تأثیر تکتونیک فعال بر شواهد ژئومورفولوژیکی مخروط افکنه‌ها (مطالعه موردی: مخروط افکنه‌های بین بردسکن و کاشمر)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 47، مهر 1402، صفحه 23-39   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.78382.1274

نویسندگان

فاطمه نجفی¹؛ سیدرضا حسین زاده^{* 2}؛ شهرام بهرامی³

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

²دانشیار ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

³دانشیار ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش به بررسی تأثیر تکتونیک فعال (گسل درونه و گسل مایع لغز معکوس) بر مورفولوژی مخروط افکنه‌های واقع در بین شهر کاشمر و روستای علی‌آباد کشمر شهرستان بردسکن پرداخته شده است. روش کار توصیفی- تحلیلی و بر اساس نقشه‌های توپوگرافی ۱:۲۵۰۰۰، نقشه‌های زمین‌شناسی ۱:۱۰۰۰۰۰ و۱:۲۵۰۰۰۰، داده‌های تصاویر ماهواره لندست با سنجنده ETM وGoogle Earth انجام شده و برای ترسیم نقشه‌ها و تصاویر، نرم‌افزارهای, Arc map, Arc view, Google Earth  QGIS مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان داده است که تحت تأثیر فعالیت گسل‌ها، مخروط افکنه‌ها به‌صورت باهادا چشم‌انداز غالب ژئومورفیک این منطقه را تشکیل می‌دهند. فعالیت گسل مایع لغز معکوس با عبور از رأس اکثر مخروط افکنه‌ها سبب تغییر موقعیت آبراهه اصلی مخروط افکنه‌ها به قسمت حاشیه‌ای و کناری آن‌ها، تغییر موقعیت رسوب‌گذاری در نتیجه سبب تقطیع بعضی از مخروط افکنه‌ها به‌صورت سه سطحی عرضی و دوسطحی طولی و عرضی شده است. فعالیت گسل درونه با عبور از قسمت فوقانی، تحتانی و قاعده مخروط افکنه‌ها به‌صورت ایجاد بالا آمدگی، پشته‌های فشاری، طاقدیس فشاری مشهود است. از آثار دیگر این گسل می‌توان به جابجایی چپ‌گرد بعضی از آبراهه‌های فرعی سطح مخروط افکنه‌ها و تشکیل مخروط افکنه‌ها تک سطحی، دوسطحی عرضی و طولی (تودرتو) توسط آبراهه‌های فرعی در قاعده مخروط افکنه‌ها و پای طاقدیس‌های فشاری و همچنین تغییر نقطه تقطیع آبراهه‌های اصلی مخروط افکنه‌ها و ایجاد مخروط افکنه‌ها تقطیع شده به‌صورت دوسطحی طولی (تودرتو) و عرضی در پایین‌دست گسل درونه اشاره کرد. در اثر فعالیت و ارتباط متقابل هر دو گسل سطوح اکثر مخروط افکنه‌های واقع در بین این دو گسل توسط آبراهه‌های فرعی به‌صورت عمیق و نیمه عمیق حفر شده و به‌شدت فرسایش پیدا کرده‌اند و همچنین آبراهه اصلی اکثر مخروط افکنه‌ها بستر خود را عمیقاً حفر کرده که منجر به ایجاد پادگانه‌های آبرفتی در مسیر خود شده‌اند از دیگر آثار متقابل فعالیت هر دو گسل می‌توان به هم پیوستن آبراهه‌های اصلی و فرعی مخروط افکنه‌ها و به‌تبع آن تشکیل آبراهه‌های واحد و ایجاد مخروط افکنه‌های دو سطحی عرضی و طولی (تودرتو) در پایین‌دست گسل درونه نام برد.

