ارزیابی اجتماع‌ پذیری فضاهای عمومی‏‌ شهری، در محلات با الگوی کالبدی از پیش طراحی شده؛ نمونه محله‌‏سجاد مشهد

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 25، شهریور 1403، صفحه 25-50   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.72811.1113

نویسندگان

سمانه باقرزاده¹؛ مصطفی امیرفخریان^{* 2}؛ دکتر محمّد رحیم رهنما²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

²گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

اجتماع‏پذیری ازجمله چالش‌های فراروی فضاهای شهری و از موضوعات مهم در توسعه پایدارشهری بشمار می‏آید. با اینکه درمنابع مختلف، از معیارهای اجتماع‏پذیری سخن به میان آمده‏است، اما توجه به شیوه‏ ارزیابی و ویژگی‌های زمینه‏ای، کمک شایانی در درک بهتر این موضوع می‏کند. براین اساس مطالعه پیش‏رو به دنبال آن است، اجتماع‏پذیری فضا را در محلاتِ با الگویِ کالبدیِ از پیش طراحی شده، مورد بررسی قرار دهد. شاخص‌های تحقیق شامل5 دسته کالبدی، چیدمان فضایی، اجتماعی، عملکردی و آسایش‏محیطی و درقالب 22 متغیر می‏باشد. محدوده مورد مطالعه محله‏سجاد مشهد و مقیاس مطالعه واحدهای همسایگی واقع در آن شامل امین و مینا است. در گام اول با تکمیل ۳۸۵ پرسشنامه از ساکنین، وضعیت حضورپذیری فضای عمومی محله مورد سنجش قرار گرفت. نتایج بهره‏گیری از آزمون "یومن‏ویتنی" بیانگر وجود تفاوت‌های معنادار درسطح محله درخصوص حضورپذیری فضا بود. در گام بعد سعی‏گردید وضعیت معیارهای اثرگذار بر حضورپذیری با استفاده از روش‌های مشاهده‏ میدانی، آمار استنباطی، تحلیل فضایی و تحلیل چیدمان فضایی، مورد سنجش قرار گیرد. برآیند این ارزیابی نشان داد که معیارهایی همچون توزیع جمعیت، انواع‏کاربری‌ها، تنوع کاربری‌ها و سلسله مراتب راه‌ها، به دلیل اثرپذیری از طرح کالبدی، نقشی در بروز تمایزات اجتماع پذیری فضا در سطح محله ندارند. درمقابل معیارهایی همچون وضعیت مبلمان شهری و خدمات مرتبط با آن و همچنین معیارهای چیدمان فضایی بیشترین اثرگذاری را در تفاوت‌های درون محلی اجتماع‏پذیری فضا دارند. از اینرو مطالعه حاضر، ضمن توجه به تفاوت‌های درون محلی و ضرورت پرداختن به آن، نحوه شکل‏بندی محلات به صورت خودرو یا از پیش طراحی شده را در این ارزیابی دخیل می‏داند و براین ادعاست اجتماع‏پذیری فضا در سطح محلات برحسب فرایند شکل‏گیری آن‌ها، الگوهای متفاوتی را نشان خواهد داد و چنین امری می‏بایست مد نظر برنامه‏ریزان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

