی است. در مقابل، افعال مرکب مشتق از اسم غایتمند، به اعتبار آن که اسم مذکور بر رویدادی دلالت دارد که مستلزم وجود یک نقطه‌ی پایانی است، از خوانشی کرانمند برخوردار خواهد بود. نتایج این پژوهش، از یکسو، نشان‌دهنده‌ی خنثی بودن فعل سبک در تعیین کرانمندی فعل مرکب است، و از سویی دیگر، برخلاف دیدگاهی است که در آن تمامی افعال مرکب مشتق از اسم رویدادی کرانمند انگاشته شده است.

کلیدواژه‌ها

نمود واژگانی؛ کرانمندی؛ فعل مرکب؛ نحو مرحله نخست

مراجع

برزگر, حسن و کریمی‌دوستان، غلامحسین  (1396). نمود واژگانی در افعال مرکب مشتق از صفت در زبان فارسی؛ پژوهش‌های زبانی، دوره 8(1)، ص 41-57.

2 - دبیرمقدم، محمد (1376)، فعل مرکب در زبان فارسی، مجلة زبانشناسی، سال 12، ش 1و2، ص 2-46.

3 - صادقی، علی اشرف (1372)، «شیوه‌‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر»، نشر دانش، سال سیزدهم، شماره 1، ص 12-18.

4- Alexiadou, A. (2001). Functional structure in nominals: nominalization and ergativity. Amsterdam: John Benjamins.

5- Alexiadou, A. (2007). "Argument structure in nominals". In Noun Phrase in the Generative Perspective, Artemis Alexiadou et al. (eds.), 477–546. Berlin: Mouton de Gruyter.

6- Bailyn, J.F. and Bailyn, J.F. (2012). The syntax of Russian. Cambridge University Press.

Bašić, M. (2010). On the morphological make-up of nominalizations in Serbian. In. Alexiadou, A. and Rathert, M. Ed. The Syntax of Nominalizations across Languages and Frameworks. Berlin, New York: De Gruyter Mouton, pp. 39-66.

7- Borer, H., (2005). Structuring sense: Volume 1: In name only (Vol. 1). Oxford University Press.

8- Chomsky, N. (1995). The Minimalist Program. Cambridge, MA: MIT Press.

9- Comrie, B. 1976. Aspect. Cambridge: Cambridge University Press.

10- Dowty, D. (1979). Word meaning and Montague grammar. Dordrecht: Reidel.

11- Fabregas, A., and R. Marin. (2012).” The role of Aktionsart in deverbal nouns: State nominalizations across languages”. Journal of Semantics: 48: 35–70.

12- Fassi Fehri, A. (1993). Issues in the structure of Arabic clauses and words. Vol. 29 of Studies in natural language and linguistic theory. Dordrecht: Kluwer Academic.

13- Folli, R., H. Harley, S. Karimi. (2005). 'Determinants of event type in Persian complex predicates', Lingua, 115:1365-1401.

14- Glanville, P. J. (2018). The Lexical Semantics of the Arabic Verb. OxfordUniversityPress.https://doi.org/10.1093/oso/9780198792734.001.0001

15 - Harley, H. (2009). The morphology of nominalizations and the syntax of vP. In Quantification, Definiteness, and Nominalization, Anastasia Giannakidou and Monika Ratherteds (Eds.). Oxford: Oxford University Press.

16 - Harley, H. (2017). The bundling hypothesis and the disparate functions of little v. In. The verbal domain, Roberta D’Alessandro, Irene Franco, and Angel J. Gallego (eds.), 3–28. Oxford: Oxford University Press.

17- Hay, J., Ch. Kennedy, B. Levin. (1999). Scalar structure underlies telicity in degree achievements. In: Mathews, T., Strolovitch, D., (eds.), Proceedings of SALT IX. CLC Publications, Ithaca, pp. 127-144.

18 - Jackendoff, R. (1996). The proper treatment of measuring out, telicity, and perhaps even quantification in English. Natural Language and Linguistic Theory, 14(2): 305–354.