کلیدواژه‌ها

تکتونیک فعال؛ گسل فعال؛ مخروط افکنه؛ درونه؛ مورفولوژی

مراجع

امینی، حمیده؛ فتاحی، مرتضی؛ قاسمی، محمدرضا؛ 1393. کنکاشی بر جابجایی آبراهه­ها در بخش­های از گستره گسل درونه. فصل نامه علوم زمین، شماره 92، 218-209.

https://doi.org/10.22071/gsj.2014.43704

بهرامی، شهرام؛ مقصودی، مهران؛ بهرامی، کاظم؛ ۱۳۹۴. ارزیابی نقش تکتونیک در میزان برش رأس مخروط افکنه‌های واقع در حاشیه طاقدیس دنه خشک. جغرافیا و توسعه، شماره ۲۸، 40-23.

https://gdij.usb.ac.ir/article_319.html

جوادی، حمیدرضا؛ قاسمی، محمدرضا؛ شاه پسند زاده، مجید؛ استرابی آشتیانی، مرضیه؛ چین خوردگی فعال ناشی ازجنبش جوان سامانه گسل درونه، فصل نامه علوم زمین، شماره 77، 108 - 99.

https://doi.org/10.22071/gsj.2010.55344

روستایی، شهرام؛ رجبی، معصومه؛ زمردیان، محمدجعفر؛ مقامی مقیم، غلامرضا؛ ۱۳۸۸. نقش فعالیت‌های تکتونیکی در شکل گیری و گسترش مخروط افکنه‌های دامنه‌های جنوبی آلاداغ. جغرافیا و توسعه، شماره13، ۱۵۶-137.

https://doi.org/10.22111/gdij.2009.1233

زارع، مهدی؛ 1379. تحلیل لرزه زمین ساختی سیستم گسل درونه وبررسی زلزله‌های زمستان 1378– بهار 1379 کاشمر. پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله، شماره 1، صص40-32.

http://www.iiees.ac.ir/fa/1379-4/8

فتوحی، صمد؛ ۱۳۹۲. تاثیرتکتونیک فعال در شرق حوضه زاگرس در تشکیل مخروط افکنه دوقلوی وزیره. جغرافیا و توسعه، شماره ۳۲، صص۱۶۳-۱۷۶.

https://doi.org/10.22111/gdij.2013.1170

گورابی، ابوالقاسم؛ محمدنژاد، وحید؛ ۱۳۹۷. تکامل لندفرم های اواخر کواترنری در پاسخ به تغییرات تکتونیکی فعال سطح اساس در منطقه طبس، ایران مرکزی. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره ۲، صص۲۹۱-۲۷۱.

https://doi.org/10.22059/jphgr.2018.236825.1007078

محمد نژادآروق، وحید؛ اصغری، صیاد؛ ۱۳۹۴. واکنش مخروط افکنه‌های شرق گرمسار بر جابجایی‌های عمودی و امتداد گسل‌ها با تاکید بر مخروط افکنه‌های ده نمک. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شماره۲، صص 17-1.

https://dorl.net/dor/20.1001.1.22519424.1394.4.2.1.6

مقصودی، مهران؛ محمد نژاد آروق، وحید؛ 1390. ژئومورفولوزی مخروط افکنه‌ها. انتشارات دانشگاه تهران.

یمانی، مجتبی؛ مقصودی، مهران؛ قاسمی، محمد رضا محمد نژاد، وحید؛ 1391. شواهد ژئومورفولوژیکی و مورفومتریکی تأثیر تکتونیک فعال بر مخروط افکنه‌های شمال دامغان. شماره 2، صص18 -1.

https://doi.org/10.22059/jphgr.2012.29203

 

Bahrami, S., 2013. Tectonic controls on the morphometry of alluvial fans around Danehkhoshk anticline, Zagros, Iran. Geomorphology, 180, 217-230. https:// doi.org/ 10.1016/ j.geomorph. 2012.10.012

Bull, W. B., 1964. Geomorphology of segmented alluvial fans in western Fresno County, California. US Government Printing Office. https://doi.org/10.3133/pp352E

Bull, W. B., 1977. The alluvial-fan environment. Progress in Physical geography, 1(2), 222-270. https://doi.org/10.1177/030913337700100202

Bull, W.B., 2007. Tectonic Geomorphology of Muontians, Black well. Publishing Ltd., Oxford, 316 p. https://doi.org/10.1002/9780470692318