اجتماع‏پذیری فضا؛ طرح‌های کالبدی؛ واحد همسایگی؛ محله‏سجاد مشهد

مراجع

1. آراسته، م.، پورحسن زاده، م.ح.، و علیزاده، ر. (1399)، مطلوبیت سنجی امنیت فضاهای عمومی شهری جهت حضورپذیری زنان (نمونه موردی: منطقه یک شهر شیراز). فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات امنیت اجتماعی، 64، 97-122.
2. آرام ، ف.، فریبا، ق.، و حبیبی، م. (1396). بررسی نقش فضای سبز بر حضور ساکنین و افزایش تعاملات اجتماعی در محله های دارای بازار دوره ای (نمونه موردی: بازارهای روز شهر همدان). معماری و شهرسازی ایران، 13، 135-146.
3. اکبری، ع.، و لطفعلیان، ن. (1398). پیاده‌راه‌سازی و حضورپذیری فضای شهری به‌مثابه رویکرد اجتماعی به مدیریت تردد (نمونه موردی: بازارچه طرخانی تهران). پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 9(2)، 147-168.
4. آریان کیا، م.، و میرکتولی، ج. (1399). بررسی تأثیر حضورپذیری و حس رضایت‌مندی ساکنان محیط‌های مسکونی از امنیت اجتماعی سکونتگاه‌های شهر گرگان. مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه ای،1:2، 19-34.
5. پورجعفر، م.، و محمودی‌نژاد، ه. (1388). طراحی شهری و سرمایه اجتماعی در فضاهای شهری. تهران: طحان.
6. حسین‌پور، ع.، جاوید، م.، و پیرزاد، ب. (1392). فضاهای عمومی شهری از نظریه‌ها تا فلسفه اندیشی فضایی. مشهد: سخن گستر.
7. دانشپور، ع.، و چرخچیان، م. (1386). فضاهای عمومی و عوامل موثر بر حیات جمعی. باغ نظر، 7، 19-28.
8. رحیمی، م.، حقیقت، ح.، و شهرستانی، س. (1397). حس حضورپذیری در فضا و تاثیر آن بر روحیه فردی سالمندان (تهران). کنفرانس ملی پیشرفت های اخیر در مهندسی و علوم نوین. قرچک: https://civilica.com/doc/824414.
9. رضازاده، ر. (1391). بررسی حضورپذیری زنان در فضاهای شهری. هویت:6: 12، 15-26.
10. رضایی، ح.، علی اکبری، ح.، ،یوسف زاده، ن.، و گرامی، ع. (1394). ارتقاء حضورپذیری در فضاهای شهری با تأکید بر عنصر رنگ نمونه مورد: خیابان سجاد مشهد. کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در عمران، معماری و شهرسازی. تهران.
11. رضوانی، ل. (1395). فرهنگ و هویت محله. تهران: نشر جامعه‌شناسان.
12. رفیعیان، م.، و سیفایی، م. (1384). فضاهای عمومی شهری؛ بازنگری و ارزیابی کیفی. نشریه هنرهای زیبا،23، 35-42.
13. زمان‌زاده دربان، ز. (1396). سنخیت‌شناسی عوامل تأثیرگذار بر «هویت و حس مکان» در سیر تحول «نظریه محله» با رویکرد فرا تحلیل. مدیریت شهری، 48، 65-86.
14. شایان‌مهر، ع. (1379). دایره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی. تهران: کیهان.
15. شجاعی، د.، و پرتوی، پ. (1394). عوامل مؤثر بر ایجاد و ارتقاء اجتماع‌پذیری در فضاهای عمومی با مقیاس‌های مختلف شهر تهران (نمونه موردی: فضاهای عمومی دو محله و یک ناحیه در منطقه 7 تهران). فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، 34، 93-108.
16. شیرازبخت، ف.، و گودرزی، ر. (1399). ارزیابی مسیرهای پیاده درشهر شیراز بارویکرد بهبود حضورپذیری شهروندان (مطالعه موردی:پیاده راه سلامت چمران، قصر الدشت، حسینی الهاشمی). معماری شناسی،16.
17. صابر، ا.، و رضایی، س. (1394). تحلیل خلوت و اجتماع‌پذیری و ارتباط دو مولفه در پارک های شهری. دومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی . استانبول- ترکیه.
18. صدیقی، ف.، و احمدی رهقی، س. (1395). رفتارشناسی فضای شهری با رویکرد افزایش حضورپذیری. همایش ملی معماری و شهرسازی از نظریه تا عمل.
19. طالبی، ژ. (1383). روابط اجتماعی در فضاهای شهری. نامه‌ی علوم اجتماعی، 24، 161-180.
20. عظیمی، ف.، رضائیان قراگوزلو، ع.، و قادری، ا. (1392). مفاهیم کلیدی در مطالعات شهری. تهران: کهنموئی زاده.
21. علیزاده مقدم، س.، ذاکریان، م.، و تشکری، ب. (1397). بازطراحی مسیر عابر پیاده با رویکرد ارتقاء کیفیت حضورپذیری افراد در بافت تاریخی شهر یزد، نمونه موردی:پیاده روی خیابان فرخی شهر یزد. پژوهش و برنامه ریزی شهری،34.
22. کربلایی حسینی، ا.، و سهیلی، ج. (1397). بررسی نقش مولفه های کالبدی محیط در اجتماع پذیری فضاهای فرهنگی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا، مورد مطالعاتی: مجتمع فرهنگی دزفول و نیاوران. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 25، 361-373.
23. مدنی‌پور، ع. (1392). تألیف فرهاد مرتضایی. طراحی فضای شهری نگرشی بر فرایند اجتماعی و مکانی، تهران. تهران: انتشارات سازمان فناوری و اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
24. مظفر، ف.، مسعود، م.، و راست‌بین، س. (1391). ارزیابی تاثیرات کیفیت های شهری در میزان شاخص سرمایه اجتماعی در بافت های تاریخی (مطالعه موردی: محله جلفای اصفهان). مرمت آثار و بافت های تاریخی، فرهنگی، دو فصلنامه علمی پژهشی، سال دوم، 4، 29-46.
25. وحدت، س.، و سجادزاده، ح. (1395). بررسی و ارزیابی نقش هنر شهری در افزایش میزان حضورپذیری فضاهای عمومی با تأکید بر گرافیک شهری (نمونه موردی: پارک مردم همدان. دو فصلنامه علمی-ترویجی پژوهش هنر. 11، 25-38.

