بررسی نشانه‌معناشناسی تصاویر در مثنوی‌های عطار

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 14، شماره 3 - شماره پیاپی 28، آذر 1401، صفحه 119-140   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2022.78369.1120

نویسندگان

عشرت ایشان اقا¹؛ محمد فاضلی^{* 1}؛ محمدعلی شریفیان²

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران

چکیده

استفادۀ عطار از تصویر و آفرینش تصویرهای گوناگون و خلاق از ویژگی‌هایی است که به آثار وی امکان تحلیل‌های ورای تحلیل‌های گفتمانی رایج می‌دهد. عطّار در آثار خود به فراخور موضوع، برای بیان مضامین و اصطلاحات حکمی و فلسفی، و تاثیرگذاری بیشتر ، از تصویرپردازی و ظرفیا‌‎های آن در خلق زیبایی استفاده کرده است. تصاویر موجود در آثار عطار در خدمت گسترش مفاهیم در داستان هستند و بر زیبایی‌آفرینی و ابهام مجود در متن می‌افزایند، بنابراین ضرورت دارد که به شکلی روشمند بررسی شوند. نگاه عطار به تصویر فراتر از نظام ادبی نگاهی جهان‌شناختی نیز هست وی باور دارد؛ عالَم، تصویری از جمال حّق است که همۀ زیبایی‌های معشوق را در خود منعکس کرده و به راحتی می‌توان صفات جمال حق را در دنیا و مخلوقات نظاره کرد. این پژوهش با استفاده از نشانه‌شناسی دیداری به بررسی رمزهای موجود در تصاویر به کار رفته در مثنوی‌های عطار پرداخته است. در این فرایند نخست برخی تصاویر مورد مطالعه قرار می‌گیرند؛ و ویژگی‌های نظام دیداری موجود در تصاویر تا حد امکان بررسی می‌شوند و در مرحلۀ بعدی دلالت‌های ضمنی و رمزگانی آنها مورد بررسی و اشاره قرار می‌گیرد تا نقش تصاویر در زیبایی‌آفرینی و تکمیل گفتمان مفهومی مورد نظر عطار در آثارش آشکار شود.

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه‌ها: نشانه‌شناسی معناشناسی دیداری؛ زیبائی آفرینی؛ عطّار نیشابوری؛ دلالت ضمنی

مراجع

• احمدی، بابک، (1392)، ساختار تأویل متن، تهران، نشر مرکز.
• اشرف زاده، رضا(1376)،گزیده نظم ونثر پارسی، تهران، نشر اساطیر.
• امامی، فاطمه، (1392)، ساختار معنایی الهی نامه عطّار، تهران، نشریه ادبیات عرفانی و اسطوره شناسی، دوره9، شماره 30، ص38-11.
• براهنی، رضا، (1344)، شبی از نیمروز و منظومه یک زندگی منثور، تهران، انتشارات طلا در مس.
• پورنامداراریان،تقی،(1367)، رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
• خدابخشی موری آبادی، ربابه، (1394)،بررسی تصویرسازی عطّار در منطق الطیر، تهران، همایش بین المللی جستارهای ادبی، کد مقاله(0208).
• رسمی، سکینه، (1389)، پیوند عشق و زبیبایی در آثار عطّار نیشابوری، تهران، نشریه سبک شناسی نظم ونثر فارسی، دوره 43، شماره1، (ص102-85).
• روشندل پور، اشرف،(1396)، بررسی جنبه های زیبایی شناسی تمثیل در حکایت های مصیبت نامه عطّار، اراک، نشریه اندیشه های ادبی(ص64-29).
• ریتر، هلموت،(1374)، دریای جان، مترجم عباس زریاب خویی، تهران، نشر الهدی.
• زرین کوب، عبدالحسین، (1367)، جستجو در تصوف ایران، تهران، نشر امیر کبیر.
• سکّاکی، یوسف بن ابی بکر بن محمد بن علی، (1407ق)، مفتاح العلوم، چاپ دوم، بیروت، لبنان. انتشارات دار الکطوب العلمیه.
• سیما، داد، (1385)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، نشر مروارید.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، تهران،انتشارات آگاه.
• صهبا، فروغ، (1384)، مبانی زیبایی شناسی شعر، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، د 22، ش 3.
• صیّادکوه، اکبر، (1386)، مقدمه ای بر نقد زیباشناسی سعدی، تهران، نشر روزگار.
• عطّار، محمّد بن ابراهیم، (1383)، منطق الطیر، تصحیح صادق گوهرین، چاپ بیستم، تهران، نشر علمی فرهنگی.
• عطّار، ف، (1373)، مصیبت نامه، تدوین ن، تهران، انتشارات زوار.
• عطّار، ف، منطق الطیر، (1388)، تدوین م، شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات سخن.
• عطار، ف، (1389)، الهی نامه، تدوین ح، مجدآبادی، تهران، انتشارات زوار.
• عطّار، ف، (1383)، منطق الطیر، چاپ بیستم، تصحیح صادق گوهرین، تهران، نشر علمی فرهنگی.
• علوی مقدم، عباس، اشرف زاده، رضا،(1393)، معانی و بیان، تهران، نشر سمت.
• کروچه، بندتو، (1350)، کلیات زیبایی شناسی، ترجمه فؤاد روحانی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
• نعمان، شبلی، (1314)، شعر العجم، مترجم محمدتقی فخر داعی، تهران، نشر دنیای کتاب.
• هاوکس، ترنس، (1377)، استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، چاپ سوم، تهران، نشر مرکز.
• یاکوبسن، رومن، (1380)، زبانشناسی و شعرشناسی، ترجمه کوروش صفوی، مجموعه مقاله،تهران، انتشارات سوره مهر.

26- یونگ، کارل گوستاو، (1372)، جهانگردی، ترجمه جلال ستاری، تهران، نشرتوس.

27.Agha Golzadeh, F. & Pourebrahim, Sh. (2013). “Death Metaphor in Religious
Texts: A Cognitive Semantic Approach”. International Journal of Humanities.
20(4). PP: 61-78.
28.Anderson, E. R. (1998). A Grammar of Iconism. 2nd. Edition. London:
Associated Press.
29. Deignan, A. (2005). Metaphor and Corpus Linguistics: Converging Evidence in
Language and Communication Research. Amsterdam/Philadelphia: John
Benjamin Publication Company.
30.Grady, C. (2007). “Metaphor”. In: the Oxford Handbook of Cognitive Linguistics,
eds. D. Geerartes and H. Cuykens. Oxford: Oxford University Press.

31.Haiman, J. (1985). Iconicity in Syntax. Amsterdam: John Benjamin Publication
Company.
32.Kövecses, Z. (2010). Metaphor: A Practical Introduction. 2nd. Edition. Oxford:
Oxford University Press.
33.Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live by. Chicago: The
University of Chicago press.