ارزیابی اثبات پذیری خدا در فلسفه کانت

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 106، شهریور 1400، صفحه 23-43   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.71311.1049

نویسنده

طیبه خسروی^*

دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم

چکیده

کانت در پی یافتن راهی برای واکاوی مابعدالطبیعه چهار قسم قضیه در فلسفه خود معرفی کرد که بعد از تحلیل این قضایا تنها قضایای تحلیلی پسینی را می‌توان به عنوان یک عنوان کلی برای همه قضایا برشمرد و راه دقیق‌تری برای سنجش صدق و کذب خارجی قضایا ارائه داد. با توجه به اینکه در قضایای تحلیلی پسینی، قضایای مابعدالطبیعی نیز جای دارند، صدق قضایای مابعدالطبیعی نیاز به مراجعه به عالم خارج ندارد و مابقی قضایا با توجه به اینکه محمول آنها حسی باشد یا نیاز به ارائه دلیل استقرائی باشد، صدق و کذب آنها تعیین می‌شود. ثمره قضایای تحلیلی پسینی در قابل اثبات شدن مابعدالطبیعه به واسطه نیازمند بودن به ادراک پسینی «وجود» می‌باشد و به دنبال آن اثبات پذیری خدا با قضایای مابعدالطبیعی یقینی و مطابق با واقع که احتمال خلاف واقع در آن راه ندارد.این پژوهش نگاهی تحلیلی و انتقادی به فلسفه کانت داشته و سعی شده است تا به طور زنجیر وار از قضایا و نقایص آن شروع کند تا بتواند خلل جدی را که در فلسفه کانت مانع ارائه برهانی برای اثبات خدا شده است، بیابد و نه تنها مابعدالطبیعه را امری ماورای طبیعی بلکه علمی اثبات پذیر و یقینی و بی‌نیاز از سنجش صدق و کذب معرفی کند.

کلیدواژه‌ها

مابعدالطبیعه؛ کانت؛ اثبات خدا؛ قضایای تحلیلی؛ علیت؛ وجود

مراجع

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدا... نورانى، انتشارات موسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مک گیل با همکارى دانشگاه تهران، تهران ، 1363.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، الاشارات و التنبیهات، البلاغة، تهران، بی­تا

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، شفاء(الهیات)، مرعشی نجفی، قم، 1404ق..

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، منطق المشرقیین، مرعشی نجفی، قم، 1405ق.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، برهان شفا، ترجمۀ مهدی قوام صفری،فکرروز، تهران، بی‌تا.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در اسلام، طرح نو، تهران، 1390.

آپل، ماکس، شرحی بر تمهیدات کانت، مقدمه‏ای به فلسفۀ انتقادی، ترجمۀ محمدرضا حسینی بهشتی،مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1375.

احمدی، احمد، بن‌لایه‌های شناخت، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی، تهران، 1388.

اکرمی، موسی، کانت و مابعدالطبیعه، گام نو، تهران، 1399.

اسکروتن،راجر، کانت،ترجمۀ علی پایا، طرح نو، تهران، 1375.

چالمان، ای اچ، چیستی دانش تجربی،بوستان کتاب، قم 1390.

حقی،علی، روش شناسی علوم تجربی، سعاد، تهران، 1384.

حلی، حسن بن یوسف، الجوهرالنضید، چ5، بیدار، قم، 1371.

دکارت،رنه، تأملات در فلسفه اولی، احمد احمدی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1389.

دادجو، ابراهیم، مابعدالطبیعه از نگاه ارسطو و ابن‌سینا، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران، 1390.

دهباشی، مهدی، پژوهشی تطبیقی در هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی صدرا و وایتهد، علم، تهران، 1386.

راسل، برتراند، مسائل فلسفه، ترجمۀ منوچهر بزرگمهر، خوارزمی، تهران، 1392.

طباطبائى، سیدمحمدحسین، نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامى لجماعة المدرسین، 1362.