 

26. Gomes, P. (2012). Factors of good public space use. Coloquio Ibérico de Geografia. Respuestas de la Geografia Ibérica a la crisis actual, Universidade de Santiago de Compostela, 608-618
27. Habibi, K., Behzadfar, M., & Saidi, M. (2020). Designing a conceptual model for environmental indices influencing the attendancy in urban spaces with an arid and hot climate: A case study of Hakim Street in Isfahan. The Journal of Geographical Research on Desert Areas, 8(1), 29-53.
28. Jalaladdini , S., & Oktay, D. (2012). Urban public spaces and vitality: A socio-spatial analysis in the streets of Cypriot Towns. Asia Pacific International Conference on Environment-Behaviour Studies, Salamis Bay Conti Resort Hotel, Famagusta, North Cyprus, 664-674. Mersin 10, Turkey : Eastern Mediterranean University.
29. Karami, I., & Vafaie, A. (2017). The role of place sociability in giving identity to urban spaces: A case study of Safir Omid Boulevard of Astara, Biosci. Res. Comm., 1, 276-282.
30. Lin, T.P. (2009).. Thermal perception, adaptation and attendance in a public square in hot andhumid regions. Building and Environment, 44, 2017-2026.
31. Mandeli, K. (2019). Public space and the challenge of urban transformation in cities of emerging economies: Jeddah case study, Cities, 95, 102409.
32. Moradi Masihi, V., Modiri, A., & Rashidpour, N. (2015). Explanation of functionalfactors affecting the success of public spacesand providing a model for assessing success through its functional dimension. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 25, 2, 120-133.
33. Peng, S., & Maing, M. (2021). Influential factors of age-friendly neighborhood open space under high-density high-rise housing context in hot weather: A case study of public housing in Hong Kong. Cities, 115, 103231.
34. Taghipour, M., & Bagheri, M. (2020). Investigating the Influence Quality of Inputs on bazaar Attendance (Case Study: Shiraz Traditional Marke, Motaleate Shahri, 37.