بررسی نقش تنوع معیشتی در تاب‌‏آوری و سطح رفاه جامعه روستایی در مواجهه با تغییر اقلیم (با تأکید بر خشکسالی)

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 8، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1401، صفحه 75-84   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i1.2111.1098

نویسندگان

ایرج صالح¹؛ نرگس صالح نیا^{* 2}؛ سید شهاب میرباقری³؛ حامد اکبرپور³؛ مهدی باستانی⁴

¹دانشیار، گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه تهران، ایران

²دانشیار، گروه اقتصاد، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

³دانشجوی دکتری، گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه تهران، ایران

⁴دکتری تخصصی اقتصاد کشاورزی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

تاب‌‏آوری به‌عنوان ظرفیت بالقوه جامعه در معرض مخاطرات، با هدف حفظ یا رسیدن به سطح مناسبی از عملکرد، برای سازگاری یا مقاومت در برابر تغییرات شناخته می‌‏شود. باتوجه‌‏به تغییرات اقلیمی، نواحی روستایی ازجمله مناطقی هستند که در معرض آسیب‌پذیری بیشتری قرار دارند. باتوجه‌‏به اهمیت موضوع تاب‏‌آوری در شناخت نحوه رویارویی با مسائل بحرانی، مطالعه حاضر به بررسی نقش تنوع معیشتی در تاب‏‌آوری و سطح رفاه جامعه روستایی در مواجهه با تغییر اقلیم با بهره‏‌گیری از روش تحلیل عاملی و با استفاده از 5 شاخص و 38 زیرشاخص در سال 99-1398 پرداخته است. در این راستا، تعداد 206 پرسشنامه در دهستان جارو از توابع بخش پلنگ‌‏آباد، شهرستان اشتهارد در استان البرز تکمیل شد. نتایج نشان می‏‌دهد 38 عامل مورد پرسش در هشت گروه قرار گرفته‌‏اند. همچنین، نتایج حاکی‏از آن است که در گروه نخست به‌‏عنوان مهمترین گروه، بسیاری از شاخص‏‌ها مانند مشارکت در فعالیت‌های اشتغال‌زایی جمعی، آشنایی با نیازهای جدید بازار، توسعه کسب‌وکار از طریق به‌کارگیری فناوری‏های نوین، تجربه کار در محیط‌‏های متنوع شغلی، یادگیری مهارت‏‌های جدید فعالیت‏‌های اقتصادی، نشان‌دهنده اهمیت شناخت نیازهای اساسی بازار و افزایش توانایی روستاییان برای انجام فعالیت‌‏های جایگزین کشاورزی در مواقع بحران می‌‏باشد.