طباطبائى، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه و رئالیسم، صدرا، تهران، 1390.

طباطبائى، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه و رئالیسم، جامعۀ مدرسین، قم، 1359.

طوسی، نصیرالدین، اساس الاقتباس، چ3، دانشگاه تهران، تهران،  1375.

عبدالکریمی، بیژن، هایدگر و استعلا، نقد فرهنگ، تهران، 1381.

کانت، ایمانوئل، تمهیدات، ترجمۀ غلامعلی حداد عادل، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1376.

کانت، ایمانوئل، سنجش خرد ناب، ترجمه میرشمس الدین ادیب سلطانی، امیرکبیر، تهران، 1367.

کانت، ایمانوئل، نقد عقل محض، ترجمه بهروز نظری، ققنوس، تهران، 1394.

کاپلتسون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمۀ امیر جلال الدین اعلم، سروش، تهران، 1399.

کورنر، اشتفان، فلسفۀ کانت، ترجمۀ عزت الله فولادوند، خوارزمی، تهران، 1367.

گمپرتس، تئودور، متفکران یونانی،ترجمۀ محمد حسن لطفی، انتشارات خوارزمی، تهران، 1375.

مصباح یزدی، محمدتقی، تعلیقة علی نهایة الحکمة، مؤسسۀ در راه حق، قم، 1405ق.

مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، بین الملل، تهران، 1396.

مظفر، محمدرضا، المنطق، دارالتعارف للمطبوعات، قم، بی‌تا.

فروغی، محمدعلی، سیرحکمت در اروپا، هرمس، تهران، 1389.

فولکیه، پل، فلسفۀ عمومى، ترجمۀ یحیى مهدوى، دانشگاه تهران، تهران، 1396.

مجتهدی، کریم، فلسفۀ نقادی کانت، چ1،هما، تهران، 1363.

مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، صدرا، تهران، 1376.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، صدرا، تهران، 1390.

مطهری، مرتضی، شرح منظومه، صدرا، تهران، بی‌تا.

مطهری، مرتضی، حرکت و زمان در فلسفۀ اسلامی، انتشارات حکمت، تهران، 1371.

ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، دار إحیاء التراث، بیروت، 1981م.

ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، رسالۀ تصور و تصدیق، ترجمۀ مهدی حائری یزدی، چ2، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، 1383.

ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، المشاعر، ترجمه(به فارسی) عمادالدولة بدیع‌الملک و (فرانسه) هانری کربن، طهوری، تهران، 1363.

ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم، مفاتیح الغیب، دار إحیاء التراث، بیروت، 1410ق.

ملکیان، مصطفی، تاریخ فلسفۀ غرب، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، تهران، 1378.

هارتناک، یوستوس، نظریۀ معرفت در فلسفۀ کانت، ترجمۀ حداد عادل، فکر روز، تهران، 1376.

یثربی،سیدیحیی، فلسفه چیست، امیرکبیر، تهران، 1387.

یثربی،سیدیحیی، تاریخ تحلیلی‌انتقادی فلسفۀ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران، 1388.

Bird, Graham, Kant’s Theory of knowledge, (New York: Humanities Press, 1962).                                                                                                       Kant, Immanuel, Immanuel Kant’s Critique of Pure Reason, translated by Norman Kemp Smith, Macmillan. (London: Macmillan & Co. 1929).

Kant, Immanuel, Prolegomena to Any Future Metaphysics, With an Introduction By Lewis White Beck, (The Library of Liberal Arts, 1950).                                                   

Leibniz, G. W., New Essays on Human Understmding, (Cambridge University Press, 1989).

Carnap, Rudolf. An Intrœiuction to the Philpsohy of Science (Philosohical Foundatioms of  Physics), (New York & London: Basic Book, 1995).

Hospers, John, An Introduction to Philosophical Analysis, (Prentice Hall & Englewood  Cliffis, 1967).

Kockelmans, Joseph J., Philosophy of Science, (New York, Free Press, 1965).