19- Karimi, S. (1997). Persian complex verbs: Idiomatic or compositional. Lexicology, 3 (2): 273–318.

20- Karimi-Doostan, Gh. (1997). Light Verb Constructions in Persian. PhD Dissertation, University of Essex.

21- Karimi-Doostan, Gh. (2005). Light Verbs and Structural Case. Lingua 115:1737-1756.

22- Karimi-Doostan, Gh. (2008). "Event Structure of Verbal Nouns and Light verbs", in Karimi, Samiian, and Stilo (eds.) Aspects of Iranian Languages. Cambridge Scholars Publishing. 209-226.

23- Kennedy, Ch. and B. Levin. (2008). Measure of change: The adjectival core of degree achievements. In L. MacNally and C. Kennedy, eds., Adjectives and Adverbs: Syntax, Semantics, and Discourse, Pp.  156–182. Oxford University Press.

24- Marantz, A. (1997). No escape from syntax: don’t try morphological analysis in the privacy of your own lexicon. In: Dimitriadis, A., Siegel, L. (eds.), University of Pennsylvania working papers in linguistics, 4(2), p.14.

25- Marantz, A. (2013). “Verbal argument structure “Lingua 130: 152-168.

Megerdoomian, K. (2001). Event Structure and Complex Predicates in Persian. In Canadian Journal of Linguistics, 46(1/2):97-125.

26- Megerdoomian, K. (2002). Beyond Words and Phrases: A Unified Theory of Predicate Composition. Doctoral dissertation: University of Southern California.

27- Pantcheva, M., (2009). “First phase syntax of Persian complex predicates: Argument structure and telicity”. Journal of South Asian Linguistics, 2.

28- Pustejovsky, J. (1991). “The syntax of event structure”, Cognition, 41: 47–81.

29 - Ramchand, G. (2008). Verb meaning and the lexicon: A first-phase syntax (Vol. 116).  Cambridge: Cambridge University Press.

30 - Rappaport Hovav, M. (2008). Lexicalized meaning and the internal temporal structure of events. In S. Rothstein (Ed.), Theoretical and crosslinguistic approaches to the semantics of aspect (pp. 13–42). Amsterdam: John Benjamins.

31- Rothstein, S. (2004). Structuring Events: A Study in the Semantics of Lexical Aspect. Oxford: Blackwell.

32- Sleeman, P. & A. M. Brito. (2010a). “Nominalization, Event, Aspect, and Argument Structure: a Syntactic approach”. In M. Duguine, S. Huidobro & N. Madariaga (eds.), Argument Structure from a Crosslinguistic Perspective, 113-129. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.

33- Sleeman, P. & Brito, A.M. (2010b). Aspect and argument structure of deverbal nominalizations: a split vP analysis. In A. Alexiadou & M. Rathert (eds.), Syntax of Nominalizations across Languages and Frameworks, 191-209. Berlin: Mouton de Gruyter.

34- Tenny, C. 1987. Grammaticalizing aspect and affectedness. Ph.D. Dissertation, MIT.

35- Vahedi-Langrudi, M.M. (1996). The Syntax, Semantics and Argument Structure of Complex Predicates in Modern Farsi. Doctoral Dissertation: University of Ottawa.

36- Van Valin, R., and R. LaPolla. 1997. Syntax: Structure, Meaning and Function. Cambridge: Cambridge University Press.

37- Vendler, Z. (1957). Verbs and Times. The Philosophical Review, Vol. 66, No. 2. (Apr., 1957), pp. 143-160.

38- Verkuyl, H. J. (1972). On the compositional nature of the aspects. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company.

39- Verkuyl, H.J. (1989). Aspectual classes and aspectual composition. Linguistics and philosophy, pp.39-94.

40- Verkuyl, H. J. (1993). A theory of aspectuality: The interaction between temporal and atemporal structure. Cambridge, UK: Cambridge University Press.