کلیدواژه‌ها

تاب‌‏آوری؛ خشکسالی؛ تحلیل عاملی؛ تغییر اقلیم؛ استان البرز

مراجع

آشتیانی، ع. 1395. آزمون‌های روان‌شناختی. ارزشیابی شخصیت و سلامت روان. جلد 1. انتشارات بعثت. چاپ 10. تهران. 
پاشانژاد، ا. 1395. ایجاد تاب‌آوری روستایی، ضرورتی در توسعه پایدار: نگاهی بر وضعیت نواحی روستایی استان آذربایجان شرقی. اولین سمینار آینده‌پژوهی توسعه ملی ایران در بستر جغرافیا. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران. ایران.
پورطاهری، م.، رکن‌الدین افتخاری، ع. و کاظمی، ن. 1392. نقش رویکرد مدیریت ریسک خشکسالی در کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی- اجتماعی کشاورزان روستایی (از دیدگاه مسئولان و کارشناسان) مطالعه موردی: دهستان سولدوز، آذربایجان غربی. پژوهش‌های روستائی، 4(1): 1-22. 
پیرمرادیان، ن.، شمس ‏نیا، س.ا.، بوستانی، ف. و شاهرخ‌‏نیا، م.ع. 1387. ارزیابی دوره‏ بازگشت خشکسالی با استفاده از شاخص استاندارد شده بارش (SPI) در استان فارس. بوم‌شناسی گیاهان زراعی، 4(4): 7-21.
حیدری ساربان، و. و مجنونی توتاخانه، ع. 1395. نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی پیرامون دریاچه ارومیه در برابر خشکسالی. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3(۴): 49-70.
داداش‌‏پور، ه. و سعیدی شیروان، ص. 1395. بررسی تأثیر یادگیری منطقه‌ای در نوآوری بنگاه‌های صنعتی (مورد مطالعاتی: بنگاه‌های صنایع غذایی و صنایع قطعه‌سازی در شهرک صنعتی توس مشهد). اقتصاد و توسعه منطقه‌ای، 23(12): 1-33. 
رکن‌الدین افتخاری، ع.، موسوی، س.م.، پورطاهری، م. و فرج‌زاده اصل، م. 1393. تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی مطالعه موردی: مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان. پژوهش‏‌های روستائی، 5(3): 639-662. 
سلمانی، م.، بدری، س.ع.، مطوف، ش. و کاظمی ثانی عطاالله، ن. 1394. ارزیابی رویکرد تاب‌آوری جامعه در برابر مخاطرات طبیعی مورد مطالعه: شهرستان دماوند). مدیریت مخاطرات محیطی، 2(4): 393-409.
شکری فیروزجاه، پ. 1396. تحلیل فضایی میزان تاب‌آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 4(2): 27-44.
کلانتری، خ. 1395. پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی-اقتصادی. با استفاده از نرم‌‏افزار SPSS. جلد 1. انتشارات فرهنگ صبا. چاپ 8. تهران. 
مرکز آمار جمهوری اسلامی ایران. 1395. سرشماری نفوس و مسکن سال 1395. 

Adger W.N. 2006. Mapping Vulnerability to Climate Change in Malawi: Spatial and Social Differentiation in the Shire River Basin. Global Environmental Change, 4(3): 268-281.
Antwi-Agyei P., Stringer L. and Dougill A. 2014. Livelihood adaptations to climate variability: insights from farming households in Ghana, Regional Environmental Change, 14(4): 1615–1626.
Béné C., Newsham A., Davies M., Ulrichs M. and Godfrey-Wood R. 2014. Review article: Resilience, poverty and development. Journal of International Development, 26(5): 598–623.
Caldwell K. and Boyd C.P. 2009. Coping and Resilience in Farming Families Affected by Drought. Rural and Remote Health, 9(2): 1088-1098.
Cooper S.J and Wheeler T. 2015. Adaptive governance: Livelihood innovation for climate resilience in Uganda. Geoforum, 65(1): 96–107.
Cutter S. L., Barnes L., Berry M., Burton C., Evans E., Tate E. and Webb J. 2008. A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change, 18(4): 598-606.
Manyena S. B. 2006. The concept of resilience revisited. Disasters, 30(4): 433-450.
McEntire D.A., Fuller C., Johnston C.W., and Weber R. 2002. A Comparison of Disaster Paradigms: The Search for a Holistic Policy Guide. Public Administration Review, 62(3): 267–281.
Motsholapheko M.R., Kgathi D.L. and Vanderpost C. 2012. Rural livelihood diversification: A household adaptive strategy against flood variability in the Okavango Delta, Botswana. Agrekon, 51(4): 41-62.
Rigg J. and Oven K. 2015. Building liberal resilience? A critical review from developing rural Asia. Global Environmental Change, 32(1): 175–186.
United Nations Office for Disaster Risk Reduction. 2004. living with Risk: A global review of disaster reduction initiatives, Inter-Agency Secretariat of the International Strategy for Disaster Reduction. Volume 1, United Nation, New York.
Wilhite D.A., Svoboda M.D. and Hayes M.J. 2007. Understanding the complex impacts of drought: a key enhancing drought mitigation and preparedness. Water resource management, 21(5): 763-774.
Wilson G.A. 2012. Community resilience, globalization, and transitional pathways of decision making. Geoforum, 43(6): 1218–1231. 
Zhou H., Jing’ai W., Jinhong W. and Huicong J. 2010. Resilience to natural hazards: A geographic perspective. Nat Hazards, 53(1): 21-41.