دیدگاه ناشران و مترجمان درباره ضوابط نشر کتاب و ممیزی و پیامدهای آن در ایران بعد از انقلاب اسلامی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 5، دوره 56، شماره 1، فروردین 1402، صفحه 141-166   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.2022.77963.1146

نویسندگان

عبداله نوروزی؛ محمد رضا هاشمی^*

گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

پیروزی انقلاب اسلامی ایران، قلمرو نشر کتاب و ضوابط حاکم بر آن را دگرگون کرد. علی‌رغم توجّه پژوهشگران به برخی ابعاد نشر کتاب، به ضوابط نشر کتب تألیفی و ترجمه‌ای توجّه نشده است. بر همین اساس، این پژوهش به بررسی ضوابط حاکم بر نشر در ایران اختصاص یافته است. تلاش شده زوایای مختلف این ضوابط نشان داده شده و پیامدهای آن تبیین شود. برای این کار، علاوه بر بررسی ضوابط مربوط، نظر مترجمان و ناشران را از طریق مصاحبه جویا شدیم و در چارچوب روش تحلیل مضمون، تحلیل کرده‌ایم. یافته‌ها نشان می‌دهد که گذر از ممیزی‌های سلیقه‌ای از مسائل و دغدغه‌های اصلی مترجمان و ناشران است. شفّاف نبودن ضوابط باعث شده ممیزان در ارزیابی کتاب‌ها به تفسیر روی آورند، نایکدستی در برخورد با کتاب‌ها به‌ویژه ترجمه‌ها دیده شود و نارضایتی برخی از مترجمان و ناشران را به همراه داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

ممیزی؛ ضوابط نشر؛ کتاب؛ مترجمان؛ ناشران

مراجع

اسماعیلی، ز. (۱۳۹۵).مشکلات مترجم ادبی. فصلنامه مترجم، ۲۴(۵۸)، ۶۳-۷۲.

اسماعیلی، ز. (۱۳۹۶).مشکلات مترجم ادبی. فصلنامه مترجم، ۲۵(۵۹)، ۵۲-۶۶.

انتقاد صریح وزیر ارشاد از ممیزی سلیقه‌ای. (۱۳۹۲، ۱۷ مهرماه). اعتماد. https://www.magiran.com/article/2827368

انقلابی که «انقلاب اسلامی» در نشر ایجاد کرد. (۱۳۹۷، ۱۵ بهمن). تسنیم. https://yun.ir/1g1vy8

آذرنگ، ع. (۱۳۷۴). بحران نشر کتاب در جهان سوم. رسانه، ۶(۱)، ۳۲-۳۵.

آذرنگ، ع. (۱۳۷۵). دوره‌های عادی و بحرانی نشر کتاب در ایران (۱۳۲۰-۱۳۷۰). مسجد، ۵(۲۸)، ۳۷-۵۰.

آذرنگ، ع. (۱۳۸۱). چند نوشتار و گفتار در نشر و ویرایش. ققنوس.

آذرنگ، ع. (۱۳۸۹). نشر و انقلابی در راه. جهان کتاب.

آذرنگ، ع. (۱۳۹۱). مبانی نشر کتاب. سمت.

آذرنگ، ع. (۱۳۹۵). تاریخ و تحول نشر: درآمدی بـه بررسی نشر کتاب در ایران از آغاز تا آستانه انقلاب. خانه کتاب.

آذرنگ، ع.، و دهباشی، ع. (۱۳۸۰). سلسله‌گفت‌وگوها پیرامون نشر و فرهنگ. مجله بخارا، ۲۰، ۱۸۳-۲۰۴.

باب‌الحوائجی، ف.، مطلبی، د.، حریری، ن.، و مومنی، ف. (۱۳۹۰). تحلیل آماری سیر تحول و زمینه های نشرکتاب ایران میان سال‌های ۱۳۵۸- ۱۳۸۷. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، ۱(۱)، ۲۴۱-۲۶۴.

