الگوهای بومی‌سازی واجی نام‌های کوچک قرضی تک‌جزئی در گونه ترکی اسفیدانی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 13، دوره 14، شماره 2، تیر 1401، صفحه 87-126   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2022.73574.1072

نویسنده

علی ایزانلو^*

استادیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

نام‌های خاص از مواردی است که ترجمه نمی‌شود و از زبانی به زبانی دیگر قرض گرفته می‌شود. زبان‌ها بسته به ویژگی‌های نظام واجی منحصر به فرد خود، تغییراتی در صورت نام‌های قرضی می‌دهند. در این پژوهش تغییرات واجی نام‌های کوچک تک‌جزئی در گونه ترکی رو به انقراض اسفیدانی (یکی از روستاهای شهرستان بجنورد) از منظر همزمانی مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور، ابتدا، از میان نام‌های اهالی روستا، با استناد به فهرستی از نام‌ها و همچنین به صورت میدانی، 140 نام کوچک تک‌جزئی گردآوری شده است که با صورت معادل آنها در فارسی متفاوت بودند. سپس یک یک آنها با نام معادل خود در زبان فارسی معیار مقایسه و تفاوت‌های آنها در قالب فرایندهای واجی شناسایی و دسته‌بندی شده‌اند. پس از آن، انگیزه‌های واجی یا کاربردشناختی این تغییرات مورد بحث قرار گرفته است. فرایندهای واجی حذف واکه، همخوان یا حذف یک زنجیره واجی، نرم‌شدگی، افتادگی و افراشتگی از برجسته‌ترین انواع فرایندها در بومی‌سازی داده‌ها بوده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد انگیزه‌های گوناگونی در پس این تغییرات قابل شناسایی هستند: برخی از تغییرات در راستای همگونی با نظام واجی این گونه ترکی بوده است و برخی نیز به دلایل کاربردشناختی (مانند تحقیر، تحبیب، ایجاد صمیمیت و مخاطب‌شناسی) انجام گرفته است. داده‌ها و یافته‌های این پژوهش می‌تواند در شناخت پژوهشگران از یک گونه اقلیت زبانی به طور کلی و فرایند قرض‌گیری نام‌های کوچک به طور خاص سهم داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

فرایند واجی؛ گونه ترکی اسفیدانی؛ نام کوچک تک‌جزئی

مراجع

احمدخانی، محمدرضا؛ رشیدیان، دیانا. (1395). بومی‌سازی واجی و صرفی وام‌واژه‌ها در زبان ترکی آذربایجانی. زبان‌شناخت، سال هفتم، شماره 1. 15-1.

ایزانلو، علی. (1400). فرهنگ لغت گونه ترکی اسفیدانی. چاپ نشده.

ایزانلو، علی. (1398). کارکرد ارتباطی تغییرات آوایی نام‌های کوچک قرضی دوجزئی در گونه ترکی اسفیدانی. مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، سال یازدهم، شماره 1. 284-261.

بخشوده، ابراهیم. (1379). فرهنگ نامگذاری. تهران: انتشارات محقق.

ثمره، یدالله. (1385). آواشناسی زبان فارسی (آواها و ساخت آوایی هجا). چاپ دهم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

جم، بشیر. (1396). تحلیل استثناء‌ها و گوناگونی آزاد در فرایند افراشتگی پیش‌خیشومی در چارچوب نظریه بهینگی. پژوهش‌های زبانی، دوره هفتم، شماره 2. 38-19.

حاجی‌زاده، محمد. (1379). فرهنگ جامع نام‌ها. تهران: دریچه.

حامدی شیروان؛ پهلوان‌نژاد، محمدرضا. (1392). بررسی و توصیف فرایندهای واجی در گویش ترکی شیروان. دومین همایش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور. تهران.

رضی‌نژاد، سیدمحمد. (1393). فرایند درج واکه در خوشه‌های همخوانی پایانی در زبان ترکی آذربایجانی. فصلنامه زبان و مطالعات گویش‌های غرب ایران، سال دوم، شماره 7. 93-81.

زمانی، محمد؛ بدخشان، ابراهیم. (1395). تحلیل و توصیف فرایند نرم‌شدگی در زبان کردی (گویش کلهری). فصلنامه زبان‌پژوهی، سال هشتم، شماره 19. 101-89.

