تحلیلی بر وضعیت شوری منابع آب در حال استفاده بخش کشاورزی

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 11، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 25، آذر 1401، صفحه 107-116   

نوع مقاله: مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i3.2204.1135

نویسندگان

محمدحسن رحیمیان^{* 1}؛ حسن غلامی²

¹استادیار مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران

²دانشجوی دکترای علوم و مهندسی آب، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

شوری منابع آب کشاورزی توأم با مدیریت ضعیف آبیاری و زهکشی، به‌عنوان مهمترین عامل تهدیدکننده پایداری بخش کشاورزی در اراضی فاریاب شناخته می‌شود. بطوریکه بر اساس یک تخمین کلی، حدود نیمی از کشت‌های آبی کشور در معرض مشکلات شوری با درجات مختلف قرار دارند. با توجه به اینکه تاکنون گزارشی از آخرین وضعیت شوری منابع آب در حال استفاده بخش کشاورزی تدوین نشده است، این مقاله بر آن شد تا با کمک آمار و اطلاعات موجود در مقیاس ملی، این مهم را انجام دهد. بدین منظور از داده‌های کیفیت (شوری) منابع آب کشاورزی مربوط به شرکت مدیریت منابع آب ایران و همچنین از نتایج مطالعات قبلی در زمینه کیفیت منابع آب سطحی و زیرزمینی استفاده شد. نتایج تحلیل داده‌های مذکور که بر روی 44/5 میلیارد مترمکعب آب‌های زیرزمینی مورد استفاده در بخش کشاورزی انجام گردید، نشان می‌دهد که متوسط هدایت الکتریکی این منابع در حدود 2 دسی زیمنس بر متر است. همچنین از نظر حجمی، حدود 31% این منابع (معادل با 13/8 میلیارد مترمکعب) و حدود 20% از آب‌های سطحی مصرفی در بخش کشاورزی (معادل با 3/6 تا 4/4 میلیارد مترمکعب) دارای شوری‌های بالاتر از عدد میانگین می‌باشند. در انتهای این مقاله، به اثرات شوری بر عملکرد محصول و راهکارهای غلبه بر مشکلات شوری در اراضی فاریاب نیز مختصراً اشاره‌ شده است.

کلیدواژه‌ها

آب زیرزمینی؛ آب سطحی؛ شوری؛ هدایت الکتریکی؛ کشاورزی

مراجع

بنائی، م.ح.، مومنی، ع.، بای بوردی، م. و ملکوتی، م.ج. 1383. خاک‌های ایران: تحولات نوین در شناسایی، مدیریت و بهره‌برداری. موسسه تحقیقات خاک و آب. 482 ص.
رنجبر، غ.ح.، رحیمیان، م.ح. و هاشمی‌نژاد، ی. 1393. دستورالعمل فنی بهبود تولید گندم در شرایط شور. مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی، شماره ثبت: 1393/46674. 
رنجبر، غ.ح.، شیران، م.، رحیمیان، م.ح. و هاشمی‌نژاد، ی. ۱۳۹۴. تأثیر یافته‌های تحقیقاتی بر بهبود عملکرد گندم در اراضی پایین‌دست حوزه کرخه، اولین همایش ملی بررسی ابعاد اجرای طرح توسعه کشاورزی ۵۵۰ هزار هکتاری، اهواز، ایران.
شرکت مدیریت منابع آب ایران. 1397. داده‌های کیفیت (شوری) منابع آب زیرزمینی. سامانه ارائه آمار و گزارش‌های مطالعات پایه منابع آب، https://www.wrm.ir.
صادق‌زاده، ک. کشاورز، ع. 1379. توصیه‌هایی بر بهینه‌سازی کارآیی مصرف آب در اراضی زراعی کشور. انتشارات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.
عابدی، م.ج. نیریزی س.، ابراهیمی بی‌رنگ، ن.، ماهرانی، م.، مهردادی، م.، خالدی، ه، چراغی، س.ع.م. 1381. استفاده از آب شور در کشاورزی پایدار. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. 235 ص.
عباسی، ف.، عباسی، ن.، توکلی، ع.ر. 1397. بهره‌وری آب در بخش کشاورزی؛ چالش‎ها و چشم ‏اندازها. آب و توسعه پایدار، 4 (1): 141-144.
قدرت‌نما، ق. 1378. منابع، مصارف و نیازهای آبی در ایران: حال و آینده. آب و توسعه (فصلنامه امور آب وزارت نیرو)، 7 (2 - 3): 21-46.
نیریزی، س. ١٣٧٧. نگرشی بر استفاده از آب‌های شور و لب‌شور در کشت آبی. مجموعه مقالات نهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
هاشمی‌نژاد، ی. 1395. بررسی تأثیرات تغییر اقلیم بر شور شدن اولیه و ثانویه خاک. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی، مرکز ملی تحقیقات شوری. 130 ص.
همایی، م. 1381. واکنش گیاهان به شوری. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. چاپ اول. تهران، ایران.
Ayers R.S. and Westcot D.W. 1989. Water quality for agriculture. FAO irrigation and drainage paper (No. 29). FAO, Rome, Italy.
Cheraghi S.A.M. 2004. Institutional and scientific profiles of organizations working on saline agriculture in Iran. In Prospects of Saline Agriculture in the Arabian Peninsula: Proceedings of the International Seminar on Prospects of Saline Agriculture in the GCC Countries 18–20 March 2001, Dubai, United Arab Emirates, Taha FK, Ismail S, Jaradat A (eds). Amherst Scientific Publishers: mherst, MA; 399–412.
FAO. 2012. Status and New Developments on the Use of Brackish Water for Agricultural Production in the Near East. United Nations Food and Agriculture Organization. Regional Office for the Near East (RNE). 88 pp.
Ghassemi F., Jakeman AJ. and Nix HA. 1995. Salinisation of Land and Water Resources: Human Causes, Extent, Management and Case Studies. CAB International Publishing, Wallingford, UK., Pp. 544. ISBN: 0851989063.
Madani K. 2014. Water management in Iran: what is causing the looming crisis?. Journal of Environmental Studies and Sciences, 4(4): 315-328.
Oster J.D., Willardson L.S. and Hoffman G.J. 1972. Sprinkling and ponding techniques for reclaiming saline soils. Trans. ASAE, 15(6): 1115–1117.
Qadir M., Qureshi A.S, and Cheraghi S.A.M. 2007. Extent and characterisation of salt-affected soils in Iran and strategies for their amelioration and management. Land Degradaion and Development, 19 (2): 214-227.
Qadir M., Quillérou E., Nangia V., Murtaza G., Singh M., Thomas R. J., Drechsel P. and Noble A. D. 2014. Economics of Salt-induced Land Degradation and Restoration. Natural Reources Forum, 38: 282-295.
Shalhevet J. 1994. Review article: using water of marginal quality for crop production: major issues. Agricultural Water Management, 25: 233-269.
Shiati K. 1998. Brackish water as a source of irrigation: behavior and management of salt-affected reservoirs (Iran). In: 10th Afro-Asian Conf. Bali, Indonesia.
Siadat H., Bybordi M. and Malakouti M.J. 1997. Salt-affected soils of Iran: a country report. A paper presented in the International symposium on "Sustainable Management of Salt Affected Soils in the Arid Ecosystem", Cairo, Egypt.