تبیین محرک‌های مؤثر بر وضعیت شکنندگی کلان‌شهرها با رویکرد تحلیل ساختاری (مطالعه موردی: کلان‌شهر تهران)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 11، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 46، تیر 1402، صفحه 207-231   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.78066.1263

نویسندگان

ندا اسکندری¹؛ زهرا سادات سعیده زرآبادی^{* 2}؛ فرح حبیب³

¹دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استاد، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شهرها مانند هر سیستم پیچیده­ای، اگر مدیریت درست نداشته باشند، شکسته می­شوند؛ بنابراین درک شرایط شکنندگی برای احصای استراتژی­های مؤثر در پاسخ­ها، بسیار مهم است. این پژوهش با بهره­گیری از رویکرد ساختاری به تبیین عوامل شکنندگی در کلان­شهر تهران می­پردازد. همچنین پژوهش حاضر تحقیقی میدانی با رویکرد توصیفی-تحلیلی بوده و به دنبال پاسخ به این سؤال است که عوامل مؤثر در شکنندگی شهر تهران کدام­اند؟ برای تدوین چارچوب نظری، ابتدا با استفاده از روش اسنادی، ادبیات موضوع بیان شده و سپس بر اساس تکنیک پویش محیطی، داده­های تجربی استخراج گردیده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 14 نفر از خبرگان و متخصصین حوزه شهرسازی بوده و روش نمونه­گیری، هدفمند است. ابتدا بر پایه ادبیات نظری، 91 محرک به‌عنوان شاخص­های اولیه شکنندگی شهری استخراج شدند، سپس بر اساس نظرات خبرگان از طریق پرسشنامه 51 محرک که درصد اجماع کمتری داشتند حذف و 40 محرک باقی ماند. در گام بعدی پاسخ­ها با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MicMac مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفتند. در این تحلیل میزان تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم محرک­ها بر یکدیگر و بر روند شکنندگی شهر تهران مشخص شد. نتایج نشان­دهندة آن است که از بین 40 محرک اولیه تأثیرگذار، تعداد 20 محرک در شکنندگی کلان­شهر تهران نقش کلیدی دارند. این محرک­ها عبارتند از: رشد سریع شهرنشینی؛ فقر متمرکز؛ فساد مالی گسترده؛ نابرابری اجتماعی و جنسیتی؛ درصد بیکاری؛ بی­ثباتی سیاسی؛ بیماری­های همه­گیر؛ سکونتگاه­های غیر­رسمی؛ خشونت شهری؛ امنیت اقتصادی؛ میزان مشارکت مردم؛ کمبود خدمات شهری اساسی؛ قرارگرفتن در معرض بلایای طبیعی؛ میزان امنیت اجتماعی؛ نابرابری درآمد؛ توزیع نامناسب ظرفیت­های امنیتی-توسعه­ای؛ تحریم­ها؛ شوک­های اقتصادی جهانی؛ ناامنی واقعی؛ شوک­های ناگهانی قیمت.

کلیدواژه‌ها

شهر شکننده؛ شکنندگی؛ کلان‌شهر تهران؛ تحلیل ساختاری

مراجع

آمارنامه شهر تهران؛ 1395. سالنامه آماری شهر تهران. سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.

مولایی، محمد­مهدی؛ 1393. مقایسه الگوهای سازماندهی روش­ها و تکنیک­های آینده­پژوهی. نخستین کنفرانس ملی آینده پژوهی و مدیریت و توسعه. شیراز. https://civilica.com/doc/314678

نعیمی، کیومرث و پورمحمدی، محمدرضا؛ 1395. شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده سکونتگاه­های فرودست شهری سنندج با تأکید بر کاربرد آینده­پژوهی. مطالعات شهری. شماره 20، 53-64. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_40902.html

 

Ayini M, Zabihi H, Saeideh Zarabadi Z S. A Study of the Challenges of Urban Management System in New Iranian Cities. IUESA., 2019; 7 (27) :1-15

     http://iueam.ir/article-1-1242-en.html

Bosetti, L., Ivanovic, A., & Munshey, M., 2016. Fragility, Risk, and Resilience: A Review of Existing Frameworks. UN University Centre for Policy Research, Background Paper, October, 3. https://i.unu.edu/media/cpr.unu.edu/attachment/2232/Assessing-Fragility-Risk-and-Resilience-Frameworks.pdf

Bryceson, D. F., 2006. Fragile cities: fundamentals of urban life in East and Southern Africa. In African Urban Economies (pp. 3-38): Springer.