زندی، بهمن و میرمکری، منیژه. (1396). روند نامگذاری فرزندان در شهر مهاباد از دیدگاه زبان‌شناسی اجتماعی. فصلنامه مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، سال پنجم، شماره 19، 18-1.

شاه‌ناصری، شادی. (1396). بررسی تناوب‌های جدید در نامگذاری کودکان ایرانی بر اساس رویکرد نشانه‌ای. نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال هفتم، شماره 13، 212-201.

قلی‌زاده مرزجی، جلال. (1390). آشنایی با زبان ترکی خراسانی. مشهد: انتشارات دامینه.

کردزعفرانلو کامبوزیان، عالیه و رضویان، سید حسین. (1384). برخی از فرایندهای واجی در ترکی بیجار. زبان و زبان‌شناسی، دوره اول شماره 2، 104-89.

کردزعفرانلو کامبوزیا، عالیه و رنگین‌کمان، فرانک. (1388). بررسی واج‌شناختی زبان ترکی گونه زنجان. مجله علم و فناوری. جلد هشتم، شماره 1 و 2، 70-58.

محمودی، بتول. (1384). تغییرات تلفظی واژگان فارسی هنگام استفاده در گفتار رسمی زبان نوشتاری ترک‌زبانان تبریز. زبان و زبان‌شناسی، دوره اول، شماره 2، 19-1.

مشکوه الدینی، مهدی. (1377). ساخت آوایی زبان. چاپ چهارم. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

منصف، ماهرخ؛ کرد زعفرانلو کامبوزیان، عالیه. (1394). برخی از فرایندهای واجی در ترکی قشقایی. فصلنامه ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، شماره 10، 128-105.

منصوری، مهرزاد. (1389). تحلیل بسامدی هجا در اسامی زنان و مردان ایرانی. پژوهش‌های زبان‌شناسی. دانشگاه اصفهان. اصفهان.

ندیم، مصطفی. (1384). نظام نام‌گذاری غیررسمی عامه در میان جزیره‌نشینان قشم. نامه انسان‌شناسی، سال چهارم، شماره 7، 160-147.

نقش‌بندی، شهرام؛ راه‌انداز، سعید. (1391). تعیین هویت واجی چهار همخوان گرفته در ترکی آذری (گونه‌های تبریزی و گوگانی ترکی). زبان و زبان‌شناسی. دوره هشتم، شماره 16، 136-115.

هیئت، جواد. (1380). تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی. تهران: نشر نو.

Al-Hashemi, Sh. (2016). The phonetics and phonology of Arabic loanwords in Turkish: residual effects of gutturals. Unpublished PhD. Dissertation. University of York. England.

Bale, A. and Reiss, Ch. (2018). Phonology: A formal introduction. MIT Press

Brown, P. and Levinson, S. C. (1987). Politeness: Some universals in language usage. Cambridge: Cambridge University Press.

Gurevich, N. (2011). Lenition. In Marc van Oostendorp, Colin J. Ewen, Elizabeth Hume, and Keren Rice (eds.), the Blackwell companion to phonology vol. 3: phonological processes, 1559-1576. John Wiley & Sons, Ltd.

Kenstowicz, M. (1994). Phonology in Generative Grammar. Oxford: Blackwell.

Miao, R. (2005). Loanword adaptations in Mandarin Chinese: Perceptual, phonological and sociolinguistic factors. Unpublished PhD. Dissertation. Stony Brook University, New York.

Nour Abu Guba, M. (2016). Phonological adaptation of English Loanwords in Ammani Arabic. Unpublished PhD. Dissertation. University of Salford, United Kingdom. 

Nyström, S. (2016). Names and meaning. In Carole Hough (ed.), the Oxford handbook of names and naming, 39-51. Oxford: Oxford University Press.

Sultanzade, V. (2013). Phonetic adaptations of loanwords in Cypriot Turkish. Dialectologia et Geolinguistica, 21, 70-81.

Warner, N. (2011). Reduction. In Marc van Oostendorp, Colin J. Ewen, Elizabeth Hume, and Keren Rice (eds.), the Blackwell companion to phonology vol. 3: phonological processes, 1866-1892. John Wiley & Sons, Ltd.

Yavaş, M. (1978). Borrowing and its implications for Turkish phonology. University of Kansas. Linguistics Graduate Student Association, 3(34), pp. 34-44.

Yavuz, H., & Balçı, A. (2011). Turkish phonology and morphology (Tűrkçe ses ve biçim bilgisi. Anadolu: Anadolu University Press.