تأثیر کتاب‌درمانی به شیوۀ پیاده‌سازی طرح کتاب‌رسانی بر میزان تاب-آوری و امید به زندگی نوجوانان مبتلا به سرطان در مرکز بیمارستان بعثت شهر همدان

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 11، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 22، دی 1400، صفحه 211-232   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.24231.0

نویسندگان

شکوفه روغنی¹؛ سید‌علی‌اکبر‌ فامیل‌ روحانی^{* 2}؛ نصراله عرفانی³

¹دانشجوی د­کترای، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، واحد همدان ، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

²استادیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، واحد همدان ، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

³دانشیار، گروه روان‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران ، ایران

چکیده

هدف: کتاب‌درمانی با توجه به اثرات مثبت آن می‌تواند به‌عنوان یکی از خدمات کتابخانه‌های عمومی برای همه اقشار جامعه باشد؛ هدف این پژوهش، تعیین تأثیر مداخلۀ آزمایشی کتاب­درمانی­ به شیوه پیاده‌سازی طرح کتاب‌رسانی بر میزان ­تاب­­آوری و امید به زندگی نوجوانان مبتلا به سرطان در مرکز بیمارستان بعثت شهر همدان است.
روش­: روش این پژوهش، نیمه­تجربی با استفاده از طرح­ پژوهشی ­پیش­آزمون ‌ـ ‌‌­پس­آزمون ­­با­ دو گروه­ کنترل و آزمایش ­است. در گروه آزمایش، جلسات کتاب­درمانی­ به شیوه پیاده‌سازی طرح کتاب‌رسانی ­بر­گزار شد و مداخله­ای بیش از اقدامات معمول در محیط پژوهش انجام نشد. نمونۀ جامعۀ پژوهش متشکل از 30 نفر از نوجوانان مبتلا به سرطان 10 تا ­14 ساله بود که در مرحلۀ اولیه بیماری قرار داشته و حداقل یک دورۀ شیمی‌درمانی را گذرانده بودند. این نمونه به‌صورت تصادفی به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شد. ابزار پژوهش شامل دو پرسش‌نامۀ تاب­آوری کانر و امید­ به زندگی اشنایدر بود. تحلیل داده­های ­پژوهش با استفاده از آزمون تی‌ مستقل و تحلیل کوواریانس در نرم‌افزار آماری SPSS انجام شد.
یافته­ ها: نتایج آزمون تی‌ مستقل نشان داد بین میانگین نمرات دو مؤلفۀ تاب­آوری و امید­ به زندگی در گروه کنترل و آزمایش تفاوت وجود دارد. همچنین، نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد تأثیر کتاب‌درمانی به شیوه پیاده‌سازی طرح کتاب‌رسانی ­بر امید به زندگی در نوجوانان سرطانی 6/43 درصد و تأثیر کتاب­درمانی­ به شیوه پیاده‌سازی طرح کتاب‌رسانی بر تاب‌آوری 1/64درصد بود.
نتیجه: بین جلسات کتاب­درمانی با تاب­آوری و امید به زندگی در جامعه مورد بررسی رابطه معناداری وجود دارد. به‌عبارت دیگر، کتاب‌درمانی در هردو مورد تأثیر داشته است و نتیجه داشت، تاب­آوری و امید به زندگی هر دو معنی دارند و کتاب‌درمانی روی دو گروه تأثیر دارد.

