بررسی میزان پایداری اجتماعی و رضایت از محیط زندگی (مطالعۀ موردی: ناحیۀ 1 منطقة 9 تهران)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 5، دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 42، فروردین 1402، صفحه 143-172   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.73108.1077

نویسندگان

سارا الله قلی پور¹؛ کرامت الله زیاری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از مباحث مهم پایداری شهرها، توجه به شاخص‌ها و زمینه‌های ایجاد پایداری اجتماعی است. در این میان، محله به‌عنوان مبنای فیزیکی-اجتماعی می‌تواند نقش بسیار مهمی در تکامل پایداری شهرها ایفا کند و ابعاد آن به‌‌مثابه یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین ابزار در برنامه‌ریزی‌ها کاربرد دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت پایداری اجتماعی در ناحیه 1 منطقة 9 تهران با روش توصیفی-تحلیلی انجام شد. براساس حجم نمونه و نمونه‌گیری فضایی، 383 خانوار انتخاب شده و پرسشنامه‌ها میان آن‌ها توزیع شدند. برای تحلیل داده‌ها، از تکنیک مک‌گراناهان استفاده شد و تحلیل فضایی با استفاده از آماره موران کلی و آماره لکه داغ و سرد در نرم‌افزار ArcGIS صورت گرفت. نتایج نهایی تکنیک مک‌گراناهان براساس بلوک‌های شهری محاسبه و با نقشه نهایی پایداری اجتماعی مشخص شد. نتایج تکنیک مک‌گراناهان نشان می‌دهد که میان مؤلفه‌های انسجام اجتماعی، امنیت و دسترسی با میزان رضایت، رابطه همبستگی زیاد و مستقیم وجود دارد و نشان می‌دهد که با افزایش میزان انسجام اجتماعی، دسترسی و امنیت، میزان رضایت ساکنان از محیط زندگی نیز افزایش می‌یابد. نتایج تحلیل فضایی نیز الگوی خوشه‌ای مقادیر پایداری اجتماعی را نشان داد؛ بر این اساس، وضعیت پایداری اجتماعی در بخش‌های غربی ناحیه یعنی بخش‌های جنوبی محله استاد معین و بخش غربی محله دستغیب دارای وضعیت مطلوب است و این میزان در بخش شرقی ناحیه یعنی بخش جنوبی محله هوشیار و بخش شرقی محله دستغیب وضعیت نامطلوب دارد. بیشترین میزان پایداری در محله استاد معین و بخش‌های مرکزی و غربی محله دستغیب و کمترین میزان پایداری در محله هوشیار است؛ بنابراین برای افزایش میزان پایداری اجتماعی در ناحیه 1 منطقة 9 شهر تهران، لزوم ایجاد زمینه‌های تسهیل جریان نوسازی و افزایش مشارکت، افزایش زمینه‌های ایجاد امنیت و رضایت ساکنان، ضروری به نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