Burbank, D.W., Anderson, R.S., 2001. Tectonic Geomorphology. Blackwell Science, Oxford. https://www.irsm.cas.cz/ext/ethiopia/materials/papers/tectonic_geomorphology/Tectonic_Geomorphology_Burbank.pdf

Clarke, J., & Noin, D., 1998. Population and environment in arid regions. UNESCO; Pearl River, N.Y.: Parthenon Pub. Group.  http://pi.lib.uchicago.edu/1001/cat/bib/3002122

Farbod, Y., Bellier, O., Shabanian, E., & Abbassi, M. R., 2011. Geomorphic and structural variations along the Doruneh Fault System (central Iran. Tectonics, 30(6). https:// doi.org/ 10.1029/2011TC002889

Fattahi, M., Walker, R. T., Khatib, M. M., Dolati, A., & Bahroudi, A., 2007. Slip-rate estimate and past earthquakes on the Doruneh fault, eastern Iran. Geophysical Journal International, 168(2), 691-709. https://doi.org/10.1111/j.1365-246X.2006.03248.x

Goswami, P. K., Pant, C. C., & Pandey, S., 2009. Tectonic controls on the geomorphic evolution of alluvial fans in the Piedmont Zone of Ganga Plain, Uttarakhand, India. Journal of Earth System Science, 118(3), 245-259. https://link.springer.com/article/10.1007/s12040-009-0012-y

Harvey, A. M., 1987. Alluvial fan dissection: relationships between morphology and sedimentation. Geological Society, London, Special Publications, 35(1), 87-103. https://doi.org/10.1144/GSL.SP.1987.035.01.07

Hooke, R. L., 1972. Geomorphic evidence for late-Wisconsin and Holocene tectonic deformation, Death Valley, California. Geological Society of America Bulletin, 83(7), 2073-2098. http://dx.doi.org/10.1130/0016-7606(1972)83[2073:GEFLAH]2.0.CO;2

Ke, ller E.A. and Pinter, N., 2002. Active Tectonics, Earthquakes, Uplift and Landscape. 2nd Edition, Prentice Hall, Upper Saddle River. https://searchworks.stanford.edu/view/4764839

Li, Y., Yang, J., Tan, L., & Duan, F., 1999. Impact of tectonics on alluvial landforms in the Hexi Corridor, Northwest China. Geomorphology, 28(3-4), 299-308.  https:// doi.org/ 10.1016/ S0169-555X(98)00114-7

Malik, J. N., Sohoni, P. S., Merh, S. S., & Karanth, R. V., 2001. Active tectonic control on alluvial fan architecture along Kachchh mainland Hill Range, Western India. Zeitschrift für Geomorphologie, 81-100. http://dx.doi.org/10.1127/zfg/45/2001/81

Owen, L. A., Clemmens, S. J., Finkel, R. C., & Gray, H., 2014. Late Quaternary alluvial fans at the eastern end of the San Bernardino Mountains, Southern California. Quaternary Science Reviews, 87, 114-134. http://dx.doi.org/10.1016/j.quascirev.2014.01.003

Parsons, A. J., & Abrahams, A. D., 2009. Geomorphology of desert environments. In Geomorphology of desert environments (pp. 3-7). Springer, Dordrecht. https:// link. springer. com/ chapter/ 10.1007/978-1-4020-5719-9_1

Reheis, M. C., Slate, J. L., Throckmorton, C. K., McGeehin, J. P., Sarna‐Wojcicki, A. M., & Dengler, L., 1996. Late Quaternary sedimentation on the Leidy Creek fan, Nevada–California: geomorphic responses to climate change. Basin Research, 8(3), 279-299. https://doi.org/10.1046/j.1365-2117.1996.00205.x

Sarp, G., 2015. Tectonic controls of the North Anatolian Fault System (NAFS) on the geomorphic evolution of the alluvial fans and fan catchments in Erzincan pull-apart basin; Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 98, 116-125. https:// doi.org/ 10.1016/ j.jseaes.2014.11.017

Tchalenko, J. S., Berberian, M., & Behzadi, H., 1973. Geomorph1c and seismic evidence for recent activity on the Doruneh Fault, Iran. Tectonophysics, 19(4), 333-341. https://doi.org/10.1016/0040-1951(73)90027-9