بلوری، م. (۱۳۹۶). نقش سیاست های حوزه زنان در انتخاب آثار ادبی فمینیستس برای ترجمه به زبان فارسی. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۰(۳)، ۲۹-۴۷.

https://doi.org/10.22067/lts.v50i3.63487

بنی‌اقبال، ن.، و بیگم اوصیاء، ف. (۱۳۸۴). بررسی وضعیت نشر و توزیع کتاب در استان مازندران طی سال‌های (۱۳۷۸-۱۳۸۲). کتاب ماه کلیات، ۹(۱و۲)، ۷۰-۸۱.

بهره‌مند، ش. (۱۳۹۵، ۱۸ مرداد). تفویض ممیزی «دستوری» نیست. روزنامه شرق.

 https://www.magiran.com/article/3407849

پاکار، ا.، خوش‌سلیقه، م.، و خزاعی راوری، ز. (۱۳۹۹). سیاست ممیزی در دوبلة رسمی در ایران: موردپژوهشی سه‌گانة پدرخوانده. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۳(۱)، ۱۲۹-۱۶۵.

https://doi.org/10.22067/lts.v53i1.82495  

حسنی، م. (۱۳۷۸). بررسی وضعیت نشر کتاب در استان خراسان (۱۳۷۳-۱۳۷۷). فصلنامه کتاب، ۱۰(۳)، ۹۴-۱۰۳.

دیانی، م.، و تجدد، ن. (۱۳۸۵). دیدگاه ناشران درباره ثبات سیاسی و اقتصادی حاکم بر نشر کتاب طی سال‌های ۱۳۷۶-۱۳۸۳. کتابداری و اطلاع‌رسانی، ۹(۱)، ۲۲-۴۳.

رجب‌زاده، ا. (۱۳۸۰). ممیزی کتاب؛ پژوهشی در ۱۴۰۰ سند ممیزی کتاب در سال ۱۳۷۵. کویر.

رجب‌زاده، ا. (۱۳۸۱). ممیزی کتاب شاخصی است برای شناخت ایدئولوژی ممیزان. اندیشه جامعه، ۵(۲۳)، ۸۶-۸۷.

شرف‌الدین، م. (۱۳۸۶). ممیزی کتاب (سیاست‌گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در حوزه ممیزی کتاب). آیینه پژوهش، ۱۰۳، 24-2.

شریفی میلانی، ه.، برومند، ز.، و امیرکبیری، ع. (۱۳۹۹). عوامل تأثیرگذار بر صنعت نشر کتاب در ایران. فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، ۲۱(۵۰)، ۲۴۱-۲۵۸.

https://doi.org/10.22083/jccs.2020.167477.2691  

شورای عالی انقلاب فرهنگی. (۱۳۶۷). اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب.

 https://yun.ir/b5f5rd

شورای عالی انقلاب فرهنگی. (۱۳۸۹). مصوبه اصلاحی «اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب».

https://yun.ir/yn4j06

صیادی، م. (۱۳۸۵). گزارشی از روند ممیزی کتاب در دولت خاتمی. مجله یاد، ۱۸(۸۱)،  ۲۸۸-۳۰۱.

قاضی‌زاده، خ.، و مردانی، و. (۱۳۹۱). بررسی راهبردهای مترجمان در ترجمة تابوهای غربی در دوبلة فیلم‌های انگلیسی‌زبان به فارسی. مطالعات زبان و ترجمه، ۴۵(۱)، ۸۵-۱۰۰.

کریمیان، ر. (۱۳۸۵). نشر کتاب: راه ناتمام اصلاحات. گفتگو، ۱۴(۴۷)، ۲۹-۴۳.

محمدی، م. (۱۳۷۷). عوامل غیراقتصادی مؤثر بر اقتصاد نشر در ایران. جهان کتاب، ۵۷ و ۵۸، ۴-۵.