پایداری اجتماعی؛ تحلیل فضائی؛ موران کلی؛ لکه‌ داغ و سرد

مراجع

1. اکبری، م. (1393). تحلیل فضائی شاخص‌های توسعه آموزشی در مناطق شهری و روستایی کهگیلویه و بویراحمد. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، (15)، 69-84.
2. باقری، م.، حسین‌زاده، ع. ح.، حیدری، س.، و زالی‌زاده، م. (1394). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر در رضایت از زندگی (مطالعه موردی: شهر اهواز). فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، (23)، 179-205.
3. پورجعفر، م. ر.، خدایی، ز.، و پورخیری، ع. (1390). رهیافتی تحلیلی در شناخت مؤلفه‌ها شاخص‌ها و بارزه‌های توسعه پایدار شهری. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 3(3)، ۲۵–۳۶.
4. تیموری، ا.، فرهودی، ر. ‌ا.، رهنمایی، م. ت.، و قرخلو، م. (1391). ارزیابی پایداری اجتماعی با استفاده از منطق فازی (مطالعه موردی: شهر تهران). جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، 10(35)، 20–39.
5. جیلیان، ش.، رفیعیان، م.، و آقاصفری.، ع. (1395). تدوین اصول، ابعاد و متغیرهای رضایتمندی سکونتی در برنامه‌ریزی مسکن مهر (مطالعه موردی: شهرک مهرگان). فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، (19)، 27-36.
6. حاجی نژاد، ع.، عنابستانی، ع.‌ ا.، نوروزی، م.، و خاتمی، س. (۱۳۹۴). سنجش رضایتمندی از کیفیت زندگی در مجتمع‌های زیستی احداث‌شده پس از رویداد زلزله: شهرستان زیرکوه قائن. جغرافیا و مخاطرات محیطی، (15)، ۶۱ -۷۳.
7. حافظ نیا، م. ر. (1389). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت.
8. حکمت نیا، ح.، و موسوی، م. ن. (1392). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای. تهران: نشر علم نوین.
9. دویران، ا. (1399). سنجش زیست‌پذیری بافت‌های شهری با تأکید بر پایداری اجتماعی (مطالعۀ موردی: محلات اسکان غیررسمی شهر همدان). دوفصلنامۀ جغرافیای اجتماعی شهری، 7(1)، 47-64.
10. ذکاوت، ک. (۱۳۷۸). جایگاه طراحی شهری در نظام برنامه‌ریزی توسعه شهری. نشریه شهر نگار، 2(11)، 90-97.
11. رضایی، م. ر.، مؤذن، س.، و نفر، ن. (۱۳۹۳). تحلیل رضایتمندی از شاخص‌های کیفیت محیط در شهرهای جدید: شهرجدید پرند. پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 2(1)، ۳۱ - ۴۷.
12. رهنما، م. ر.، و رضوی، م. ح. (1391). بررسی تأثیر حس تعلق مکانی بر سرمایه اجتماعی و مشارکت در محلات شهر مشهد. جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، 17(2)، 29-36.
13. زارع شاه‌آبادی، ا.، حاجی‌زاده، م.، و زارع، خ. (1392) سنجش پایداری اجتماعی در بین محله‌های قدیم و جدید شهر یزد. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 3(7)، 105-134.
14. سازمان نوسازی شهر تهران. (1396). دفتر توسعه ناحیه 1 منطقة 9، گزارش سند توسعه نهایی محلات منطقة 9 تهران.
15. شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. (۱۳۸۵). بافت‌های فرسوده شهرهای ایران. بازیابی از سایت udro.org.ir
16. عسگری، ع. (1390). تحلیل‌های آماری فضائی با Arc/GIS. تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
17. عیوضلو، د. (۱۳۹۱). بررسی نقش سرمایه اجتماعی در ساماندهی بافت‌های فرسوده شهری منطقة ۹ شهرداری تهران (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی‌ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری)، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
18. فرجی، ا. (1396). سنجش رضایتمندی از کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی، مطالعه موردی: شهر بجنورد. دوفصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 8(16)، 89-100.
19. قربی، م.، اسماعیل‌پور، ن.، و تقوی، م. (1396). سنجش رضایتمندی کیفیت محیط سکونت و واحد مسکونی در محلات شهری با تأکید بر اصول نوشهرگرایی، مورد نمونه: محله شهید همتی فر شهر کرمان. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 8(31)، ۸۳ - ۱۰۴.
20. کلانتری خلیل‌آباد، ح.، ابوبکری، ط.، قادری، ر.، پورعلی، م. ع.، و سعیدی، ا. (۱۳۹۱). ارزیابی میزان تحقق‌پذیری شاخص‌های توسعه پایدار شهری در مناطق مرزی: نمونه موردی شهر پیرانشهر. مدیریت شهری، (30)، 207-222.
21. مختاری ملک‌آبادی، ر.، مرصوصی، ن.، حسینی، ع.، غلامی، م. (1393). سنجش و ارزیابی شاخص‌های پایداری اجتماعی- فرهنگی در شهرهای استخراجی (مطالعه موردی: شهر استخراجی عسلویه). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5(19)، 91-110.
22. مسعودی راد، م.، ابراهیم‌زاده، ع.، و رفیعیان، م. (1394). سنجش پایداری مسکن در سیاست‌های مسکن اجتماعی ایران (مطالعه موردی: مسکن استیجاری هزار دستگاه شهر خرم‌آباد). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 3(4)، 447–
23. مطوف، ش.، خدایی، ز. (1388). الگوی رونق بخشی، نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 1(3)، 127-148.
24. منظور، د.، و یادی پور، م. (۱۳۸۷).سرمایه اجتماعی عامل توسعه اجتماعی و اقتصادی. راهبرد یاس، (15)، 140-160.
25. موسوی، م. ن.، حیدری، ح.، و باقری کشکولی، ع. (1391) بررسی نقش سرمایه اجتماعی در نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده مطالعه موردی شهر سردشت. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 4(15)، 105-122.
26. موسوی، م. ن.، قنبری، ح.، و اسماعیل‌زاده، خ. (1391). تحلیل فضایی رابطه‌ی سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار شهری (مورد: شهرهای استان آذربایجان غربی). جغرافیا و توسعه، (27)، 1-18.
27. نسترن، م.، قاسمی، و.، و هادی زاده، ص. (1391). ارزیابی شاخص‌های پایداری اجتماعی با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه (ANP). جامعه‌شناسی کاربردی، (24)، 155-173.
28. نیک‌پور، ع، علیزاده، ه.، و حسینی سیاه گلی، م. (۱۳۹۴). تحلیل آماری ابعاد توسعه پایدار شهری در شهر ارومیه. پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، (1)، 19-31.
29. واعظ زاده، س.، نقدی، ا. ا.، و ایاسه، ع. (۱۳۹۴). مؤلفه‌های پایداری اجتماعی در برنامه‌های توسعه ایران. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 7(2)، 45-59.
30. وصالی، س.، و توکل، م. م. (1391). بررسی سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی در شهر تهران، مطالعات شهری، 2(2)، 197–

