واکاوی تجربۀ مادری زنان شاغل در پست‌های مدیریتی ( مطالعۀ موردی زنان شاغل در وزارت نفت)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 3، دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 39، فروردین 1401، صفحه 73-107   

نوع مقاله: پژوهشی -مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2022.74613.1127

نویسندگان

سیده عقیله محمدی¹؛ سید یعقوب موسوی^{* 2}؛ فرح ترکمان³

¹دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

³استادیار گروه جامعه‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مادرشدن همیشه یکی از نقش‌‌های اصلی و کلیدی زنان در جامعۀ ایران  و حتی در جهان بوده است، اما در چند دهۀ اخیر با توجه به تغییرات نگرشی و افزایش گزینه‌‌های پیشرفت ازجمله تحصیل و اشتغال و فرصت‌های حضور اجتماعی بیشتر، تجربه مادری برای برخی از زنان دستخوش تغییرات اساسی شده است. مادرشدن، دیگر نقش اجباری و تمام وقت زنان شناخته نمی‌‌شود و آنان می‌‌توانند در موقعیت‌‌های اجتماعی مختلف و در همه سطوح مشارکت داشته باشند. هدف این پژوهش، واکاوی تجربه مادری و خط‌ مشی آن‌ها در ایفای نقش مادری در بین زنان شاغل در پست ­های مدیریتی وزارت نفت است. برای دستیابی به اهداف تحقیق از روش کیفی با رویکرد پدیدارشناسی توصیفی استفاده شده است. تکنیک جمع‌آوری اطلاعات، مصاحبه عمیق، شیوه نمونه‌گیری هدفمند و حجم نمونه 30 نفر از زنان با گروه سنی 40- 55 سال شاغل در پست‌های بالای وزارت نفت بود. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل مضمون بهره گرفته شد. نتایج مطالعه در ذیل مفاهیم در قالب شش مقوله اصلی شامل مادری مهم‌ترین منبع هویتی زنان، بازتعریف نقش مادری، احساس مادری، تجربه بارداری و بیگانگی مردان، جدایی از فرزند و حضور مجدد در محل کار، چالش فرزند دوم و ۱۶ مقوله فرعی طبقه‌بندی شد. در نتیجه‌‌گیری پژوهش می‌‌توان گفت، معنا و مفهوم مادری در نزد این گروه با توجه به موقعیت‌‌های اجتماعی آن‌ها و تغییرات فرهنگی بازتعریف شده است. در این فرایند به‌دلیل اجرانشدن برنامه‌‌های دوستدار خانواده و حمایت از نقش مادری، زنان شاغل از سوی جامعه و سازمان با هزینه‌‌ها و دشواری‌هایی در فرزند پروری مواجه هستند و در واقعیت از یک سو با تعارض‌های گوناگون مواجه‌اند، اما از سویی دیگر این دو نقش تأثیرات متقابل مثبت نیز بر هم داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

ایدئولوژی مادری؛ احساس مادری؛ تجربه مادری؛ زنان شاغل در پست های بالا

مراجع

1. ابوت، پ.، و والاس، ک. (13۹۹). جامعه‌شناسی زنان (م. نجم عراقی، مترجم) (چاپ شانزدهم). تهران: نشر نی.
2. احمدی فراز، م.، عابدی، ح. ر.، و آذر برزین، م. (1393). تبیین تجارب زنان شاغل پیرامون نقش مادری: یک پژوهش کیفی پدیدارشناسی. مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 3(2)، 137-148.
3. اعزازی، ش. (1399). نیمه پنهان مادری. تهران، نشر نی
4. ایمان، م. ت. (1391). روش‌شناسی تحقیقات کیفی. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
5. انگلس، د. ف. (1380). منشأ خانواده، مالکیت خصوصی و دولت (خ. پارسا). تهران: انتشارات جامی.
6. بستان، ح. (1382). کارکردهای خانواده از منظر اسلام و فمینیسم. روش‌شناسی علوم انسانی، (35)، 4-34.
7. تانگ، ر. (1387). نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌­های فمنیستی (م. نجم عراقی، مترجم). تهران: نشر نی.
8. مامسن، ج. ه. (1378). جنسیت و توسعه (ز. فنی، مترجم). تهران: نشر نی.
9. جنکینز ، ر. (1381). هویت اجتماعی (ت. یار احمدی). تهران: نشر و پژوهش شیرازه
10. چارمز، ک. (1397). ساخت نظریه مبنایی (م. کاظمی، و ح. ر. ایرانی، مترجمان). تهران: انتشارات رسا.
11. فراستخواه، م. (1398). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه برپایه (گرندد تئوری GTM). تهران: نشرآگاه.
12. فریدمن، ج. (1381). فمنیسم (ف. مهاجر، مترجم). تهران: آشیان.
13. رفعت‌جاه، م. (1387). تأملی در هویت زن ایرانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
14. رفعت‌جاه، م.، و خیرخواه، ف. (1391). مسائل و چالش‌های اشتغال زنان در ایران از دیدگاه شاغلان پست‌های مدیریتی. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی، 1(2)، 130-156.
15. سفیری، خ.، و ایمانیان، س. (۱۳۹۲). جامعه‌شناسی جنسیت. تهران، انتشارات جامعه‌شناسان.
16. سندبرگ، ش. (1395). تغییر مسیر: زنان، شغل، میل به پیشرفت (س. ارجمندی، مترجم). تهران: نشر نوین.
17. گرت، ا. (۱۴۰۰). جامعه‌شناسی جنسیت (ک. بقایی، مترجم) (چاپ سوم). تهران: نشر نی.
18. هام، م. (1385). فرهنگ نظریه‌های فمنیستی (ن. احمدی خراسانی، ف. مهاجر.، و ف. قره‌داغ، مترجمان). تهران: نشر توسعه.
19. حمزوی عابدی، ف.، باقریان، ف.، مظاهری، م. ع. (1394). بررسی ادراک زنان جوان ایرانی از هنجارهای زنانگی.شناخت اجتماعی، 4(1)، 84-96.

 

20. Adams, G. A., King, L. A., & King, D. W. (1996). Relationships of job and family involvement, family social support, and work–family conflict with job and life satisfaction. Journal of Applied Psychology, 81(4), 411-420.
21. Broschart, K. R. (1978). Family status and professional achievement: A study of women doctorates. Journal of Marriage and Family, 4(1), 71-76.
22. Gerson, J. M., Peiss, K. (1985). Boundaries, negotiation, consciousness: Reconceptualizing gender relations. Social Problems, 32(4), 317-331.
23. Greenhaus, J. H., & Powell, G. N. (2006). When work and family are allies: A theory of work-family enrichment. Academy of Management Review, 31(1), 72-92.
24. Stoner, C. R., & Hartman, R. I. (1990). Family responsibilities and career progress: The good, the bad, and the ugly. Business Horizons, 33(3), 7-14.
25. Warner, M. A., & Hausdorf, P. A. (2009). The positive interaction of work and family roles. Journal of Managerial Psychology, 24(4), 372-385.