مطلبی، د. (۱۳۹۷). مشکلات صنعت نشر کتاب ایران: مبتنی بر مرور متون. فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، ۲۰(۴)، ۲۰۵-۲۳۳. https://doi.org/10.22083/jccs.2019.173432.2741   

مطلبی، د.، و باب‌الحوائجی، ف. (۱۳۹۱). عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی موثر بر اقتصاد نشر ایران: مطالعه موردی دیدگاه ناشران فعال بین سال‏های 1358-1387. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، ۴۶(۲)، ۵۱-۷۶. https://doi.org/10.22059/jlib.2012.36195

مهدیزادخانی، م.، نوروزی، ع.، و شکوهمند، ف. (۱۳۹۸). ترجمة فارسی تابوهای زبانی فیلم پالپ فیکشن: مقایسة ترجمة دانشجویی و حرفه‌ای. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۲(۱)، ۱۰۶-۱۲۴.

https://doi.org/10.22067/lts.v52i1.80700

نوروزی، ک. (۱۳۷۷). سانسور مردود است حتی در کتاب کودک. پژوهش‌نامه ادبیات کودک و نوجوان، ۵(۱۵)، ۳۴-۴۰.

Billiani, F. (2007). Assessing boundaries – Censorship and translation. In F. Billiani (Ed.), Modes of censorship: National contexts and diverse media (pp. 1-25). Routledge.

Dunnett, J. (2002). Foreign literature in Fascist Italy: Circulation and censorship. TTR, 15(2), 97–123. https://doi.org/10.7202/007480ar

Fabre, G. (2007). Fascism, censorship and translation. In F. Biliani (Ed.), Modes of censorship: National contexts and diverse media (pp. 35-68). Routledge.

Hunt, P. (1997). Censorship and children’s literature in Britain now, or, the return of Abigail. Children’s Literature in Education, 28(2), 95-103. https:// doi.org/ 10.1023/A:1025075930803

Karimian, R. (2006). Nashr ketāb: Rah natamām eslāhāt [Book publishing: The unfinished path of Reformists Party]. Goftogou, 14(47), 29-43.

Klingberg, G. (1986). Children’s fiction in the hands of the translators. CWK Gleerup.

Lepman, J. (1969). A bridge of children’s books (E. McCormick, Trans.). American Library Association.

Matlabi, D. (2018). Moshkelāt sanat nashr-e ketāb-e iran: Mobtani bar morūr motūn [The problems of Iran’s book publishing industry: A literature review]. Journal of Culture-Communication Studies, 20(4), 205-233. https:// doi.org/ 10.22083/ JCCS.2019.173432.2741  

Matlabi, D., & Babalhavaeji, F. (2012). Avamel-e farhangi, ejtemāie va siāsi-e moaser bar eghtesād-e nashr iran: Motale moredi didgāh nāsheran fal beyne sālhāye 1358-1387 [The study of cultural, social and political factors influencing publishing economy in Iran from publishers’ points of view: A case study of active publishers in 1358-1378]. Journal of Academic Librarianship and Information Research, 46(2), 51-76. https://doi.org/10.22059/jlib.2012.36195

Merino, R., & Rabadán, R. (2002). Censored translations in Franco’s Spain: The TRACE project—theatre and fiction (English-Spanish). TTR, 15(2), 125-152. https://doi.org/10.7202/007481ar

Mohammadi, M. (1998). Avāmele gheyre eghtesādiy-e moaser bar nashr dar irān [Non-economic factors affecting the publishing economy in Iran]. Jahan Ketab, (57&58), 4-5.

Mollanazar, H. (2011). Text screening (censorship) in Iran: A historical perspective. Iranian Journal of Applied Language Studies, 3(2), 159-186. https://doi.org/10.22111/IJALS.2011.1013

O’Sullivan, E. (2008). Jenny and Abigail on the rocks: Censorship and children’s literature in Britain. Journal for the Study of British Cultures, 15(2), 109-120.

Sturge, K. (2002). Censorship of translated fiction in Nazi Germany. TTR, 15(2), 153-169. https://doi.org/10.7202/007482

Thomson-Wohlgemuth, G. (2007). On the other side of the wall: Book production, censorship and translation in East Germany. In F. Biliani (Ed.), Modes of censorship: National contexts and diverse media (pp. 93-116). Routledge.

West, M. I. (1996). Censorship. In P. Hunt (Ed.), International companion encyclopedia of children’s literature (pp. 491-500). Routledge.