 

31. Atanda, O. J. (2019). Developing a social sustainability assessment framework. Sustainable Cities and Society, (44), 237-252.
32. Boyer, R. H. W., Nicole D. P., Arora, P., & Caldwell, K. (2016). Five approaches to social sustainability and an integrated way forward. Sustainability, (8), 1-18.
33. Colantonio, A. (2008). Traditional and emerging prospects in social sustainability. Oxford Brookes University, Oxford Institute for Sustainable Development (OISD).
34. Dempsey, N., Bramley, G., Power, S., & Brown, C. (2011). The Social dimension of sustainable development: Defining urban social sustainability. Sustainable Development. (300), 289–
35. Eizenberg, E., & Jabareen, Y. (2017). Social sustainability: A new conceptual framework. Sustainability, (9) 68, 1-16.
36. Govindan K., Shaw M., & Majumdar A. (2021). Social sustainability tensions in multi-tier supply chain: A systematic literature review towards conceptual framework development. Journal of Cleaner Production, (279), 1-58.
37. Kumar, A., & Anbanandam, R. (2019). Development of social sustainability index for freight transportation system, Journal of Cleaner Production, (210), 77-92.
38. Littig, B., & Griebler, E. (2005) Social sustainability: A catchword between political pragmatism and social theory. J. Sustainable Development, (8), 65-79.
39. Mulliner, E., Malys, N., & Maliene, V. (2015). Comparative analysis of MCDM methods for the assessment of sustainable housing affordability. Omega, (59), 146–156.
40. Mulliner, E., Smallbone, K., & Maliene, V., (2013). An assessment of sustainable housing affordability using a multiple criteria decision-making method. Omega, 41(2), 270-279.
41. Odebiyi, O. S. (2010). Sustainable housing development in Africa: Nigerian perspective. International Business and Management, 1(1), 22–30.
42. Oktay, D., & Muazu, J. (2017). Challenges and prospects for affordable and sustainable housing: The case of Yola, Nigeria. Open House International, (36), 108-118.
43. Pocock, J., Steckler, C., & Hanzalova, B. (2016). Improving socially sustainable design and construction in developing countries. Procedia Engineering, (145), 288–295.
44. Roca-Puig, V. (2019). The circular path of social sustainability: An empirical analysis. Journal of Cleaner Production, (212), 916-924.
45. Roufechaei, K. M., Abu Bakar, A. H., & Tabassi, A. A. (2014). Energy-efficient design for sustainable housing development. Journal of Cleaner Production, (65), 380–388.
46. Seyfang, G., (2010). Community action for sustainable housing: Building a low-carbon future. Energy Policy, 38(12), 7624-7633.
47. Sharifzai, M. S., Kitagawa, K., Habib, A. J., Halimee, M. K. & Sakaguchi, D., (2016). Investigation of sustainable and affordable housing policy principles and formulation adoptable in Kabul city, Afghanistan. Journal of Sustainable Development, 9(2), 93-126.
48. Venkatesh, V. G., Kang, K., Wang, B., Zhong, R., & Zhang, A. (2020). System architecture for blockchain based transparency of supply chain social sustainability. Robotics and Computer Integrated Manufacturing, (63), 1-9.
49. Winston, N. (2009). Urban regeneration for sustainable development: The role of sustainable housing? European Planning Studies, (1712), 1781-1796.
50. Winston, N. (2010). Regeneration for sustainable communities? Barriers to implementing sustainable housing in urban areas. Sustainable Development, 18(6), 319–330.
51. Yu, T. Sh., Geoffrey Q., Shi, Q., Zheng, H.W., Wang, G., & Xu, K. (2017). Evaluating social sustainability of urban housing demolition in Shanghai, China. Journal of Cleaner Production, (153), 26-40.