بررسی شیوه‌های بازنمایی اندیشه‌های «امانوئل لویناس» در رمان «موصل، بدون پریچهر» از حسین قسّامی

جستارهای نوین ادبی

دوره 55، شماره 1 - شماره پیاپی 216، خرداد 1401، صفحه 83-104   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2022.74609.1228

نویسنده

ایوب مرادی^*

دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

رمان یکی از مهم‌ترین قالب‌های آفرینش اثر ادبی است که واجد ظرفیت‌های ویژه‌ای است. نویسندۀ رمان می‌تواند با استفاده از ابزار زبان و بهره‌گیری از تخیل، جهانی ساختگی براساس عناصر موجود در جهان واقعیت پدید آورد و طی آن به تشریح ایده‌های خود بپردازد. دراین‌میان مفاهیم فلسفی نیز جایگاه خاصی دارند؛ به‌طوری‌که گاه قالب رمان در خدمت بیان اندیشه‌های فلسفی قرار می‌گیرد و نویسندۀ آن تلاش می‌کند تا گزاره‌های خشک فلسفی را در هیأتی پذیرفتنی‌تر به مخاطبان ارائه نماید. ظرافت امر هم در همین نکته نهفته است که به‌جای بیان مستقیم گزاره‌های فلسفی، باید آنها را طی متن روایی به نمایش گذاشت. در میان پدیدآورندگان آثار داستانی معاصر فارسی، حسین قسّامی نویسنده‌ای است که در نوشته‌هایش به مفاهیم فلسفی توجه ویژه‌ای نشان می‌دهد. رمان «موصل، بدون پریچهر» آخرین اثر این نویسندۀ جوان است، که طی آن به تشریح اندیشه‌های امانوئل لویناس، فیلسوف نام‌آشنای معاصر، پرداخته است. در باب اهمیت آرای این فیلسوف، همین‌بس که بسیاری او را به دلیل توجه به «دیگری»، پایه‌گذار نظامی فلسفی‑اخلاقی دانسته‌اند که می‌تواند پایه‌های سست اخلاق در جهان معاصر را بازسازی کند. لویناس با طرح مفاهیمی همچون «دیگری نامتناهی» و نقش آن در تعیین حدود «سوبژکتیویته» افراد و موضوع «مسئولیت بی‌نهایتِ» انسان در قبال دیگری، زیستن اخلاقی را درگرو توجه به این مفاهیم دانسته است. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده، تلاش شده است تا شیوه‌های بازنمایی اندیشه‌های این فیلسوف در رمان یادشده بررسی شود. نتایج نشان می‌دهد که قسّامی با پرداخت شخصیت «پریچهر» و موضوع فقدان او و همچنین جستجوی بی‌سرانجام شخصیت «آرمان» برای یافتن این معشوق گمشده، به شکل غیرمستقیم موضوع «دیگری» با ویژگی‌هایی همچون «عدم‌تناهی» و «غیریت» را بازنمایی کرده است. علاوه‌بر‌این بیان نمادین، در اثنای روایت آموزه‌های اساسی لویناس همچون «مسئولیت» و «چهره»، هم در کنش‌های داستانی و هم گفتگوهای شخصیت‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

رمان فلسفی؛ امانوئل لیوناس؛ دیگری؛ مسئولیت؛ حسین قسامی

مراجع

ابراهیم‌زاده، عیسی. (1392). فلسفۀ تربیت. تهران: دانشگاه پیام نور.

بنایی جهرمی، مهدی. (1393). «لویناس و سوبژکتیویتۀ اخلاقی»، غرب‌شناسی بنیادی. سال 5. شمارۀ 2. صص 36-21.

بووی، آندره. (1394). زیبایی‌شناسی و ذهنیت: از کانت تا نیچه. ترجمۀ فریبرز مجیدی. تهران: فرهنگستان هنر.

خبازی کُناری، مهدی و صفا سبطی. (1395). «مسئولیت در برابر مرگ دیگری: بنیاد سوژه در فلسفۀ لویناس». غرب‌شناسی بنیادی. سال 7. شمارۀ 2. صص 22-1.

دکارت، رنه. (1384). تأملات در فلسفۀ اولی. ترجمۀ احمد احمدی. تهران: سمت.

دیویس، کالین. (1386). درآمدی بر اندیشۀ لویناس. ترجمۀ مسعود علیا. تهران: حکمت.

شعاری‌نژاد، علی‌اکبر. (1381). فلسفۀ آموزش‌وپرورش. تهران: امیرکبیر.

شمیسا، سیروس. (1380). سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوس.

ضیمران، محمد. (1396). میشل فوکو: دانش و قدرت. تهران: هرمس.

قسامی، حسین. (1400). موصل، بدون پریچهر. تهران: چشمه.

کاویانی، سعیده؛ صافیان، محمدجواد. (1395). «لویناس، فیلسوف دیگری». پژوهش‌های علوم انسانی نقش‌جهان. شمارۀ 9. صص 26-17.

کوندرا، میلان. (1383). هنر رمان. ترجمۀ پرویز همایون‌پور. تهران: قطره.

لچت، جان. (1378). پنجاه متفکر بزرگ معاصر: از ساختارگرایی تا پسامدرنیته. ترجمۀ محسن حکیمی. تهران: چشمه.

لویناس، امانوئل. (1387). اخلاق و نامتناهی: گفتگوهای امانوئل لویناس و فیلیپ نمو. ترجمۀ مراد فرهادپور و صالح نجفی. تهران: رخداد نو.

هاشمی، محمدمنصور. (1392). «رمان و فلسفه». بخارا. شمارۀ 93. صص 90-74.

Kristeva, Julia. (1941). In the beginning was love, trans. Arthur Goldman, New York, Columbia university press.

Levinas, Emmanuel. (2011). Totality and infinity, tans by Alphonso Lingis, Duquense University press, Pennsylvania.

Levinas, Emmanuel. (1998). Otherwise than being or beyond Essence, trans by Alphonso Lingis, Duquense University press, Pennsylvania.

Morgan, L. Michael. (2007). Discovering Levinas, Cambridge University press, Cambridge