https://link.springer.com/chapter/10.1057/9780230523012_1

De Boer, J., 2016. Risk, resilience, and the fragile city. Urban Disaster Resilience: New Dimensions from International Practice in the Built Environment, 75.

 https://doi.org/10.4324/9781315725420

De Boer, J., Muggah, R., & Patel, R., 2016. Conceptualizing City Fragility and Resilience. Centre for Policy Research, United Nations University.

https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5852/ConceptualizingCityFragilityandResilience.pdf  

Desouza, K. C., & Flanery, T. H., 2013. Designing, planning, and managing resilient cities: A conceptual framework. Cities, 35, 89-99. https://doi.org/10.1016/j.cities.2013.06.003

Duijsens, R., 2010. Humanitarian challenges of urbanization. International review of the red cross, 92(878), 351-368. https://doi:10.1017/S181638311000041X

Eskandari, N., Zarabadi, Z. S. S., & Habib, F., 2021. A Systematic Review of the Fragile City Concept. International Journal of Architecture and Urban Development, 11(4), 29-40.  https://doi.org/10.30495/ijaud.2021.18451

Fassin, D., 2011. Humanitarian reason: a moral history of the present: Univ of California Press. https://doi.org/10.1525/9780520950481

Gordon, T., & Pease, A., 2006. “RT-Delphi: An Efficient, “Round-less” Almost Real Time Delphi Method”, Technological Forecasting and Social Change, Volume 73, Issue 4. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2005.09.005

Miklos, M., & Paoliello, T., 2017. Fragile cities: a critical perspective on the repertoire for new urban humanitarian interventions. Contexto Internacional, 39(3), 545-568. https://doi.org/10.1590/S0102-8529.2017390300005

Muggah, R., 2014a. Deconstructing the fragile city: exploring insecurity, violence, and resilience. Environment and Urbanization, 26(2), 345-358.

     https://doi.org/10.1177%2F0956247814533627

Muggah, R., 2014b. The Fragile City Arrives. Retrieved 21 June 2019, from:  http://www.css.ethz.ch/en/services/digital-library/articles/article.html/175886/Pdf 

Muggah, R., 2015a. Defining Fragile Cities. Background Paper for UNU project on Resilience and the Fragile City, unpublished.

https://sohs.alnap.org/system/files/content/resource/files/main/DefiningtheResilientCity24Jan.pdf

Muggah, R., & Jutersonke, O., 2012. Rethinking stabilization and humanitarian action in fragile cities. Modern Warfare: Armed Groups, Private Militaries, Humanitarian Organizations and the Law, University of British Columbia Press, Vancouver, 311-327.

https://www.researchgate.net/publication/264311029_Rethinking_Stabilization_and_Humanitarian_Action_in_the_Fragile_City

Muggah, R., & Savage, K., 2012. Urban violence and humanitarian action: engaging the fragile city. The Journal of Humanitarian Assistance, 19(01), 2012. Retrieved 19 June 2019, from:  https://sites.tufts.edu/jha/archives/1524

Nogueira, J. P., 2017. From failed states to fragile cities: redefining spaces of humanitarian practice. Third World Quarterly, 38(7), 1437-1453.

 https://doi.org/10.1080/01436597.2017.1282814

Pellegata, A., & Memoli, V., 2016. Can corruption erode confidence in political institutions among European countries? Comparing the effects of different measures of perceived corruption. Social Indicators Research, 128(1), 391-412. https://doi.org/10.1007/s11205-015-1036-0

Selby, J. D., & Desouza, K. C., 2019. Fragile cities in the developed world: A conceptual framework. Cities, 91, 180-192. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.11.018

Vainer, C., 2014. Disseminating ‘best practice’? The coloniality of urban knowledge and city models. In The Routledge handbook on cities of the global south (pp. 70-78). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203387832

Weforum., 2016a. Responsible Investment in Fragile Contexts. Retrieved 18 June 2019, from: https://www3.weforum.org/docs/GAC16_Responsible_Investment_Fragile_Context.pdf 

Carleton University., 2016. CIFP Failed and Fragile States FAQ. Retrieved from: https://carleton.ca/cifp/wp-content/uploads/1138.pdf

United Nations University. (2015. Can Cities Drive Sustainable Development in Fragile and Conflict-Affected States? Retrieved from: https://cpr.unu.edu/can-cities-drive-sustainable-development-in-fragile-and-conflict-affected-states.html

United Nations University., 2015. Press: Visualizing Urban Fragility. Retrieved from: https://cpr.unu.edu/visualizing-urban-fragility.html