کلیدواژه‌ها

امید به زندگی؛ تاب‌آوری؛ کتاب‌رسانی؛ کتاب‌درمانی؛ نوجوانان سرطانی؛ همدان

مراجع

انجمن کتابداران امریکا (1391). رهنمودهایی برای ارائه خدمات کتابخانه‌ای به اشخاص مبتلابه بیماری­های روانی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی. بازیابی شده از: https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/45987

استیکر، رالف سی (1370). راه‌های تشویق به مطالعه (پروانه سپرده، مترجم). تهران: دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور. https://www.gisoom.com/book/1148779

بانکی، شعله؛ امیری، یاسمن و اسعدی، سمانه (1388). اثربخشی کتاب‌درمانی گروهی بر میزان اضطراب جدایی و افسردگی در کودکان والدین طلاق گرفته. دانشور رفتار، روانشناسی بالینی شخصیت، دانشگاه شاهد، سال شانزدهم، 37. بازیابی شده از:

 http://cpap.shahed.ac.ir/article_2622_d9088f5d001e275650706dc085159d57

‎پریرخ، مهری و ناصری، زهرا (1390). بررسی میزان تأثیر برنامه‌های کتاب‌درمانی بر کاهش پرخاشگری کودکان. مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، دوره 2، شماره (1)، بهار و تابستان 1390، ص 33-41. بازیابی شده از:   https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=134530

تولایی، سید وحید؛ رضاپور میرصالحی، یاسر و چوب‌فروش؛ آزاده (1396). تأثیر ذهن آگاهی به‌روش کتاب‌درمانی در زنان مبتلا به میگرن. مجله تحقیقات علوم رفتاری، 15(2)،198-204. بازیابی شده از: http://rbs.mui.ac.ir/article-1-532-fa.html

جوکار، مهناز؛ باغبان، ایران و احمدی، احمد. (1385). مقایسه اثربخشی مشاوره حضوری و کتاب‌درمانی به شیوه­ شناختی در کاهش علائم افسردگی. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 12 (3)، 270- 276. بازیابی شده از:  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=56536

خوئینی، سهیلا؛ نوروزی، علیرضا و فهیم‌نیا، فاطمه (1396). شناسایی مؤلفه‌های پیاده‏سازی کتاب‌درمانی در کتابخانه‌های عمومی کشور از دیدگاه متخصصان رشته علم اطلاعات و دانش‏شناسی و رشته روان‏شناسی و ارائه الگوی پیشنهادی. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 23 (1)، 89-110. بازیابی شده از:  https://www.noormags.ir

دلقندی، فائزه؛ ریاحی­نیا، نصرت؛ کدیور، پروین؛ و صرامی، غلامرضا (1397). اثربخشی مطالعات کتاب‌درمانی در حوزه کودکان و نوجوانان با روش فرا تحلیلی. مطالعات کتاب‌درمانی و سازماندهی اطلاعات،29(2)،51-75. بازیابی شده از:   https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=353352

روغنی، شکوفه؛ فامیل‌روحانی، علی‌اکبر و عرفانی، نصراله (1399). کتاب‌درمانی به‌روش خودشناسی یونگ بر احساس سلامتی و کیفیت زندگی اعضای انجمن علمی پژوهشی کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان همدان (رساله دکتری). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان.

 زارعی، عاطفه؛ روغنی، شکوفه و حق‌طلب، طاهره (1393). بررسی اثربخشی روش آموزشی-درمانی کتاب‌درمانی به شیوه گروهی بر میزان تاب‌آوری و امید به زندگی در نوجوانان مبتلا به سرطان در مرکز بیمارستان بعثت شهر همدان. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان.

شریف‌مقدم، هادی؛ امیری، محمدرضا و صفی‌پور افشار؛ عسکر (1394). کتاب‌درمانی و جایگاه آن در علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی. مجله اطلاع‌رسانی پزشکی نوین، 1(3)، 12-21. بازیابی شده از: https://www.magiran.com › paper

مهتری، زهرا؛ حاجی‌زین‌العابدینی، محسن و اسکندریان، نجمه (1390). مطالعه اثربخشی تجربه‌های کتاب‌درمانی: مطالعه موردی بیماران بیمارستان الزهرای اصفهان. در مجموعه مقالات چهاردهمین همایش سراسری انجمن علمی ـ دانشجویی علم اطلاعات و دانش‌شناسی. (ص). تهران، آبان 1392، دانشگاه الزهرا.

