حکمرانی محلی آب در ایران: پیامدها و توصیه‌های سیاستی

فصلنامه آب و توسعه پایدار

دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1401، صفحه 135-144   

نوع مقاله: سایر مطالب علمی نشریه

نویسنده

سید مختار هاشمی^*

پژوهشگر در خارج از ایران / دانشگاه نیوکاسل انگلیس

چکیده

مفهوم "حکمرانی محلی آب" در ایران مورد توجه ذی‌مدخلان متعدد از جمله سیاست‌گذاران می‌باشد. مطالعات میدانی نشان می‌دهد که حکمرانی مشارکتی  مبتنی بر جوامع محلی نه فقط مورد تأیید پژوهشگران، بلکه کارشناسان  دستگاه‌های دولتی، سمن‌ها و نمایندگان جوامع محلی است. اما در ایران سعی جدی برای ایجاد این نوع حکمرانی نشده است. عده‌ی زیادی از سیاست‌گذارن موثر و با نفوذ معتقد هستند که نگاه ملی و منافع ملی قربانی نگاه و منافع محلی می‌شود. بنابراین، تمرکزگرایی در مدیریت آب در ایران که گفتمان غالب است مانع از ایجاد حکمرانی محلی آب شده است. در این مقاله، این موضوع با توجه به حوزه‌های قضایی و رویکرد حقوقی بازنمایی می‌گردد. پیامدهای سیاستی در قبال مسائل مهم حقوقی از جمله مالکیت آب و فرهنگ سیاسی با توجه به مسایل و چالش‌ها حکمرانی آب در حوضه‌های آبریز (با نگاه ویژه به دریاچه ارومیه) بررسی می‌شود.  هدف گفتمان‌سازی برای سیاست‌گذاری پایدار در حکمرانی منابع آب و خاک می‌باشد.  حکمرانی محلی آب به معنای استقلال از حاکمیت مرکزی یا هرج و مرج سیاسی نیست. این امر مستلزم به رسمیت شناختن نهادهای غیررسمی و محلی در چارچوب حقوقی با در نظر گرفتن مؤلفه‌های فرهنگی و اخلاقی می‌باشد. بنابراین، استدلال می‌شود که علاوه بر واقعیت‌های اجتماعی-اقتصادی و سیاسی، گفتمان‌های فرهنگی و اخلاقی باید در استراتژی مبتنی بر مشارکت چندجانبه برای اجرای موفقیت‌آمیز سیاست‌های عمومی در زمینه آب و خاک مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

انسجام اجتماعی؛ مدیریت انطباقی؛ گفتمان‌های فرهنگی و اخلاقی

مراجع

ستاد احیای دریاچه ارومیه. 1396. گزارش به‌روزرسانی و ارزیابی نقشه راه احیای دریاچه ارومیه. ارایه به هفتمین جلسه کمیته سیاست‌گذاری، ستاد احیای دریاچه ارومیه، تهران. 
سریع‌القلم، م. 1389. فرهنگ سیاسی ایران. موسسه نشر فرزان روز، تهران.
قلی‌پور، م. و غلام‌پور آهنگر، آ. 1389. فرایند سیاست‌گذاری در ایران. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تهران. 
رز آب پی و نواندیشان ژیار. 1996. گزارش طرح "سند جامع مطالعات فرهنگی و اجتماعی نجات دریاچه ارومیه". مهندسین مشاور توسعه پایدار رز آب پی/ مهندسین مشاور نواندیشان ژیار، استانداری آذربایجان غربی، ارومیه.
وزارت جهاد کشاورزی. 1387. رونوشت مصاحبه گروهی نشست در دفتر مدیریت بهره‌وری آب کشاورزی. وزارت جهاد کشاورزی، (9 مرداد 1387)، کرج.
هاشمی، س.م. 1393. حکمرانی محلی آب: چالش‌های اساسی در ایران. مقاله ارایه شده در نشست تخصصی حکمرانی محلی آب، سلسله نشست‌های آب، فرهنگ و جامعه، اندیشکده تدبیر آب ایران، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، انجمن جامعه‌شناسی ایران و انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 17 دی‌ماه 1393، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
هاشمی، س.م. 1396. حکمرانی محلی آب در ایران: مسائل، چالش‌ها و راهکارها. مقاله ارایه شده در اولین کنفرانس حکمرانی و سیاست‌گذاری عمومی، مرکز بین ‌المللی همایش‌های صدا و سیما، دانشگاه صنعتی شریف، 13-14 دی‌ماه 1396، تهران.
هاشمی، س.م. 2017. به سوی ژئوپارک هورامان: میراث فرهنگی طبیعی با ارزش جهانی. مجموعه مقالات کنفرانس هورامان‌شناسی هورامان در هلبجه (ویراستار: د. ناجح گولپی)، ص 187- 226، استانداری هلبجه، اقلیم کردستان عراق (زبان کردی سورانی).
هاشمی، س.م. ۱۴۰۱ (در دست چاپ). یادداشت ۳۱: ضرورت احیای دریاچه ارومیه در قرن جدید هجری: تجربه‌ی ۱۵ سال پژوهش کاربردی، تعامل و همکاری در حوضه آبریز. در کتاب «۴۰ یادداشت بر طرح ملی نجات دریاچه ارومیه» ص 226-248. ستاد احیای دریاچه ارومیه، نشر سیوان سایان تهران.
Allan J.A. 2005. Water in the environment/socio-economic development discourse: sustainability, changing management paradigms and policy responses in a global system. Government and Opposition, 40(2): 181-199.
Amezaga J.M. 2005. Inter-Institutional links in land and water management. In Anderson, M.G.and McDonnell, J.J (eds.).Encyclopaedia of Hydrological Sciences (pp. 3003-3012), 5-Volume Set. England/ West Sussex: John Wiley and Sons.
Colding J., Folke C. and Elmqvist T. 2003. Social institutions in ecosystem management and biodiversity conservation. Tropical Ecology, 44(1): 25-41.
Hashemi M. 2012. A Socio-Technical Assessment Framework for Integrated Water Resources Management (IWRM) In Lake Urmia Basin, Iran Submitted for the degree of Doctor of Philosophy (PhD) at School of Civil Engineering and Geosciences, Newcastle University, Newcastle upon Tyne, England.
Hashemi M. (among Authors). 2012. Regional Solutions for Water Scarcity in WANA. West Asia and North Africa (WANA) Forum Water Scarcity Policy Brief, Amman, Jordan.
Kingdon J.W. 2002. Agendas, Alternatives, and Public Policies. 2nd Edition, New York: Longman Classics Edition
Ostrom E. 2005. Understanding Institutional Diversity. USA: Princeton University Press.
Sills D.L. (ed.). 1972. International encyclopedia of Social Science, Vol.11, the Macmillan Company.