یادداشت تحلیلی: چرا تعادل‌بخشی آب‌زیرزمینی سهلِ ممتنع است؟

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 15، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 25، آذر 1401، صفحه 147-155   

نوع مقاله: سایر مطالب علمی نشریه

نویسنده

هاشم درخشان^*

دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آب و پژوهشگر پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

مهار افت مستمر تراز آب‌زیرزمینی که معمولاً به تعادل‌بخشی آب‌زیرزمینی یاد می‌گردد؛ موضوع جدیدی نیست و اقدامات فراوانی مانند ممنوعه اعلام کردن دشت‌ها، طرح تعادل‌بخشی آب‌زیرزمینی، طرح سازگاری با کم‌آبی و ... در راستای آن تدوین و ابلاغ شده است. اما سوال اساسی این است که چرا در عرصۀ عمل، این گونه‌ طرح‌ها کارایی لازم را نداشته و همچنان کشور با افت مستمر تراز آبخوان مواجه می‌باشد؟ این یاداشت فنی سعی در پاسخ به این سوال اساسی دارد و برای تبیین پاسخ این سوال، عبارت «تعادل‌بخشی آب‌زیرزمینی سهل ممتنع»، را بسط و کاربرد نموده است. این عبارت بر این مفهوم دلالت دارد که حرکت از شرایط کنونی (حاکمیت نهادهای دولتی) به شرایط مطلوب (مدیریت یکپارچه و مشارکتی در سطح حوضه آبریز) تغییری کوتاه‌مدت نبوده، بلکه فرآیندی مبتنی بر ظرفیت‌سازی برای تکامل و تحول در نهادهای مدیریت می‌باشد. لذا ضروری است برنامه‌های تعادل‌بخشی آب‌زیرزمینی به فراخور این مسیر پیچیده و طاقت‌فرسا تنظیم گردد.

کلیدواژه‌ها

تعادل‌بخشی؛ پایایی آب‌زیرزمینی؛ سهل ممتنع؛ ساده انگاری؛ تحول خواهی

مراجع

شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی. 1400. گزارش سیمای آب استان خراسان رضوی. مشهد.
Chevalking S., Knoop L. and van Steenbergen F. 2008. Ideas For Groundwater Management. International Union for Conservation of Nature (IUCN), ISBN: 978-90-79658-01-5.
Elshall AS., Arik AD., El-Kadi AI., Pierce S., Ye M., Burnett KM., Wada CA., Bremer LL. and Chun G. 2020. Groundwater sustainability: A review of the interactions between science and policy. Environmental Research Letters, 15(9): 1-57. 
Foster S., Nanni M., Kemper K., Garduño H. and Tuinhof A. 2005. Utilization of Non-Renewable Groundwater: A Socially-Sustainable Approach to Resource Management. The World Bank, Washington DC. (GWMTE Briefing Note Series, Note 11). 
Gleeson T., Cuthbert M., Ferguson G. and Perrone D. 2020. Global Groundwater Sustainability, Resources, and Systems in the Anthropocene. https://doi.org/10.1146/annurev-earth-071719-055251. Annual Review of Earth and Planetary Sciences, 48: 431–463. 
Hardin G. 1968. The tragedy of the commons: the population problem has no technical solution; it requires a fundamental extension in morality. science. American Association for the Advancement of Science, 162(3859): 1243–1248.
Llamas M.R. and Martínez-Santos P. 2005. Intensive Groundwater Use: Silent Revolution and Potential Source of Social Conflicts. American Society of Civil Engineers Journal of Water Resources Planning and Management, 131: 337-341.
Margat J. and van der Gun J. 2013. Groundwater around the World: A Geographic Synopsis. CRC Press/Balkema. Leiden.
Noori R., Maghrebi M., Mirchi A., Tang Q., Bhattarai R., Sadegh M., Noury M., Torabi Haghighi A., Kløve B. and Madani K. 2021. Anthropogenic depletion of Iran’s aquifers. Proceedings of the National Academy of Sciences. National Acad Sciences, 118(25): e2024221118.