سیدا، محمد (1392).12 گام تا آرامش ­کامل: کوتاه‌ترین راه‌ها برای رسیدن به آرامش درونی و امنیت خاطر. تهران: نسل نواندیش.

کاوه، محمد (1390). تاب‌آوری. تهران: جامعه‌شناسان. بازیابی شده در https://www.ketabrah.ir

کرمانی، زهرا؛ خداپناهی، محمدکریم؛ و حیدری، محمود (1390). ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس امید اشنایدر. فصلنامه روانشناسی کاربردی، 3(19)، 7- 23 بازیابی شده از: https://apsy.sbu.ac.ir/article_95512.html

ولز، کوین و سورل، جان (1390). زندگی با درد مزمن: رویکرد مبتنی بر پذیرش راهنمای درمانگر و کتاب کار بیمار (فاطمه مسگریان، مترجم). تهران: کتاب ارجمند. بازیابی شده از: http://www.nosabooks.com/WebUI/book

فامیل روحانی، علی‌اکبر و بهمنی، کبری (1390). بررسی تأثیر کتاب‌درمانی خانواده بر کاهش اضطراب کودکان مدارس استثنایی ابتدایی اراک (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد، واحد همدان.

نیکولز، مایکل؛ مولی، آلن؛ تانکین، لوئیس؛ و بیستون، لی (1387). راهنمای عملی کنترل درد: نگرش مثبت به سازگاری با درد مزمن (محسن دهقانی، مترجم). تهران: رشد. بازیابی شده از: https://www.gisoom.com/book/1573926

Arulanantham, S., & Navaneethakrishnan, S. )2014(. 'Introducing Bibliotheraphy in public libraries for the development of health and social condition of post war  ommunity in Jaffna district-An exploratory study'. March 2014Journal of the University  ibrarians Association of Sri Lanka 17(2) DOI:10.4038/jula.v17i2.6648

American Library Association, )2012(. 'Tips for providing library services to people with mental illness. Tehran: National Library and Documents Organization.' https://www.ala.org › tools › atoz › bibliotherapy

Snyder, C.R., Ritschel L.A., Ravid., L.K. & Berg C.J. (2006). Balancing Psychological Assessments: Including Strengths and Hope in Client Reports. Journal of Clinical Psychology 62(1), 33-46

Brewster, L.) 2014(. 'The public library as therapeutic landscape: A qualitative case study', Health & place, 26: 94-99. http://hillkm.com/brewster_the_public_library.pdf

Connor, K. M., & Davidson, J. R. T. (2003). Development of a new Resilience Scale: The Connor-avidson Resilience Scale. Depression and Anxiety, 18. 6-82.  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov

Hanson, K . )2019(. 'Positive psychology for overcoming symptoms of depression: A pilot study exploring the efficacy of a positive psychology self-help book versus a CBT self-help book', Behavioural and cognitive psychotherapy, 47: 95-113. doi: 10.1017

Hutchinson, E. ,) 2017(. 'Bibliotherapy Programmes in Dublin Public Libraries: A Case-Study of Dublin City, Fingal and South Dublin Public Library Services. Quanlitative and Quantitative Methods in Libraroes (QQML) Special Issue Social Justice', Social Inclusion: 95-103. http://www.qqml-journal.net/index.php/qqml/article/view/216

Jacob, J., & Rosalito, R. G. )2016(. 'Effectiveness of taking in the good based-bibliotherapy intervention program among depressed Filipino female adolescents', Asian Journal of psychiatry, doi: 10.1016

Montgomery, P., & Maunders, K.) 2015(. 'The effectiveness of creative bibliotherapy for internalizing, externalizing, and prosocial behaviors in children: A systematic review', Children and youth services review, 55: 37-47. https://daneshyari.com/article/preview/345958.pdf

Pulimeno, M., Prisco, P., & Salvatore, C. )2020(. 'Children’s literature to promote students’ global development and wellbeing', Health promotion perspectives, 10: 13.  DOI:10.15171/hpp.2020.05