امکان‌سنجی ارائه خدمات مؤثر در افزایش توانایی تشخیص اخبار جعلی کاربران در کتابخانه‎های عمومی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 4، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 22، دی 1400، صفحه 65-82   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.67247.0

نویسنده

زهره عزیزی^*

دانش آموخته کارشناسی ارشد/ دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

مقدمه: توانایی تشخیص اخبار جعلی یکی از راهبردهای مؤثر برای مقابله با شیوع اخبار جعلی است. کاربران کتابخانه از جمله افرادی هستند که می‌توانند با مراجعه به کتابخانه‌های عمومی این توانایی‌ها را کسب نمایند. از این‌رو هدف از انجام این پژوهش، تعیین دیدگاه کتابداران در مورد امکان‎سنجی ارائه خدمات مؤثر در افزایش توانایی تشخیص اخبار جعلی کاربران و همچنین وضعیت زیرساخت‌ها و ملزومات لازم برای ارائه این خدمات و ضرورت ارائه آن در کتابخانه‎های عمومی استان کرمانشاه‌ است.
روش‎شناسی: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و به‌روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه ‌آماری این پژوهش را کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه (170 نفر) تشکیل می‌دهند که ‌از بین آنها (118 نفر) از طریق جدول کرجسی و مورگان به‌روش نمونه‌گیری تصادفی ساده‌ انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌های پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است
 یافته‌ها: طبق نتایج به‌دست آمده میانگین امکان ارائه خدمات مؤثر در افزایش توانایی تشخیص اخبار جعلی (14/3) و زیرساخت‌ها و ملزومات لازم برای ارائه خدمات (80/2) است و ضرورت ارائه خدمات از نظر کتابداران در کتابخانه‎های عمومی در سطح میانگین (23/3) است. همچنین نتایج حاصل از آزمون t تک نمونه‎ای نشان داد وضعیت امکان ارائه خدمات و زیرساخت‎های و ملزومات لازم برای ارائه خدمات با سطح مطلوب اختلاف معناداری دارند.
نتیجه‎: با توجه به اهمیت توانایی تشخیص اخبار جعلی برای کاربران و تأثیرات منفی انتشار گسترده اخبار جعلی، باید آموزش و اقدامات لازم در جهت ارتقای توانایی تشخیص اخبار جعلی آنان صورت گیرد، تا افراد به‌طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض پیام‎های جعلی از این مهارت استفاده کنند. همچنین، با استفاده از نتایج این پژوهش، مسئولان نهاد کتابخانه‎های عمومی می‎توانند در جهت ایجاد شرایط و اقدامات لازم آموزش تشخیص اخبار جعلی کاربران، برنامه‎ریزی‎های مؤثر را انجام دهند.

کلیدواژه‌ها

امکان‌سنجی؛ اخبار جعلی؛ توانایی تشخیص اخبار جعلی؛ کتابخانه‌های عمومی؛ کرمانشاه

مراجع

اسماعیل‌زاده، پروانه حسن‌زاده، محمد (1397). تأثیر سواد اطلاعاتی کاربران بر صحت اطلاعات منتشره در شبکه‌های اجتماعی مجازی. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 8 (2)، 161-179. Doi: 10.22067/riis. v0i0.65715

اسمعیلی، امیر؛ رحیمی، صالح و مرادی، محمود (1398). بررسی رابطه بین سواد اطلاعاتی و توانایی تشخیص اخبار جعلی براساس مؤلفه‎های ایفلا در میان کاربران کتابخانه‌ها با استفاده از مدل معادلات ساختاری. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 30(1)، 8-28. Doi: 10.30484/NASTINFO.2019.2304

جعفرزاده، محمدرحیم و سوزنیار، عبدالکریم (1395). سواد رسانه‎ای الزام توسعه پایدار در قرن بیست و یکم. مقالات منتخب همایش ملی سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی. تهران: انتشارات پشتیبان.

سادات سیدی، زینب (1390). امکان‌سنجی نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه و ترویج کارآفرینی از دیدگاه کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه اصفهان.

ساعی، محمدحسین؛ آزادی، محمدحسین و البرزی دعوتی، هادی (1398). مبانی طراحی نظام سواد رسانه‎ای برای مقابله با خبر جعلی. فصلنامه پژوهش‎های ارتباطی، 26(4)، 235-276. Doi: 10.22082/CR.2019.111743.1893

سلطانی فر، محمد؛ سلیمی، مریم؛ فلسفی، غلامرضا (1396). اخبار جعلی و مهارت‌های مقابله با آن. فصلنامه رسانه، 108(3)، 43-69. بازیابی شده در 1 شهریور 1399 از http://qjmn.farhang.gov.ir/article_51733.html

صابری، مریم (1395). سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی: مفهومی نوین برای نیازهای عصر اطلاعات. مقالات منتخب همایش ملی سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی. تهران: انتشارات پشتیبان.

عطائی‎ظاهر، شیما؛ تجعفری، معصومه؛ صنعت‎جو، اعظم و شریف، عاطفه (1397). امکان‎سنجی ارائه خدمات مؤثر بر توسعه اقتصادی در کتابخانه‎های عمومی شهر مشهد. کتابداری و اطلاع‎رسانی (زودآیند). بازیابی شده در 20 مرداد 1399 از http://lis.aqr-libjournal.ir/article_68911.html

واگان، لیون (1384). روش‌های آماری برای متخصصان کتابداری و اطلاع‌رسانی: رویکرد کاربردی و ساده برای درک، استفاده و تفسیر علم آمار. ترجمه محمدرضا قانع و کیوان کوشا. تهران: چاپار.

Anderson, R. (2017). Fake news and alternative facts: Five challenges for academic libraries. Insights, 30 (2), 4–9. Doi:10.1629/uksg.356

Lazer, David M. J., Matthew A. Baum, Yochai Benkler, Adam J. Berinsky, Kelly M. Greenhill, Filippo Menczer, Miriam J. Metzger, Brendan NY, (2018). The science of fake news. Science 09 Mar, 359 (6380), 1094-1096

Mason, L. E., Krutka, D., & Stoddard, J. (2018). Media Literacy, Democracy, and the Challenge of Fake News. Journal of Media Literacy Education, 10 (2), 1 – 10. Doi:10.23860/JMLE-2018-10-2-1

Rose-Wiles, L. (2018). Reflections on fake news, librarians, and undergraduate research. Reference & User Services Quarterly, 5 (3), 200–204. Doi:10.5860/rusq.57.3.6606

Sullivan, M. C. (2019). Libraries and Fake News: What’s the Problem? What’s the Plan? Communications in Information Literacy, 13 (1), 91-113. Doi:10.15760/comminfolit.2019.13.1.7

Sullivan, M. C. (2019). Why Librarians Can’t Fight Fake News. Journal of Librarianship and Information Science, 51 (4), 1146-156. Doi:10.1177/0961000618764258

Walsh, J. (2010). Librarians and controlling disinformation: Is multi-literacy instruction the answer. Library Review, 59 (7), 498–511. Doi:10.1108/00242531011065091